Terug naar vorig jaar. Ronnie Flex was nog geen bekende Nederlander, maar wel superpopulair op YouTube. Met name zijn nummer Zusje was daar veel gestreamd, ruim 5 miljoen keer. Toch werd het op de radio nauwelijks opgepikt, alleen bij urbanzender FunX. “Ik roep dit al heel lang, maar vroeger was het vooral gebaseerd op de onderbuik”, zei Kees de Koning van hiphoplabel TopNotch er toen over op 3voor12. “Als ik vroeger twee keer in een club was en twee keer hetzelfde liedje hoorde, wist ik: dit leeft. Ik merkte het ook op straat. Bijna nooit word ik aangesproken over Anouk of The Opposites, het gaat altijd over artiesten als Kempi. Dat was mijn informatie toen. Nu hebben we veel meer data. Artiesten als Ronnie Flex, Broederliefde, SBMG en Jayh hebben afgelopen jaar enorme hits gescoord op YouTube, maar ze worden nauwelijks op de radio gedraaid.”
Hiphop in Hillywood: een jaar later
Fresku leidde de discussie, New Wave ramde de deur open
Hoe is het mogelijk dat talloze Nederlandse hiphopartiesten miljoenen views scoren op internet, maar dat ‘het systeem’ ze buiten de deur houdt? Waarom worden Ronnie Flex en Broederliefde nauwelijks op de radio gedraaid? Die discussie voerde 3voor12 een jaar geleden met het artikel Hiphop In Hillywood. Fresku gooide later in het jaar olie op het vuur met zijn pamflet Zo Doe Je Dat. Is de strijd gestreden nu New Wave de Pop Prijs gewonnen heeft? Kees de Koning: “Ik heb ontiegelijk veel respect voor de jury dat ze dit hebben gedurfd.”
Hoe dat komt? Het antwoord op die vraag bleek complex en giftig. We proberen het wel, maar de luisteraar wil het niet horen, concludeerde 3FM zendermanager Wilbert Mutsaers, terwijl rapper en activist Gideon Everduim (alias Gikkels) vond dat Hilversum de hand in eigen boezem moest steken en concludeerde dat zwarte cultuur kansloos is het witte bolwerk Hilversum. Die discussie is natuurlijk breder dan alleen hiphop, en mede door de zwarte-piet-ophef van de laatste jaren wordt die ook volop gevoerd. Onder andere door Fresku, die de cover van Vrij Nederland haalde met een provocerende ‘white face’ foto. Geen enkel mediamaker kan nog doen alsof ie van niets weet, zoveel is duidelijk. Maar heeft het ook iets veranderd? Zijn het afgelopen jaar deuren geopend die voorheen gesloten bleven?
Bij de les
Basyl de Groot, Music Director en interim zendermanager van 3FM, denkt van wel. “Met name Fresku heeft ons bij de les gebracht”, zegt hij. “De link die hij legt met huidskleur zegt mij niet zoveel, maar muzikaal denk ik: fuck, er zit wat in. Een deel van onze luisteraars vindt die muziek inderdaad niet leuk, maar we zijn er niet alleen om te draaien wat mensen leuk vinden. We hebben de handschoen opgepakt en willen een extra stap zetten. We voeren de discussie ook letterlijk met de luisteraar: Giel Beelen had vanmorgen Ronnie Flex in de studio en een luisteraar aan de telefoon die woedend was over de Pop Prijs. Kom maar op, waar zit die woede dan? Zelf hebben we om een andere reden geworsteld met Drank & Drugs. We vonden het meteen een topplaat, maar de tekst maakte het moeilijk. We hebben ook moeders met kinderen als luisteraar die zinnen als ‘alle tieners zeggen ja tegen mdma’ heel vervelend vinden. Ronnie Flex en Lil Kleine hebben uiteindelijk nog een andere versie gemaakt - let wel: niet op ons verzoek - maar dat werkte helemaal niet. De meest controversiële stukjes uit zo’n nummer zijn natuurlijk precies wat de liefhebbers er het leukst aan vinden.”
Opvallende bijdrage in de online discussie dit weekend was een vlammend betoog van 3FM dj-talent Barend van Deelen op Facebook. Hij verdedigde New Wave als Pop Prijs winnaar en pleitte ook voor meer van dit soort muziek op de radio. “Dom Dom Dom vond ik geniaal en zo goed als Bokoesam komt op ' investeren in de liefde' komen er maar weinig. SFB's ' Chillen met mij' gaf mij het geluksgevoel zoals ik dat op mijn 14e kende. Breezer Pineapple in je hand en stiekem Camel paffen uit een pakje van 10 sigaretten voor 2 euro 50”, schrijft hij. “Waarom zou het ene genre wel een plek mogen hebben op de radio en en het andere niet? Ja we draaien bij wijze van spreken overal Ilse de Lange, maar als je de nieuwe Frenna hard vindt is de stad en het internet de enige plek waar je hem in je schoot krijgt geworpen. Onzin natuurlijk.”
