Onder invloed: Daniel Soliman & Pink Oculus Onder invloed: Daniel Soliman & Pink Oculus

“Ik ben al jong in aanraking gekomen met verwijzingen naar het oude Egypte in muziek, bijvoorbeeld in de albumhoezen van Nas en Earth, Wind & Fire, en natuurlijk in de videoclip van ‘Remember the time’ van Michael Jackson. Maar als ik één muzikaal moment moet kiezen waar het eerste zaadje voor de tentoonstelling ‘Kemet’ geplant is, dan is dat het nummer ‘Shadows of tomorrow’ van Madvillain. Toen ik net begonnen was met de studie egyptologie in Leiden luisterde ik veel naar het toen net verschenen album ‘Madvillainy’ van MF Doom en Madlib. In het nummer ‘Shadows of tomorrow’ wordt op het einde de naam Sun Ra genoemd. Ik heb een vriend die naast egyptologie destijds ook colleges jazzgeschiedenis volgde, die kon mij uitleggen dat dat een verwijzing is naar de enigmatische artiest Sun Ra, een jazzmuzikant die heel erg in het oude Egypte is gedoken en daar allerlei verbeeldingen aangeeft. Zodoende ben ik meer gaan opzoeken over Sun Ra en zijn ideeën over het oude Egypte. Ik vond het toen met name heel leuk dat twee liefhebberijen van mij - muziek en egyptologie - ogenschijnlijk een verband met elkaar hadden, maar veel meer zocht ik er toen nog niet achter.”

“Voor mij is Erykah Badu het grootste voorbeeld van iemand die het oude Egypte naar het heden haalt in de moderne muziek. Dat is het meest duidelijk op het album ‘New Amerykah Part One’, omdat aan het eind van het nummer ‘Twinkle’ een oud-Egyptisch gebed zit. Normaal als je oud-Egyptisch hoort dan hoor je dat alleen in films waarin een tot leven gewekte mummie spreekt ofzo. Toen ik het bij Erykah Badu hoorde dacht ik: “Oh cool, dit kan je er dus ook mee doen”. Tot op de dag van vandaag is Erykah Badu relevant in de hiphopcultuur, dat vind ik heel tof. Bijvoorbeeld ook met haar sieraden, vanaf het moment dat ze doorbrak had zij die gigantische anch op haar hand. Dat symbool heeft ze heel populair gemaakt. Erykah Badu is een grote inspiratie voor mij, maar mijn band met Egypte heb ik niet via haar ontdekt. Toen ik een jaar of vijftien was zat ik met mijn zus bij een organisatie die zwarte jongeren meenam op uitwisseling naar landen waar zwarte mensen in diaspora leefden. Daar leerden we over de Afrikaanse geschiedenis, en dus ook over de Egyptische geschiedenis en de band die dat met zwarte mensen heeft. Ik vond het toen al heel apart hoe de geschiedenis van het oude Egypte gescheiden werd van de rest van Afrika, alsof Egypte niet onderdeel van het Afrikaanse continent is. Tuurlijk is er een etnisch verschil tussen Egyptenaren en mensen uit bijvoorbeeld Soedan, maar dat wil niet zeggen dat het niet hetzelfde continent is. Egypte is een Afrikaans land, einde discussie. Er is heel veel verdwenen als je het hebt over de Afrikaanse geschiedenis, het lijkt soms alsof zwarte mensen pas bestaan sinds de trans-Atlantische slavernij. Mensen lijken te vergeten dat de eerste mensen op aarde zwart waren, en dat Afrika een lange en rijke geschiedenis heeft waar we trots op moeten zijn. Dat is toch wel het kernthema van deze tentoonstelling voor mij, en het oude Egypte is daar een mooi symbool voor.”

