Er voltrekt zich een drama in het Rotterdamse nachtleven: het toonaangevende BAR zou later dit jaar de deuren sluiten om de veel grotere nieuwe club Maatschappij Voor Volksgeluk te openen, maar ook de plannen daarvoor zijn nu definitief van de baan. Al het personeel komt op straat te staan. Een ton aan investeringskosten is verdampt. En een van de belangrijkste cultuurdragers van Rotterdam verdwijnt. Waar ging het mis?

De Maatschappij voor Volksgeluk (MAVV) in Rotterdam had een paradijslijke plek moeten worden voor danceliefhebbers. Het idee voor de nachttempel kwam uit de koker van Kristian de Leeuw en Jetti Steffers, de oprichters van de kleinere toonaangevende club BAR. Vorig jaar besloten ze BAR te sluiten om al hun energie en geld te steken in het realiseren van MAVV, maar dat plan mondt uit in een tragedie: de Gemeente Rotterdam heeft eenzijdig de stekker getrokken uit de ontwikkeling van het oude Ferro-terrein in het Merwe-Vierhaven, zo kregen BAR en haar partners vorige week per mail te horen. Dat betekent: geen MAVV, maar ook geen BAR meer. 

Twee maanden geleden gaf De Leeuw nog een rondleiding in het oude haventerrein, om te laten zien hoe de imposante club met capaciteit van 1500 man eruit zou gaan zien. Helemaal achterin de met graffiti bespoten fabriekshallen zou de eerste clubruimte komen, bovenop de betonnen verhoging waar vroeger de oude emaillepersen zuchtten. Erachter kwam een gang langs een reeks kleinere betegelde doucheruimtes. Een grotere tweede ruimte beneden bood plek aan exposities en evenementen. Bovenin de hoge fabriekshal was nog een tweede kleinere clubzaal, de oude kantine, die je kon bereiken via een buitentrap. De indeling van het reusachtig hoge pand riep onvermijdelijk associaties op met de Berghain in Berlijn. 

Aan de zijkant van de grote hal zou het interieur van De Leeuws vroegere nachtbar ‘Sjatzi’ worden nagebouwd. Buiten lag een open grasveld met vers gezaaid gras. Daar moest een natuurlijk gefilterd buitenbad komen, zodat mensen ook in de zomer en overdag zouden komen. Op de bovenverdieping bieden de hoge ramen uitzicht op een skyline vol miniatuur-hijskraantjes. Dat panorama zou intact blijven achter een pui van dubbel glas, zei De Leeuw. Rechts keek je zo over de reling naar beneden, de technozaal in. 

Zo waren er plannen te over voor de MAVV: de afdelingen Bouwkunde, Planologie en Watermanagement van de Hogeschool Rotterdam ontwikkelden projecten voor de verduurzaming van het pand. De Willem De Kooning academie bedacht een plan voor een efficiëntere afvalverwerking. Het CBK zou eind dit jaar meewerken aan een tentoonstelling met installatiewerk in de grote benedenruimte van het pand. Er waren zelfs al gesprekken met een heel aantal grote danceorganisaties over een festival op het terrein van de club. Vorige week begon er nog een stagiair industrieel ontwerp aan zijn afstudeerstage. Al die plannen lijken nu stuk te lopen.

© Studio Rogier Bos / STEAD advisory

De Maatschappij voor Volksgeluk

Hoe de droomclub sneuvelde

Waarop zijn de plannen voor die droomclub gesneuveld? Dat is een lang, complex en slopend verhaal waarbij Jetti Steffers en Kristian de Leeuw van BAR keer op keer van het kastje naar de muur zijn gestuurd, de plannen van de gemeente ondoordacht bleken en de financiering van het project steeds minder realistisch werd. 

Eerst schreef de Gemeente een tender (een soort aanbesteding) uit met voorwaarden waaronder financiering binnenhalen een onhaalbare kaart bleek, legt Kristian De Leeuw uit in een biercafé aan de West-Kruiskade in Rotterdam. Nu, anderhalf jaar later, zegt de Gemeente eenzijdig de aanbesteding op, omdat BAR niet aan de voorwaarden van de tender zou hebben voldaan en de deadline zou hebben gemist. 

