De discussie over hiphop in Hilversum is al zo’n beetje zo oud als het genre zelf. Naarmate de muziek en de cultuur er omheen populairder werden, groeide de roep om een goede vertegenwoordiging op de radio. En als we zeggen radio, dan bedoelen we de grote landelijke stations als Q Music, 538 en natuurlijk publieke zender 3FM. Die moet immers het hele Nederlandse volk bedienen, is de gedachte. “Ik roep dit al heel lang, maar vroeger was het vooral gebaseerd op de onderbuik”, zegt Kees de Koning, die inmiddels alweer ruim vijftien jaar label TopNotch runt, hofleverancier van de Nederlandse hiphop. Daarvoor was hij radiomaker bij de VPRO. “Als ik vroeger twee keer in een club was en twee keer hetzelfde liedje hoorde, wist ik: dit leeft. Ik merkte het ook op straat. Bijna nooit word ik aangesproken over Anouk of The Opposites, het gaat altijd over artiesten als Kempi. Dat was mijn informatie toen. Nu hebben we veel meer data. Artiesten als Ronnie Flex, Broederliefde, SBMG en Jayh hebben afgelopen jaar enorme hits gescoord op YouTube, maar ze worden nauwelijks op de radio gedraaid.”
Hiphop in Hillywood: een onneembare vesting?
Waarom YouTube-hits van rappers niet zomaar op de radio terecht komen
Steeds minder Amerikanen lukt het tegenwoordig een groot publiek te bereiken in Nederland. Meer specifiek: vrijwel geen enkele rapper maakte in 2014 in Nederland de grote cross-over naar het poppubliek. Dat constateerde 3voor12 vorige maand in een uitgebreide analyse. Het leidde tot flinke discussies, vooral ook omdat voor Nederlandse rappers hetzelfde geldt. Of zoals Kees de Koning van TopNotch zegt: “Ronnie Flex scoort vijf miljoen views op YouTube, maar wordt nauwelijks op de radio gedraaid, daar klopt iets niet.” Is Hilversum een onneembare vesting voor rappers?
Kaapverdiaanse zomerhit
Even wat feiten: Ronnie Flex scoorde inderdaad een gigantische YouTube-hit met het nummer Zusje. De teller staat bij het schrijven van dit artikel op ruim 4,5 miljoen views, en daarmee is het een van de grootste videohits van het jaar in Nederland. De helft daarvan is tussen de 18 en 24 jaar, nog eens 24 procent tussen 25 en 34, precies de leeftijdsgroep die 3FM aanspreekt. De jonge Amsterdammers van SBMG deden het zelfs nog beter. Hun ondeugende liedje Oeh Na Na werd al bijna 4,7 miljoen keer aangeklikt op YouTube, terwijl r&b zanger Jayh met single Mooie Dag op al op dik 4,3 miljoen views staat. De Rotterdamse rapgroep Broederliefde scoorde een Kaapverdiaanse zomerhit met Labanta, een nummer dat ook in Suriname en op de Antillen populair is. Score tot nu toe: bijna 2,5 miljoen views. Ter vergelijking: de hyperpopulaire Jett Rebel steekt daar bleekjes bij af. Zijn meest bekeken video Louise blijft hangen op iets meer dan 325.000 views. En dan hebben we het alleen nog maar over YouTube. Kees de Koning: “Een week nadat Labanta uitkwam werden wij benaderd door Spotify. Ze wilden een fraudeonderzoek instellen omdat het nummer al op de eerste dag 100.000 keer afgespeeld was. Dat geloofden ze niet, dus we hebben moeten bewijzen dat ze op YouTube net zo populair zijn.”
Even wat feiten: Ronnie Flex scoorde inderdaad een gigantische YouTube-hit met het nummer Zusje. De teller staat bij het schrijven van dit artikel op ruim 4,5 miljoen views, en daarmee is het een van de grootste videohits van het jaar in Nederland. De helft daarvan is tussen de 18 en 24 jaar, nog eens 24 procent tussen 25 en 34, precies de leeftijdsgroep die 3FM aanspreekt. De jonge Amsterdammers van SBMG deden het zelfs nog beter. Hun ondeugende liedje Oeh Na Na werd al bijna 4,7 miljoen keer aangeklikt op YouTube, terwijl r&b zanger Jayh met single Mooie Dag op al op dik 4,3 miljoen views staat. De Rotterdamse rapgroep Broederliefde scoorde een Kaapverdiaanse zomerhit met Labanta, een nummer dat ook in Suriname en op de Antillen populair is. Score tot nu toe: bijna 2,5 miljoen views. Ter vergelijking: de hyperpopulaire Jett Rebel steekt daar bleekjes bij af. Zijn meest bekeken video Louise blijft hangen op iets meer dan 325.000 views. En dan hebben we het alleen nog maar over YouTube. Kees de Koning: “Een week nadat Labanta uitkwam werden wij benaderd door Spotify. Ze wilden een fraudeonderzoek instellen omdat het nummer al op de eerste dag 100.000 keer afgespeeld was. Dat geloofden ze niet, dus we hebben moeten bewijzen dat ze op YouTube net zo populair zijn.”