“Ook voor de geboorte van de tentoonstelling Kemet was ‘New Amerykah Part One’ een heel belangrijk moment. Volgens mij was het dezelfde vriend die mij aan Sun Ra heeft geïntroduceerd die tegen mij zei: “Heb je de nieuwe plaat van Erykah Badu al gehoord? Daar wordt gewoon oud-Egyptisch op gesproken!”. Die plaat was New Amerykah Part One, en op het nummer ‘Twinkle’ valt inderdaad een interpretatie van het oud-Egyptisch te horen. Dat vond ik echt heel bijzonder. Er zijn genoeg artiesten die oppervlakkige verwijzingen naar het oude Egypte maken, maar dit was een heel duidelijk voorbeeld van een artiest die echt de diepte in ging. Het stukje oud-Egyptisch op Twinkle is een chant van een Afro-Amerikaanse kunstenaar genaamd Amen Khum Ra waarin hij de achoe oproept. In het oude Egypte werden de achoe gezien als voorouders waar je contact mee kunt hebben. Dat is ook waarom Erykah Badu het gebruikt, om met haar voorouders uit een Afrikaans verleden in contact te komen. ‘Twinkle’ wordt uitgebreid besproken in de tentoonstelling, en de oud-Egyptische chant valt uiteraard ook te beluisteren. In 2014 heb ik een informele lezing gehouden over Egyptische referenties in zwarte muziek. Hier kwamen Madvillain, Sun Ra en Erykah Badu in voorbij. Toen dacht ik voor het eerst: hier moet ik écht iets mee doen. Zo is uiteindelijk de huidige tentoonstelling ontstaan.”

“Kendrick Lamar is mijn all-time favorite. Er is geen directe band met het oude Egypte te herkennen in zijn muziek, maar wel in de manier waarop Kendrick praat over zijn identiteit: over zijn zwart zijn, over zijn man zijn, en sinds kort ook over zijn vaderschap. Als zwarte artiesten het hebben over het oude Egypte, dan staat Egypte vaak symbool voor een zekere zelfkennis. Deze knowledge of self speelt een hele belangrijke rol in de muziek van Kendrick. Hij is heel erg bezig met hoe het is om te leven in L.A. als een zwarte man. Kendrick vertelt vaak hood tales, verhalen over gewelddadige gebeurtenissen die hij samen met zijn homies van dichtbij heeft meegemaakt. Dat doet hij op een ontzettend authentieke manier, vol met geniale, supergearticuleerde beeldspraak. Met zijn stijl heeft hij hiphop echt vernieuwd. Hij inspireert mij om beeldender te schrijven, en om mijn verhaal op de meest authentieke manier te vertellen. Wat mijn verhaal is? Liefde, that’s it. Onvoorwaardelijke zelfliefde, dat is waar Pink Oculus voor staat. Voor mij is zelfliefde in de eerste plaats dat je het jezelf gunt om in complete vrijheid jezelf te uiten, net zoals een boom dat in de natuur doet. Die groeit en die is daar gewoon, die doet zich niet voor als een aardbeistruik. Mensen hebben wel de neiging om zich voor te doen als iets anders. Zo kan het gebeuren dat je op je zestigste plotseling denkt: “Huh, wie ben ik eigenlijk?”. Dat is niet wat ik voor ogen heb voor mijzelf. Jezelf gunnen te zijn wie je bent, en zo in het leven te staan, is de beste vorm van zelfliefde die je jezelf kunt geven. Dat is de boodschap die ik probeer te uiten met mijn muziek."

“Tijdens het onderzoek voor ‘Kemet’ heb ik een hoop nieuwe muziek ontdekt. Een van mijn favoriete ontdekkingen is de plaat ‘The Awakening’ van het Amerikaanse jazz-funk collectief The Pharaohs Op deze plaat komt best veel thematiek die in de tentoonstelling zit samen. De albumtitel ‘Awakening’ kan je namelijk interpreteren als een van de hoofddoelen in veel van het werk van deze muzikanten, namelijk: op zoek gaan naar bewustwording. Bewustwording over hun eigen geschiedenis. Bewustwording over het feit dat de geschiedenis van de mensen in de Afrikaanse diaspora die afstammen van de tot slaaf gemaakten niet begint bij de slavernij. Bewustwording dat er veel meer is op het Afrikaanse continent dan oorlogen, hongersnoden en armoede. Deze muzikanten zeggen dat je trots kan zijn op Afrika en het Afrikaans verleden. Dat klinkt nu misschien heel logisch, maar dat was het in de jaren ‘70 echt nog niet. Dat is echt een awakening geweest. Luister vooral eens naar het prachtige nummer ‘Freedom road’, dat gaat over vrijheid van het slavernijverleden en vrijheid binnen een maatschappij vol racisme en segregatie.”