De Leeuw heeft drie dagen niet kunnen slapen toen hij het nieuws kreeg en was er daarna letterlijk een week ziek van. ‘Wij zijn echt gedupeerd. Er is heel veel kapitaal vernietigd en cultureel kapitaal verloren gegaan. Anderhalf jaar hebben we heel intensief met de gemeente samengewerkt; eerder was er nooit sprake van een harde deadline. Wij hebben de hele financiering voor het project gewoon rond, ondanks alle uitdagingen. Voor ons komt dit als een complete verassing. Het voelt heel wrang dat we na een jaar waarin we soms maanden moesten wachten op antwoorden, nu zelf te horen krijgen dat wij ons niet aan een deadline hebben gehouden. Ik weet niet of we nog de puf gaan vinden om iets anders te ondernemen. Er gaat heel veel voor de stad verloren.’  

Wethouder droomde van Ibiza aan de Maas

Het plan voor een nieuwe club komt uit de koker van de vorige wethouder van cultuur, Pex Langenberg. ‘Hij was naar Ibiza geweest en vond dat helemaal geweldig’, weet De Leeuw. ‘Hij wilde ook zo’n club in Rotterdam. Alleen was er weinig draagvlak bij het Havenbedrijf en Stadsontwikkeling. Langenberg heeft het plan er toch doorheen geduwd. Het bestemmingsplan is gewijzigd, ons plan werd goedgekeurd, maar een week later kondigde Langenberg zelf aan dat hij opstapte. Daarna was er niemand ‘eigenaar’ van dit plan. Er was gewoon geen draagvlak meer binnen de gemeente.’ Toen bleek het Havenbedrijf, dat de grond en panden op het oude Ferro-terrein in erfpacht had, bovendien andere ideeën te hebben over de invulling van het pand dat de culturele spil moest worden in een nieuwe woonwijk. Intussen had MAVV al anderhalf jaar plannen gemaakt en geld geïnvesteerd.

Er moest immers van alles gebeuren aan de vervallen fabriekshal. Twee maanden geleden lag de grond er vol steenwol, bouwafval en lege spuitbussen. Alle isolatie leek verdwenen. De herfstwind gierde onder het kapotte dak. Anderhalf miljoen euro was het minimum aan kosten dat MAVV had moeten maken. Alle investeringen zouden na zeven jaar weer eigendom worden van het havenbedrijf. ‘De enige zekerheid die we konden bieden was een tijdelijk pandrecht op de inboedel’, zegt De Leeuw. ‘Maar wat heb je daaraan als bank?’

Dat bleek de bijna onmogelijk hindernis die MAVV moest nemen: het verkrijgen van 1,5 miljoen euro externe financiering. De onmogelijkheid zat hem in de complexe eigendomssituatie van de (panden op) het oude fabrieksterrein. De volledige Ferro-locatie is in eigendom van de gemeente Rotterdam en in hoofderfpacht gegeven aan het Havenbedrijf Rotterdam. Voor de ontwikkeling van het terrein is de gemeente op haar beurt een constructie van ondererfpacht aangegaan met het Havenbedrijf. De gemeente en het Havenbedrijf werkten niet mee aan het organiseren van een recht van hypotheek op het gebouw, koopoptie of mogelijke verlenging van het huurcontract, dat nu geldt voor een periode van zeven jaar. 

Was het plan wel goed doordacht?

Het plan zoals dat in de tender is verwoord is niet goed doordacht; het lijkt alsof de financiële haalbaarheid van de voorwaarden waaronder partijen financiering zouden moeten krijgen, vooraf niet bij banken is getoetst, zegt De Leeuw. ‘Terwijl er wel werd gezegd dat wij naar een bank konden. Zo staat het letterlijk in de leidraad.’