Hoe kan dat? Als zoveel mensen kennelijk zo’n liedje willen horen, dan is het toch een hit? Toch is Zusje van Ronnie Flex maar 17 keer gedraaid op 3FM, waarvan maar 3 keer voor tien uur ’s avonds. Broederliefde zelfs geen enkele keer. Op Q en 538 is het niet anders. Waarom draait 3FM eigenlijk zo weinig hiphop? De meest logische man om dat te vragen is uiteraard zendermanager Wilbert Mutsaers. “Ik vraag me af of we wel zo weinig hiphop draaien”, zegt Mutsaers. “De discussie spitst zich altijd toe op 3FM, omdat er van de andere stations sowieso niets verwacht wordt, maar wij draaien van alle stations wel de meeste nieuwe muziek. Natuurlijk zit er wel rek in hoe ver je kunt gaan. Acts als Dotan, Jett Rebel en Chef’Special zijn dit jaar doorgebroken mede dankzij 3FM. Maar we laten ook Typhoon integraal zijn album spelen in de Freaknacht, veel hiphopacts spelen in de studio bij Giel of 3voor12 Radio. Dat geldt ook voor Ronnie Flex.”
Villa in Venlo
Vaak wordt gezegd dat hiphop stadsmuziek is, populair in de vier grote steden, daarbuiten veel minder relevant. Maar de rappers van Broederliefde treden intussen overal op, niet alleen in de regio Rotterdam, maar ook in Drachten, Hengelo, Veendam. “We gaan een actie op sociale media doen om een slaapplek te regelen ergens tussen Veendam en Drachten”, vertelt boeker Roger Brouwn van Missin’ Link. “We vragen mensen om een foto te maken van de gezelligste huiskamer, ik weet zeker dat we veel reacties krijgen. Wij krijgen aanvragen uit de meest gekke dorpjes in het land. Iemand als Hef wordt soms zelfs geboekt op een verjaardagsfeest in een villa in Venlo, waar de vader van de jarige om de hoek een x-bedrag afrekent met Hef. Je staat er van versteld hoeveel van die dingen gebeuren buiten het zicht van de media. In de discotheken speelt een act als Broederliefde een set van 20-25 minuten, soms wel drie op een avond. Je kunt zelfs stellen dat de popzalen die groep op dit moment helemaal niet kunnen betalen. Ik kan de jongens moeilijk uitleggen waarom ze voor minder genoegen moeten nemen, als ze weten wat ze waard zijn.”
Vaak wordt gezegd dat hiphop stadsmuziek is, populair in de vier grote steden, daarbuiten veel minder relevant. Maar de rappers van Broederliefde treden intussen overal op, niet alleen in de regio Rotterdam, maar ook in Drachten, Hengelo, Veendam. “We gaan een actie op sociale media doen om een slaapplek te regelen ergens tussen Veendam en Drachten”, vertelt boeker Roger Brouwn van Missin’ Link. “We vragen mensen om een foto te maken van de gezelligste huiskamer, ik weet zeker dat we veel reacties krijgen. Wij krijgen aanvragen uit de meest gekke dorpjes in het land. Iemand als Hef wordt soms zelfs geboekt op een verjaardagsfeest in een villa in Venlo, waar de vader van de jarige om de hoek een x-bedrag afrekent met Hef. Je staat er van versteld hoeveel van die dingen gebeuren buiten het zicht van de media. In de discotheken speelt een act als Broederliefde een set van 20-25 minuten, soms wel drie op een avond. Je kunt zelfs stellen dat de popzalen die groep op dit moment helemaal niet kunnen betalen. Ik kan de jongens moeilijk uitleggen waarom ze voor minder genoegen moeten nemen, als ze weten wat ze waard zijn.”