Allemaal straatschoffies
Fresku voerde de discussie expliciet, New Wave deed iets anders: de deur intrappen met luchtige, speelse en soms controversiële liedjes. Toen het complete album op Spotify onwaarschijnlijk veel gestreamd werd, zwelde de discussie als vanzelf aan. New Wave deed nog meer. Het was een afrekening met de belangrijke ongeschreven regel dat popmuziek fatsoenlijk hoort te zijn. Dat het de jeugd moet verheffen, dat het een verrijking moet zijn. Zoals Ronnie Flex op het podium al riep: "Wij zijn allemaal straatschoffies, en nu hebben we de Pop Prijs gewonnen!" Lil Kleine, dat is zo iemand die de burgemeester met 'je' aanspreekt, of erger nog: als 'Pietertje Pietertje'. Schande! Ophef! New Wave is een breuk met de beleefdheid, die als een comfortabele deken over de Nederlandse popmuziek heen hangt. Bijna alle succesvolle popmuzikanten zijn likeable, ze spelen het spel volgens de regels, ze zijn bereid hun liedje in te korten tot een minuut om op tv te mogen en gaan controversiële meningen uit de weg. Popmuziek is het establishment. Maar dit is een groep jonge muzikanten die zo gewend is buiten de poort te staan, dat het niet eens in ze opkomt de regels van de gevestigde orde te volgen. Sterker nog: het lijkt wel alsof sommige jongens die regels niet eens kennen.
Ondertussen valt een grote groep jongeren er massaal voor. New Wave is punk, ongepolijst en onaangepast. Het is ondoordacht en alles behalve perfectionistisch. Het zijn de ouders die New Wave ordinair vinden, die aan het kortste eind trekken, maar er zijn ook twintigers die een generatiekloof ervaren. Het zijn de luisteraars die woedend naar de radio smsen dat 'dit toch geen muziek' is. Het zijn - ook gehoord in de Oosterpoort - de mensen die hoofdschuddend weglopen uit de zaal, hardop 'stomme negers' mompelen en toch zichzelf absoluut geen racist vinden. “Ik vond de Pop Prijs-uitreiking mooi”, zegt Kees de Koning, die glunderend tussen het publiek stond. “Prachtig, maar ook pijnlijk en schrijnend. Ik voelde me ineens heel oud, iedereen boven de 35 was weggelopen.”
15-jarigen zitten er zelden naast
Toch vindt ook hij dat 2015 op dit vlak een belangrijk jaar geweest is. “Om te beginnen omdat het een gesprek werd. Mensen bij de radio die zich hier misschien echt niet van bewust waren, gingen er nu over in discussie. Het past ook binnen de bredere discussie over hoe wit de media is, hoe sociale en politieke issues vanuit één perspectief verteld worden, omdat er nu eenmaal geen diversiteit is. New Wave heeft aangetoond dat je desondanks succesvol kunt zijn. Ze stonden niet op festivals, zijn niet of nauwelijks gerecenseerd in de kranten, de meeste media haakten pas aan toen bij de vijfde single controverse ontstond. Ondertussen is New Wave wel het meest gestreamde album van het hele jaar. Ik denk wel degelijk dat er iets veranderd is. Je ziet dat deze muziek steeds serieuzer genomen wordt. Tot nu toe werd te gemakkelijk gezegd dat het muziek voor 15-jarigen was. Los van het feit dat het niet waar is, hebben 15-jarigen er in de popgeschiedenis zelden naast gezeten.”
“Aanvankelijk dachten we dat het een kinder-hitje was”, beaamt Lowlands-directeur Eric van Eerdenburg over Drank & Drugs. Het festival boekte New Wave uiteindelijk wel, maar twijfelde daar toch lang over. “In eerste instantie was het vooral muziek voor mijn zoon van twaalf, die Drank & Drugs door de kamer liep te joelen. Toen werd het toch een groter fenomeen, dat veel verder ging dan de jongste jeugd.” Serieus genomen worden door de toonaangevende festivals is minstens zo’n doorslaggevende factor als toegevoegd worden aan de radio. Sterker nog: de radio volgt vaak de festivalkalender. Een optreden op een belangrijk evenement kan net de doorslag geven voor het wel of niet draaien van een artiest. Op de festivals is bovendien volop media aanwezig, en acts hebben de mogelijkheid nieuw publiek te bereiken. En eerlijk is eerlijk: bij de grote festivals is hiphop nog altijd geen zekerheid. Lowlands bijvoorbeeld geeft altijd ruimte aan Nederlandse rappers, maar doet dat vaak in packages. Zo vulden Jiggy Dje, Fakkelbrigade en Winne eens samen een blok. Van Eerdenburg: “Soms is onze inschatting dat een act nog geen uur vol kan maken. Dan kun je beter drie acts twintig minuten geven.”