Omdat MAVV de erfpacht van het Havenbedrijf moest respecteren, kon zij banken geen zekerheden bieden in de vorm van pand of hypotheekrechten. Ook kreeg MAVV maar zeven jaar de tijd om uit de kosten te komen, daarna vielen alle investeringen weer terug in de handen van het Havenbedrijf. Onder die voorwaarden durfde geen enkele bank het risico aan. ‘We hebben ook nog gesproken met allerlei investeringsfondsen in de haven’, zegt De Leeuw. ‘Maar ook die fondsen zeiden dat de optie tot koop, die voorzichtig was geformuleerd in het tenderdocument, dan duidelijker moest worden verwoord.’ 

De gemeente zegt in een reactie dat er wel een rekenvoorbeeld van de kosten in de leidraad stond. Dat de gemeente zich niet garant zou stellen was van meet af aan bekend, zegt een woordvoerder van de wethouder cultuur, Saïd Kasmi. 

De oplossing voor het vinden van de financiering bij die complexe eigendomssituatie werd volledig geparkeerd bij MAVV. BAR en haar partners schakelden advocaten in die met oplossingen kwamen om financiers meer zekerheden te geven. Daarop kreeg MAVV pas na lange tijd reactie, maar geen inhoudelijke. ‘Vier keer werden we heen en weer gestuurd van Havenbedrijf naar Gemeente’, zegt De Leeuw. ‘Er ontstond een super complexe situatie, waarbij Havenbedrijf en Gemeente letterlijk naar elkaar verwezen.’  

© BAR

BAR Rotterdam

Ook BAR struikelt op MAVV-ambities

Nog maar zeven jaar geleden begon BAR als barretje met ‘bejaardenbingo’, lokale dj’s uit de buurt en ‘bring your own’ avonden waarbij je zelf een pannetje eten kon meebrengen. Nu moest de club die in de jaren daarna het meest vooruitstrevende elektronische muziekprogramma van Rotterdam neerzette, ineens miljoenen gaan ophoesten voor een megaverbouwing. 

Eerder dit jaar kondigde oprichters De Leeuw en Steffers daarom aan BAR te sluiten. Ze wilden de club verkopen of verhuren. Die inkomsten waren hard nodig, wilde het duo verder kunnen met de plannen voor de nieuwe club in het Merwe-Vierhavengebied.

De Gemeente zei niet veel te kunnen doen als het ging om het geven van zekerheden of een garantie, vanwege de erfpachtconstructie; wel was het bereid om MAVV tegemoet te komen door de termijnen voor het indienen van de stukken te verruimen. Ook was MAVV nog in overleg met de gemeente over het in gebruik nemen van de buitenruimte. Er lagen prijswinnende plannen voor een natuurlijk gefilterd zwembad, maar daarvoor moest het bestemmingsplan worden gewijzigd. Als de gemeente daaraan zou meewerken, zou de club tevens een aantrekkelijke overdagbestemming worden in de zomer. Ook dat had impact op de mogelijkheden voor het aantrekken van financiering.

Uiteindelijk vond MAVV een externe financier die het hoge risico wilde dragen, tegen een hoge rente. De financiering was rond voor 1 februari, de nieuwe datum die de Gemeente voor de aanlevering van het definitief ontwerp had gesteld. Toch zegt wethouder Bas Kurvers (Bouw en Wonen, VVD) nu dat niet aan alle voorwaarden van de tender is voldaan. De deadline voor het aanleveren van het definitieve ontwerp was niet gehaald; ook heeft de club nog geen omgevingsvergunning. Dit komt voor MAVV als een complete verrassing, zegt De Leeuw. ‘De deadline van 1 februari was volgens onze correspondentie ook nooit een harde deadline. Maar goed. De verschillende belangen en vooral het belang van het havenbedrijf om het gebied zelf te gaan ontwikkelen waren blijkbaar belangrijker. Daar zijn wij helaas de dupe van.’

Eerdere conflicten Ferro-terrein

Het is niet de eerste keer dat de Gemeente Rotterdam in een conflict belandt over de ontwikkeling van de voormalige Ferro-fabriek. In het verleden tekenden UDC (de partij achter Dancevalley) en vastgoedontwikkelaar DHG al eens voor de ontwikkeling van de gashouder op het terrein. De ronde hal waar je in gedachten 'HAWAKUUNINGS!' langs de muren hoort schallen zou de Ferro Dome worden, hét Rotterdamse antwoord op de Heineken Music Hall. Maar DHG, de financiële partner achter UDC, trok zich op het allerlaatste moment terug omdat het onvoldoende zekerheden kreeg over het huurcontract. Daarop legde UDC een grote claim neer bij de gemeente. 