En die popzalen, die zijn voor de beeldvorming wel degelijk belangrijk. Broederliefde is hun YouTube-kapitaal aan het omzetten in klinkende munt, maar Lowlands zullen ze er waarschijnlijk niet mee halen, zoals dat Mr Polska en Ronnie Flex ook nog niet lukte. Afgelopen jaar stonden ze wel op Noorderslag, het showcasefestival waar de industrie en media naartoe trekken om nieuw Nederlands talent te spotten. Broederliefde stond daar voor zo weinig publiek, dat ze besloten het feestje dan zelf maar in de zaal te maken. Je kunt moeilijk zeggen dat Broederliefde een flop was in Groningen; simpelweg niemand heeft ze gezien. Over twee weken staan ze er weer, nu enkele miljoenen streams verder en een heleboel optredens op zak. Roger Brouwn blijft als boeker zoeken naar een mogelijkheid om het profiel toch op te krikken. “Het zou goed zijn als we een nieuw Buiten Westen kunnen creëren voor de nieuwe generatie. Een goed momentum zoeken, en laten exploderen.” Krachten bundelen en zoeken naar het cross-over moment, dat was inderdaad het succes van Buiten Westen, de succesvolle tour met o.a. Opgezwolle, Winne, DuvelDuvel en Kubus, zo’n tien jaar geleden.
Punt is, zo vertelde Basyl de Groot vorige maand al aan 3voor12, dat de 3FM luisteraar simpelweg niet zo zit te wachten op urbanmuziek. Dat ziet 3FM ook duidelijk terug in de testresultaten. Elke plaat die door 3FM op de playlist gezet wordt, wordt na een week voorgehouden aan een testpanel. De meeste tracks in de urbanhoek liggen daar niet lekker. Eigenlijk alleen Pitbull (een Latino pop-EDM-cross-over nummer), Jason Derulo (r&b), Iggy Azalea en Eminem worden gewaardeerd. Acts als Beyonce, Kendrick Lamar en Vic Mensa doen het heel slecht, terwijl Zandloper van Typhoon zelfs behoort tot de minst gewaardeerde nummers die dit jaar op de playlist stonden. Week na week testte het nummer enorm laag, en uiteindelijk mag geconcludeerd worden dat het met Typhoon en 3FM niet gelukt is. Gek, want in de zalen, op festivals en bij de critici scoort Typhoon juist enorm goed. Overigens nog een aardig weetje over Typhoon om aan te geven dat het geluk ook wel eens simpelweg kan ontbreken: net op het moment dat Zandloper er ‘goed voor lag’, werd de MH17 uit de lucht geschoten. De kans was behoorlijk groot dat het nummer tot 3FM Megahit uitgeroepen was, ware het niet dat de tekst ‘dansen op je graf’ ineens erg ontoepasselijk was.
Toch is er al jaren een alternatief voor 3FM als het op urban aankomt: FunX. Begonnen in de grote steden in de Randstad, de laatste jaren groeiend in bereik via internet. Je hoort er hiphop en r&b, maar ook pop- of dance-cross-overs en behoorlijk wat Zuid-Amerikaanse muziek. “Bij FunX draaien we die artiesten als een malle”, zegt Wilbert Mutsaers, die naast 3FM ook FunX en soul/jazz zender Radio 6 in zijn portefeuille heeft. “Toen FunX dreigde om te vallen hebben wij ons hard gemaakt voor het voortbestaan ervan. Wij klotsen bij 3FM tegen de randen aan van wat je allemaal kunt draaien op 1 zender. Bedenk je wel: in Amerika is het heel gewoon dat radiostations zich beperken tot een genre. Ook bij ons werkt het goed: FunX is nu een van de best beluisterde zenders in de grote steden, waar de samenstelling van het publiek ook echt anders is, met meer allochtonen. Wij proberen het wel met urbanacts, soms tegen de stroom van wat de luisteraars willen in, maar ga je met vijf, zes van deze acts tegelijk werken, dan haken mensen af.”
Migranten aan het subsidie-infuus
Het verhaal FunX behoeft toch ook nog wel enige uitleg. De urbanzender valt sinds 2011 onder NPO, sinds 2013 onder zendermanager Wilbert Mutsaers. Toen de zender ten onder dreigde te gaan, maakten met name VPRO, BNN en NTR zich hard voor de redding. FunX begon in eerste instantie op initiatief van het ministerie van OCW en de vier grote steden, Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag, en kan gezien worden als een tegenhanger van Colorful Radio, een commerciële multi-culturele zender waar nota bene PVV-ideoloog Martin Bosma aan het roer stond. Die maakte zich destijds in 2002 al flink kwaad om het publieke geld dat gestoken werd in een zender voor minderheden. “De grootste zender van Los Angeles (de tweede markt van de Verenigde Staten) is een allochtonenzender. Die krijgt geen cent subsidie. Hardwerkende immigranten scheppen hun eigen realiteit. Je beledigt migranten door ze te beschouwen als onmondige mensen die alleen aan het subsidie-infuus kunnen functioneren!” FunX kwam er toch, met etherfrequenties in de grote steden en in eerste instantie dus meer als regionale zenders dan landelijk. De groei van het internet zorgde ervoor dat ook mensen buiten de grote steden makkelijker op de zender in kunnen tunen.