“De Wu-Tang Clan, how can you not love them? ‘36 Chambers’ is natuurlijk de obvious keuze, maar niet voor mij. Ik kwam pas wat later in aanraking met Wu-Tang, pas bij ‘Wu-Tang Forever’ - en dan in het bijzonder disc twee - dacht ik: “Oeh, wat is dit?”. De Egyptische band is hier misschien wat minder duidelijk, behalve dat Ol’ Dirty Bastard zichzelf een hele tijd ‘Osirus’ heeft genoemd, een verwijzing naar de beroemde Egyptische god van het dodenrijk. De leden van de Wu-Tang Clan waren muzikale voorbeelden voor mij, maar ook zeker van invloed op mijn stijlkeuze. Ik liep als tiener echt rond als of ik een van de leden van de Wu-Tang Clan was, oh my god. Ik werd soms aangesproken voor meneer omdat mijn kleren zo oversized waren, echt ridiculous. Die hele wereld die ze schetsen vond ik zo indrukwekkend. Ik voelde me zo gesterkt en stoer omdat ik me daarmee kon identificeren. Als jong meisje kon ik daar heel veel kracht uit putten. Method Man is mijn favoriet, ik vind zijn stemkleur het mooist. Hij is vissen, net als ik, dus ik dacht: “Jee, we’re the same!”. Dat soort dingen vond ik heel belangrijk vroeger. Daarnaast bevatten de beats van bandlid RZA een bepaalde soort duisternis die heel erg empowering voelt. Dat heeft mij zeker wel beïnvloed in de manier waarop ik zelf beats ben gaan maken. Maar eigenlijk belangrijker dan de muzikale invloed is de confidence die ‘Wu-Tang Forever’ mij heeft gegeven.”

“Als er een muzikant typerend is voor de tentoonstelling Kemet is het wel Sun Ra. Hij nam zijn band met het oude Egypte wel tot de next level. Sun Ra was een Amerikaanse jazzmuzikant die actief was van de jaren ‘40 tot de jaren ‘90. Hij heeft zijn hele leven lang muziek gemaakt en hij heeft in die tijd een hele mythologie om zich heen gebouwd. Hij zag zichzelf als een buitenaards wezen dat van Saturnus kwam. Daarnaast - en dat kon in zijn wereld - was hij ook een Egyptische farao. Dat was geen act ofzo, hij geloofde dat echt, en zijn bandleden van de Sun Ra Arkestra probeerden hem ook echt te begrijpen. Sun Ra geloofde dat hij met de vibraties van zijn muziek door de ruimte en tijd kon reizen, en spirituele heling kon bieden aan zijn publiek. In zijn film ‘Space is the place’ legt hij zelf zijn filosofie het helderst uit. Er zit een scène in de film waar hij vanuit een andere planeet aankomt bij een soort buurthuis voor Afro-Amerikaanse jongeren. Die jongeren zijn in eerste instantie heel lacherig en zeggen: “Jij komt toch niet uit de ruimte, dat kan helemaal niet. Jij bent niet echt.” Sun Ra antwoordt daarop: “Zijn jullie dan wel echt? Want jullie worden in de maatschappij helemaal niet als echte mensen behandeld. Jullie worden gediscrimineerd, jullie worden niet gezien. Laat me jullie meenemen naar een planeet waar jullie wel jullie zelf kunnen zijn. Een plek waar jullie vrij kunnen zijn.” Dat is in een notendop wat Sun Ra met zijn muziek probeert te bereiken. Leuk detail: de tentoonstelling is vormgegeven door AFARAI, een studio waar we graag mee wilden samenwerken omdat ze geïnspireerd worden door het werk van Sun Ra. Zo zie je hoe Sun Ra niet alleen muzikanten, maar ook andere kunstenaars tot de dag van vandaag blijft inspireren.”

“Net als ‘Wu-Tang Forever’ is dit ook een dubbelalbum, en ook hier ben ik voornamelijk fan van disc twee. De twee leden van Outkast kregen op dit album allebei hun eigen disc. Disc twee, ‘The Love Below’, is van André 3000, en André 3000 is the Almighty. Die man is gewoon geniaal, dat valt niet te ontkennen. De songs, de teksten, de productie, het komt allemaal van hem. Het is een hele eigenzinnige plaat waarop heel veel gebeurd en erg belangrijk was binnen de hiphopcultuur. De leden van Outkast waren al vroeg bezig met het afrofuturisme. Zo verwijzen ze regelmatig naar het oude Egypte als symbool voor hun Afrikaanse verleden, terwijl ze de kosmos gebruiken als een symbool voor een plek waar ze vrij zijn van het sociale en politieke klimaat op aarde. De invloed van Outkast op mij persoonlijk zit hem meer in de stijl. Er zijn bepaalde artiesten waarvan ik de muziek nog niet eens zo vet vind, maar bijvoorbeeld wel iemands creatieve kledingkeuze. Bij André 3000 heb ik beiden: ik vind hem een van de tofste MC’s die ooit bestaan heeft, maar ook hoe hij zich uit in zijn kleding is altijd heel erg vooruitstrevend. Zo denkt hij bijvoorbeeld al decennialang heel erg los van gender, iets wat nu pas echt naar boven komt in de maatschappij. Ik vind dat ik zelf ook in staat ben om mijzelf op veel verschillende manieren te uiten, bijvoorbeeld via mijn eigenzinnige kledingstijl. Daar kan ik een groot gedeelte van mijzelf in kwijt. André 3000 heeft mij geholpen in te zien dat ik mag doen wat ik wil, dat ik grenzen mag opzoeken en stijlen kan mengen. Niet alleen in mijn muziek, maar ook in mijn kleding. Dat is iets wat ik tot de dag van vandaag met me meedraag.”