De geur van tape-acts
Ook over New Wave bestonden die twijfels: “Reden voor twijfel was ook dat ze nog geen enkele livereputatie had. Om het maar even bot te zeggen: het had de geur van tape-acts, hit & run drie nummertjes in de discotheek en weer weg. Ik ben naar Appelsap gegaan om ze te zien. Het was live een grote chaos, maar er zat een enorme energie in. Dat hele album zit zo vol met aanstormend talent, dat we besloten het toch te doen.” Dat veel hiphopacts niet met een volledige band op komen draven is volgens Van Eerdenburg geen doorslaggevend argument. “Ik vind dat echt onzin. Ongelofelijk veel artiesten kiezen nu de laptop als hun instrument. En de manier van werken is vergelijkbaar met bands. De een rapt, de ander legt de basistrack, weer een ander is goed in beats. Daarmee ligt misschien net wat meer vast dan bij een band, maar als je tien shows van een band ziet weet je ook dat veel vast ligt. Dezelfde setlist, na het derde nummer een grapje, na het vijfde de band voorstellen. De live-energie van New Wave is enorm. Daar moet je voor open staan.”
New Wave op Lowlands was een succes, maar we kunnen rustig stellen dat Ronnie Flex er nooit gestaan had zonder dat project. Het was de bundeling van krachten die het verschil maakte. Zo werden de regels van ‘het systeem’ gekraakt en zelfs aangepast. Zo tellen mede onder druk van New Wave’s succes streams op Spotify nu volledig mee in de albumchart, een aanpassing waar niet iedere platenmaatschappij blij mee is. Adele bijvoorbeeld zal haar voorsprong zien slinken, aangezien haar muziek helemaal niet op Spotify aanwezig is. Met de huidige regels zou New Wave een paar weken lang op nummer 1 gestaan hebben, stelt Kees de Koning, iets wat in de geschiedenis van zijn label nog nooit lukte. “Ik hoop natuurlijk dat het lukt een hiphopalbum op nummer 1 te krijgen”, zegt hij. “Je kunt er ook niet omheen. Charts zijn bedoeld om de populariteit van muziek te meten, en als zoveel miljoenen mensen gebruik maken van streamingdiensten, moet je die serieus nemen. Ik pleit er ook voor om YouTube mee te tellen. Ook daar wordt voor muziek betaald, alleen dan door adverteerders. Maar je ziet het verschil al. Broederliefde staat ineens met twee albums in de albumlijst, Ronnie Flex twee keer in de singles top 20.”
Stampende malloten
De impact van die veranderingen is groot. Zeker de laatste twee, drie jaar laten steeds meer bepalende partijen in de muziekindustrie hun vaste strategieën los, en als ze gesteund worden door dit soort maatgevende factoren, zal dat alleen maar sneller gaan. Zoals 3FM op een andere manier omgaat met de input van luisteraars, zo laten platenmaatschappijen hun traditionele focus op fysieke albums los. New Wave is ook hiervan een goed voorbeeld - het album verscheen alleen digitaal - maar er zijn ook genoeg artiesten die succes hebben op basis van enkel losse tracks. Skrillex werd er zelfs headliner van Lowlands mee, en ook veel rap-acts zullen hun voordeel doen met die verschuiving.
Ronnie Flex heeft zijn voet definitief tussen de deur, of je dat nu wilt of niet. In zijn slipstream volgt meer Nederlands hiphoptalent, als het aan Basyl de Groot ligt. Toch is er ook nog een hoop terrein te winnen. Zo kopte de NOS in de nasleep van de Pop Prijs nog ‘Verbijstering over Popprijs 2015: 'stampende malloten’. Een tweet van een willekeurige persoon werd daarbij tot kop verheven alsof deze persoon de stem van het volk vertegenwoordigt. Ronnie Flex zei daarover tegen Giel Beelen: “Onder één berichtje op mijn Instagram staan al meer felicitaties dan alle haatberichten bij elkaar.” Kees de Koning: “Ik heb natuurlijk het liefst dat iedereen hetzelfde mooi vindt wat ik zelf mooi vind, maar de illusie dat dat ooit gaat gebeuren heb ik niet. Maar deze Pop Prijs was de kroon op het jaar. Dit gaat niet alleen over New Wave of Fresku, het gaat ook over alle nieuwe artiesten. Je hoeft niet alles leuk te vinden, maar je moet het wel met gelijke maten meten.”