Het verhaal FunX behoeft toch ook nog wel enige uitleg. De urbanzender valt sinds 2011 onder NPO, sinds 2013 onder zendermanager Wilbert Mutsaers. Toen de zender ten onder dreigde te gaan, maakten met name VPRO, BNN en NTR zich hard voor de redding. FunX begon in eerste instantie op initiatief van het ministerie van OCW en de vier grote steden, Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag, en kan gezien worden als een tegenhanger van Colorful Radio, een commerciële multi-culturele zender waar nota bene PVV-ideoloog Martin Bosma aan het roer stond. Die maakte zich destijds in 2002 al flink kwaad om het publieke geld dat gestoken werd in een zender voor minderheden. “De grootste zender van Los Angeles (de tweede markt van de Verenigde Staten) is een allochtonenzender. Die krijgt geen cent subsidie. Hardwerkende immigranten scheppen hun eigen realiteit. Je beledigt migranten door ze te beschouwen als onmondige mensen die alleen aan het subsidie-infuus kunnen functioneren!” FunX kwam er toch, met etherfrequenties in de grote steden en in eerste instantie dus meer als regionale zenders dan landelijk. De groei van het internet zorgde ervoor dat ook mensen buiten de grote steden makkelijker op de zender in kunnen tunen.
FunX werd zo natuurlijk een antwoord op een probleem dat toen al leefde in Hilversum: 3FM en urban cultuur, dat wilde niet samen. In de grote steden groeide het publiek voor urban cultuur sterk, terwijl 3FM juist traditioneel populairder is buiten de randstad. Terwijl in de discussie over hiphop in Hilversum wordt geroepen dat alle muziek (en dus ook urban) aangeboden moet worden op de grootste publieke popzender, wordt binnen de publieke omroep zelf meer gedacht aan differentiatie: Nederland bestaat niet uit een groot publiek dat alles wil horen. Als de wetgeving dat niet in de weg zou zitten, zou de publieke omroep zich vermoedelijk nog veel meer richten op maatwerk voor niches, omdat de mediawereld zich nu eenmaal die kant op ontwikkelt. Wel wordt achter de schermen gedacht aan een breder landelijk draagvlak voor FunX, met een uitbreiding van de G4 (de vier grote steden) naar de G20. Er zijn meer aspecten die FunX remmen: de zender valt pas sinds 2011 onder NPO, en bevindt zich nog altijd in een bestuurlijke transitie, niet geholpen door de grote reorganisatie waar veel omroepen (waaronder de VPRO) de afgelopen jaren mee worstelden.
FunX is apartheid
FunX is ondanks dat alles wel een succesverhaal: met name het Surinaamse/Antiliaanse publiek weet de zender heel goed te vinden, en de waardering is hoog. Maar volgens velen is het daarmee ook een stoplap. Kees de Koning: “Het verhaal is vaak: we vinden het niet goed, of het test niet goed. En als de urgentie te groot wordt om het te negeren: gelukkig is er FunX. Ik vind het fijn dat die zender er is, maar ik vind dat mijn artiesten op alle platforms te horen moeten zijn. Al pleit ik mezelf daarbij niet vrij van opportunisme.” Gideon Everduim alias Gikkels gaat nog verder. De rapper en activist zegt: “Het is gewoon apartheid. NPO draait blanke rock op 3FM en zegt: met FunX creëren we een kader waar die doelgroep naartoe kan. Daar gaan we hen indoctrineren met hun eigen cultuur. Dat is een succes, maar toch wringt het. Want jouw dochtertje Cynthia van 14 in Hengelo luistert ook naar die muziek. Kijk naar al die kinderen die hun petjes achterstevoren dragen, kijk naar de kleding die ze dragen: dat is allemaal beïnvloed door zwarte cultuur. Hiphop is meer dan alleen muziek. Het is kunst, het is politiek engagement, debat, kleding. Door al die verschillende aspecten is het cultuur, maar om macht en economische redenen wordt het nog steeds weggezet als subcultuur met de bijbehorende stereotypen.”