“De hiphopgroep Two Kings in a Cipher is behoorlijk obscuur en bestaat al lang niet meer. De twee leden, Amen-Ra en D-Dot, zijn later als producers veel bekender geworden en hebben onder andere aan ‘Hypnotize’ van Notorious B.I.G. gewerkt. Net als veel andere hiphopgroepen verwijst Two Kings in a Cypher veel naar het oude Egypte, bijvoorbeeld in hun artiestennamen, videoclips en albumhoezen. Hun enige album, ‘From Pyramids to Projects’, is bijzonder omdat het duo veel gebruikt maakt van daadwerkelijk oud-Egyptische woorden. Het nummer ‘Kemit-cal reaction’ is daar een goed voorbeeld van. ‘Kemit’, een alternatieve spelling van ‘Kemet’, is een naam die de oude Egyptenaren zelf gebruikten voor hun land. Ook verwijst het duo naar de oud-Egyptische plaats Waset, die wij in het Westen meestal Thebe noemen, terwijl dat uit het Grieks komt. Zij zeggen: “De groeten ermee! Wij gebruiken het oud-Egyptische, inheemse vocabulaire.” Zo worden er nog meer oud-Egyptische woorden gebruikt waaruit blijkt dat het duo echt wel het een en ander wist van de egyptologie. Ron “Amen-Ra” Lawrence heeft overigens nog een bescheiden rol gespeeld bij de huidige tentoonstelling. In 2020 heb ik contact met hem gehad omdat ik niet al zijn teksten helemaal goed verstond. Hij heeft mij persoonlijk geholpen met het uitschrijven ervan. Dus bij deze even een shout-out naar Amen-Ra!”

“‘Voodoo’ van D’Angelo is het beste album dat ooit gemaakt is. Die man is gewoon muziek, het komt overal uit hem. Dit album was echt heel erg cultuur-bepalend. Elke generatie heeft wel een moment waarop bepaalde stijlen voor het eerst samenkomen, en voor de mijne was dat ‘Voodoo’. De combinatie van hoe die man zong en al die verschillende instrumenten bespeelde met zijn mooie poëtische teksten en hoe zwart-bewust hij in zijn muziek is, zoiets had ik nog nooit eerder gehoord. Die zwart-bewustheid komt niet zo duidelijk naar voren als bijvoorbeeld bij Public Enemy, maar op een subtielere manier die mij meer aansprak. Zonder heel militant te worden zegt D’Angelo simpelweg: “Het is wat het is, dit is wie ik ben”. Muzikaal gezien heeft zijn gebruik van gelaagde vocale harmonieën mij erg beïnvloed. Het was bijna alsof D’Angelo zijn stem gebruikte als een soort horn section. Een stem is ontzettend sfeerbepalend, niet per se zang, maar gewoon het geluid van een stem op zichzelf. Dat speelt een belangrijke rol in de muziek van Pink Oculus. Op mijn laatste plaat ‘Before Wisdom’ bijvoorbeeld zitten ook veel gelaagde harmonieën. Als er een ding is wat alle artiesten die ik heb gekozen gelijk hebben, is het dat ze allemaal erg veelzijdig zijn, en die veelzijdigheid gebruiken om op een unieke manier te vertellen wie zij zijn. That’s what I like, I guess.”

De tentoonstellingen ‘Kemet. Egypte in hiphop, jazz, soul & funk’ en ‘Time and again Kemet’ zijn in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden en lopen beide tot en met 3 september 2023. Het museum is dagelijks geopend van 10.00-17.00 uur. En toegangskaart voor volwassenen zonder Museumkaart etc. is €14,00 en is hier te koop. Er is geen toeslag voor deze tentoonstellingen.