Gikkels is in de hiphopscene bekend van nummers als Doofpot en Oprechte Liefde en van het collectief Bijlmerstyle, dat zich ook met de politiek inlaat. Recent werkte hij mee aan de film Zwart Als Roet van Sunny Bergman, de veelbesproken VPRO-documentaire waarin de filmmaakster het fenomeen Zwarte Piet ter discussie stelt. Bergman komt tot de conclusie dat het alles te maken heeft met ‘white privilege’, het verschijnsel dat blanke Nederlanders door hun huidskleur een voorsprong hebben op andere Nederlanders, en zich daar nauwelijks van bewust zijn. Een van de meest spraakmakende scenes in die films werd door Gikkels geproduceerd, de zogeheten fietstest. Het idee: drie mannen breken een fiets open in het Vondelpark, de crew filmt de reacties. De mannen lijken op elkaar: ze zijn even oud, even lang en hebben dezelfde kleding aan. Het verschil: een van de mannen is blank, een zwart en een Marokkaan. De reacties zijn opvallend: meerdere mensen bellen de politie als ze de zwarte en Marokkaanse mannen bezig zien, terwijl de blanke man aangezien wordt voor een huisvader die zijn sleutel verloren is. Hij krijgt zelfs twee keer hulp aangeboden van omstanders.
Institutioneel racisme
Gikkels is ervan overtuigd dat ras ook in de muziek een rol speelt. Volgens hem is het geen toeval dat het blanke rappers als Gers Pardoel, Kraantje Pappie en internationaal Macklemore en Eminem wel lukt de playlist van de mainstream stations binnen te dringen. “Ik weet zeker dat we last hebben van institutioneel racisme in Hilversum. Als je als zwarte man naar Hilversum komt, word je al gauw benaderd vanuit stereo typering: ‘oh, je bent op tijd’, ‘je hebt geen bling bling’, etc. Dat is een clowneske indoctrinatie die gecreëerd is door Hilversum zelf, maar die totaal niet strookt met de realiteit. Hiphop is meer dan dat. Je kan het ook over kunst hebben, aangezien graffiti internationaal omarmd is als echte kunst. Je kan er veel meer diepgang en intellect aan toevoegen, maar dat word niet gedaan. Bovendien vind ik dat je als presentator een gast welkom moet laten voelen. Geen grappen en grollen, maar het gevoel geven dat je hem serieus neemt. 3FM doet geen serieuze poging de stadsmensen aan te spreken, en verschuilt zich achter tests. Wat zijn dat dan voor tests? Wie wordt ondervraagd? Is die groep representatief en divers?"
"Kijk ook naar een programma als Ali B Op Volle Toeren, waarin ook het ene na het andere stereotype langskomt. Komt een rapper te laat, dan wordt dat direct uitvergroot. Ali B maakt opmerkingen als ‘ach, we zijn maar allochtonen’. Hij betrekt zichzelf daar in, maar dat betekent nog niet dat hij het kan maken. Als je bezig bent met beeldvorming, moet je je van dat soort dingen bewust zijn. Zelf ben ik heel nadrukkelijk bezig met mijn profilering als onafhankelijke, intellectuele, zwarte man, want dat ben ik. Ik accepteer het niet als ik me gestagneerd voel, ik wil afgerekend worden op mijn kwaliteiten. En als ik een interview moet geven in Hilversum, dan zorg ik dat ik niet te laat kom. Al moet ik voor de deur gaan slapen.”
"Kijk ook naar een programma als Ali B Op Volle Toeren, waarin ook het ene na het andere stereotype langskomt. Komt een rapper te laat, dan wordt dat direct uitvergroot. Ali B maakt opmerkingen als ‘ach, we zijn maar allochtonen’. Hij betrekt zichzelf daar in, maar dat betekent nog niet dat hij het kan maken. Als je bezig bent met beeldvorming, moet je je van dat soort dingen bewust zijn. Zelf ben ik heel nadrukkelijk bezig met mijn profilering als onafhankelijke, intellectuele, zwarte man, want dat ben ik. Ik accepteer het niet als ik me gestagneerd voel, ik wil afgerekend worden op mijn kwaliteiten. En als ik een interview moet geven in Hilversum, dan zorg ik dat ik niet te laat kom. Al moet ik voor de deur gaan slapen.”
De discussie over ras en cultuur ligt in Nederland de laatste tijd erg dicht onder oppervlakte, natuurlijk vooral door de Zwarte Piet-discussie, aangezwengeld door een man die door Gikkels een ‘Afro-Nederlandse held’ genoemd wordt, Quinsy Gario. Deze week nog mengde ook voormalig GroenLinks coryfee Tofik Dibi zich in de discussie met een opiniestuk bij De Correspondent. White privilege staat op de agenda, zoveel is duidelijk. In Amerika is het debat nog veel urgenter, met name door de geruchtmakende politie-doden, Michael Brown en Eric Garner. We zien basketballers als Lebron James en Kobe Bryant met een I Can’t Breathe shirt, we horen president Obama zelf daarop reageren. We zagen rapper Azealia Banks bij Hot 97 keihard uithalen naar haar blanke Australische collega Iggy Azalea, die er volgens haar met de shine van de zwarte cultuur vandoor gaat. Ze krijgt bijval van Q-Tip, die Iggy Azalea een geschiedenisles geeft, tot aan de zwarte getto’s eind jaren zeventig. Hiphop, zo stelt Q-Tip, is absoluut niet los te zien van zijn zwarte roots. En precies dat is het signaal dat blank Amerika voortdurend geeft. Zoals Azealia Banks het zegt: “Jullie hebben nergens recht op, jullie bezitten niets, zelfs niet datgene wat jullie zelf hebben gecreëerd.” Ook nog de moeite waard in dit kader is de uitgebreide reactie van de prominente blanke rapper Macklemore, die toegeeft voordeel te hebben bij zijn huidskleur.
Getto'tje spelen
Racisme, dat is natuurlijk een verlammend woord in een discussie als deze. Is Wilbert Mutsaers een racist? Nee toch? Als Beyonce twee keer in Nederland komt spelen, gaat hij er drie keer heen. Hij maakt zich hard voor FunX en Radio 6, waar ‘zwarte muziek’ in ruime mate aan bod komt. Hij bracht ook de Zwarte Lijst, als tegenwicht aan de nagenoeg volledig blanke Top 2000. Je kunt discussiëren of die naam en dat concept wel of niet kunnen, maar het uitgangspunt is duidelijk: soul en jazz-artiesten de aandacht geven die ze verdienen. Kees de Koning speelt de raskaart niet, hij spreekt liever van een generatieconflict. Maar dan wel een conflict dat al twintig jaar speelt. “Al was dat eigenlijk een andere kloof. Toen ik bij de VPRO werkte, was het Lotje IJzermans die claimde dat ze een beetje moe was van ‘dat getto’tje spelen’. In de VPRO kantine riepen ze nog doodleuk dat zoiets niet bestond in ons land. Ik werd voor gek verklaard, nu zijn er SBS-programma’s over. Ik denk dat niemand van hen ooit in de Bijlmer was geweest, net zoals de meeste PVV-stemmers nog nooit een moslim van dichtbij hebben gezien. Maar hiphop is inmiddels overal. Ga naar een club in een willekeurige middelgrote stad in Nederland, en je hoort hiphop. Het is gewoon popmuziek.”
Racisme, dat is natuurlijk een verlammend woord in een discussie als deze. Is Wilbert Mutsaers een racist? Nee toch? Als Beyonce twee keer in Nederland komt spelen, gaat hij er drie keer heen. Hij maakt zich hard voor FunX en Radio 6, waar ‘zwarte muziek’ in ruime mate aan bod komt. Hij bracht ook de Zwarte Lijst, als tegenwicht aan de nagenoeg volledig blanke Top 2000. Je kunt discussiëren of die naam en dat concept wel of niet kunnen, maar het uitgangspunt is duidelijk: soul en jazz-artiesten de aandacht geven die ze verdienen. Kees de Koning speelt de raskaart niet, hij spreekt liever van een generatieconflict. Maar dan wel een conflict dat al twintig jaar speelt. “Al was dat eigenlijk een andere kloof. Toen ik bij de VPRO werkte, was het Lotje IJzermans die claimde dat ze een beetje moe was van ‘dat getto’tje spelen’. In de VPRO kantine riepen ze nog doodleuk dat zoiets niet bestond in ons land. Ik werd voor gek verklaard, nu zijn er SBS-programma’s over. Ik denk dat niemand van hen ooit in de Bijlmer was geweest, net zoals de meeste PVV-stemmers nog nooit een moslim van dichtbij hebben gezien. Maar hiphop is inmiddels overal. Ga naar een club in een willekeurige middelgrote stad in Nederland, en je hoort hiphop. Het is gewoon popmuziek.”
Moet de publieke omroep het niet gewoon proberen? Gewoon domweg draaien? Dat heeft geen zin, denkt Wilbert Mutsaers, het gaat om de balans, om het grote verhaal van de zender. “Tien jaar geleden heeft mijn voorganger het geprobeerd. Het bereik van de zender halveerde in die tijd.” En toch: laten we in elk geval wel constateren dat 3FM (net als de commerciële concurrenten) een ‘wit’ bolwerk is. Geen enkele dj op de zender is gekleurd, en ook de meeste redacties (ja, ook die van 3voor12) zijn grotendeels of zelfs geheel blank. Zo kan ontstaan wat Gikkels ‘institutioneel racisme’ noemt. Oftewel: de individuele personen in het systeem zijn niet per se racisten, maar het systeem is dat wel. Of in elk geval: zwarte muziek heeft moeite er binnen te komen. Wat zou er gebeuren als die blanke muzieksamenstellers stelselmatig meer zwarte muziek zouden draaien? Of nog een idee: wat als de muziekredacties veel gekleurder zouden zijn? Gikkels: “Geef Fernando van FunX een mooie plek op 3FM. Zeg gewoon tegen Gerard Ekdom: Gerard jongen, Nederland verandert, verander mee. Fernando is echt een goede radiomaker, hij verdient het om door te stromen en hij kan de luisteraar laten wennen aan een zwarte stem. Of ie dat wil? 100 procent.””
Intellectuele zwarte man
De realiteit is op vele vlakken anders. Zo bewust als Gikkels bezig is met zijn profilering als ‘intellectuele zwarte man’, is vrijwel geen van zijn collega-artiesten dat. Ga maar eens aan de tieners van SBMG uitleggen dat hun heerlijke hitje Oeh Na Na het stereotype van de hyperseksuele zwarte man bevestigt. Precies hetzelfde geldt voor Broederliefde’s Allemaal Hetzelfde, Bokoesam’s 10 Kleine Meisjes en Keizer’s Liever Alleen. De enige rapper die zich zelfbewust zwart toonde dit jaar was Typhoon, en uitgerekend hij werd door critici en door een groot publiek omarmd, alleen niet door het radiopubliek. Hem zien we ook terug op Lowlands en in een muziekblad als OOR, terwijl Ronnie Flex en Broederliefde ook bij die bolwerken buiten de poort blijven. En Fernando? Die zit wel goed bij FunX, en geef hem eens ongelijk. “Ik ben gelukkig waar ik zit”, zegt hij. “Ik doe dit al tien jaar, kan interviewen wie ik wil, ik kan in mijn eigen item muziek laten horen die ik ook interessant vind. Heb ik er ooit aan gedacht om bij een ander station te werken? In het begin misschien. We leven in een generatie waarin we vrij zijn om te zien en horen wat we willen. We hebben Netflix, Spotify, 538, FunX. Het gaat erom dat je je doelgroep zo goed mogelijk faciliteert. Je wilt marktleider zijn in je doelgroep.”
De realiteit is op vele vlakken anders. Zo bewust als Gikkels bezig is met zijn profilering als ‘intellectuele zwarte man’, is vrijwel geen van zijn collega-artiesten dat. Ga maar eens aan de tieners van SBMG uitleggen dat hun heerlijke hitje Oeh Na Na het stereotype van de hyperseksuele zwarte man bevestigt. Precies hetzelfde geldt voor Broederliefde’s Allemaal Hetzelfde, Bokoesam’s 10 Kleine Meisjes en Keizer’s Liever Alleen. De enige rapper die zich zelfbewust zwart toonde dit jaar was Typhoon, en uitgerekend hij werd door critici en door een groot publiek omarmd, alleen niet door het radiopubliek. Hem zien we ook terug op Lowlands en in een muziekblad als OOR, terwijl Ronnie Flex en Broederliefde ook bij die bolwerken buiten de poort blijven. En Fernando? Die zit wel goed bij FunX, en geef hem eens ongelijk. “Ik ben gelukkig waar ik zit”, zegt hij. “Ik doe dit al tien jaar, kan interviewen wie ik wil, ik kan in mijn eigen item muziek laten horen die ik ook interessant vind. Heb ik er ooit aan gedacht om bij een ander station te werken? In het begin misschien. We leven in een generatie waarin we vrij zijn om te zien en horen wat we willen. We hebben Netflix, Spotify, 538, FunX. Het gaat erom dat je je doelgroep zo goed mogelijk faciliteert. Je wilt marktleider zijn in je doelgroep.”
Marktleider worden in de doelgroep. Dat heeft hiphop de afgelopen jaren in toenemende mate gedaan. Noodgedwongen misschien, maar het werkt heel goed. Er zijn meer platforms die een fors publiek bereiken met alleen maar urbanmuziek als basis. BNN lanceerde het populaire 101 Barz, waar Rotjoch letterlijk iedereen in Nederland die ’16 bars kan spitten’ wel eens ontving, en host ook online magazine State (begonnen als commercieel initiatief van Kees de Koning). Op website Puna kun je downloads en streams vinden van de meest obscure rappers. Als Puna iets plaatst over pak hem beet een EP van de Zeeuwse rapper D-Double, dan regent het comments. Het is haast verbijsterend om te zien hoe goed de volgers van het blog op de hoogte zijn. Ze kennen het eerdere werk van D-Double, ze weten precies aan te wijzen welke Amerikaanse invloeden in zijn sound opduiken, en ze vinden er iets van, in niet mis te verstane taal, niet zelden met woorden waar het meer mainstream publiek van schrikt. De succesvolle urbanplatforms spreken heel letterlijk de taal van de cultuur en bieden de diepgang en het perspectief dat het genre verdient, terwijl kranten en mainstream radiozenders er alleen af en toe een act uitpikken met het perspectief van een buitenstaander.
FunX is absoluut geen excuus
Ondertussen probeert Wilbert Mutsaers als zendermanager de slagkracht van FunX te vergroten. Meer hiphop op 3FM, dat zit er niet in, maar met name in de grote steden kan FunX wel dezelfde impact krijgen als die zender. “FunX is absoluut geen excuus”, zegt hij. “Juist toen bij alle omroepen mensen ontslagen werden, hebben wij geïnvesteerd om de zender te redden. Dat doen we niet voor de lol, maar omdat we het bereiken van stadsjongeren heel belangrijk vinden. Wij denken niet dat het marginaal is, het is juist enorm groot, en in die grote steden wordt het ook goed beluisterd. Net zoals de meeste luisteraars van 3FM niet zitten te wachten op meer hiphop, wil de doelgroep van FunX eigenlijk al die andere dingen die we op 3FM draaien helemaal niet horen.”
Ondertussen probeert Wilbert Mutsaers als zendermanager de slagkracht van FunX te vergroten. Meer hiphop op 3FM, dat zit er niet in, maar met name in de grote steden kan FunX wel dezelfde impact krijgen als die zender. “FunX is absoluut geen excuus”, zegt hij. “Juist toen bij alle omroepen mensen ontslagen werden, hebben wij geïnvesteerd om de zender te redden. Dat doen we niet voor de lol, maar omdat we het bereiken van stadsjongeren heel belangrijk vinden. Wij denken niet dat het marginaal is, het is juist enorm groot, en in die grote steden wordt het ook goed beluisterd. Net zoals de meeste luisteraars van 3FM niet zitten te wachten op meer hiphop, wil de doelgroep van FunX eigenlijk al die andere dingen die we op 3FM draaien helemaal niet horen.”
De impact vergroten, dat doet Mutsaers o.a. door trucs die we van andere zenders ook kennen. Aanwezigheid op festivals als Encore en Appelsap, een eigen ‘aller tijden’ lijst genaamd De Dikste, branding van concerten die bij de doelgroep passen, zoals een ‘FunX Presents Nicki Minaj’. “We hebben ook dit jaar voor het eerst de FunX Music Awards georganiseerd, en het liefst zou ik met FunX ook op lineaire tv een plek krijgen. Het feit dat FunX geen landelijke FM-frequentie heeft, is wel een probleem. De steun van de G4 zou ik inderdaad graag uit willen breiden naar andere steden. Ik denk dat mensen in bijvoorbeeld Almere, Den Helder of Zwolle daar wel op zitten te wachten. De samenwerking met lokale radiozenders is behoorlijk ingewikkeld, kan ik je wel vertellen, omdat je te maken hebt met de mediawet en omdat NPO dan dus ook nooit honderd procent verantwoordelijk is voor de zender.” De aansluiting van FunX op de andere NPO-zenders kan een stuk beter, vindt Mutsaers ook. “Tot nu toe zie je vooral een beweging de andere kant op. Mensen als Ajouad en Zarayda zijn programma’s bij FunX gaan maken, het kan natuurlijk ook andersom. Aan de achterkant zijn onlangs bijvoorbeeld twee redacteuren van FunX naar Radio 2 gegaan. Het kost tijd, het is gewoon wennen, maar het is zeker niet voor niets dat zowel 3FM als FunX als Radio 6 bij mij zitten.”