In het verleden stak het Havenbedrijf overigens wel 120 miljoen euro in het opknappen van het RDM-terrein. Op die nieuwe evenementenlocatie voor 5.000 man worden technologiebeurzen georganiseerd, maar je kan er ook naar Conny Danst of het Rotterdams Philharmonisch Orkest. ‘De reden dat het Havenbedrijf hier wel heeft geïnvesteerd hangt samen met de lange termijn-bestemming van de grond’, zegt een woordvoerder van het RDM-terrein. ‘Op het RDM-terrein is dat haven, terwijl dat voor het Ferro-terrein uiteindelijk stedelijke ontwikkeling is.’ 

Onvoldoende waardering voor het nachtleven?

‘Misschien ben ik naïef geweest’, geeft De Leeuw toe. Maar hij zou graag erkenning willen van wat plekken als BAR of Perron voor de stad betekenen. ‘De gemeente ziet ons vooral als horecaonderneming, maar wij programmeren ook veel performances, geven jonge theatermakers een kans en we werken met de beste vormgevers in Nederland. Dance en alle elementen die daarbij horen zijn net zo goed onderdeel van het cultuuraanbod als soul of jazz. Die nuance mis ik in dit proces.’ 

Het liefst zou De Leeuw de Gemeente en het Havenbedrijf  op een schoolbus naar Tblisi of Berlijn zetten, ‘zodat ze kunnen zien wat het nachtleven kan betekenen voor de stadsontwikkeling.’ Ter vergelijking: de Triodosbank heeft een soortgelijke situatie meegemaakt in Groningen, bij Paradigm. Daar heeft de gemeente zich wel garant gesteld. 

‘Dit had de trekker van het gebied kunnen worden’, zegt De Leeuw. ‘Met onze ervaring en ons netwerk hadden we hier echt iets bijzonders van kunnen maken, met een landelijke uitstraling. Wij waren gewoon de beste kandidaat om met dit gedrocht van een tender en al zijn weeffouten toch iets goeds neer te zetten.’

Off the record was De Leeuw al gewaarschuwd door medewerkers van de afdeling stadsontwikkeling dat er weinig draagvlak meer was na het vertrek van de oude Wethouder van Cultuur, Pex. Maar hij bleef geloven in de oprechtheid en welwillendheid van de verschillende partijen die betrokken waren. ‘We zijn misleid. We hebben de wethouders voor Cultuur en Stadsontwikkeling beiden nog gevraagd of er draagvlak was en of de ambitie nog dezelfde was als in de tender geformuleerd. Van beide kanten kregen we te horen dat dat nog zo was, dat bleek dus ook bullshit. Het enige wat ons te verwijten valt, is dat we misschien een te hoge ambitie hadden.’

Voor BAR betekent dit dat zij op 30 juni 2019 haar deuren sluit en er (nog) geen andere locatie is.  De Leeuw: ‘Daarmee verliezen we ons voltallige personeel en alles wat we hebben opgebouwd aan kennis en netwerk op het gebied van evenementen en vernieuwende elektronische muziek. Rotterdam verliest een van zijn beste clubs. Daarnaast zitten we financieel plotseling ook met een enorme strop. We hebben al meer dan een ton aan kosten gemaakt – de meeste facturen zouden vanuit de financiering betaald worden – en dan heb ik de uren van onze teams en mijn eigen uren nog niet eens niet meegenomen. Die ton is enkel het geld dat we nog moeten betalen voor uitstaande facturen van architecten, akoestische bureaus, geluidadviesbureaus, constructeurs, de bouwmanager en noem maar op. Voor een kleine onderneming als BAR met een culturele insteek is dit echt een enorm zware strop. Ik heb geen idee hoe we hier nog goed uit moeten komen.’

Het plan voor de buitenruimte is na een jaar zelfs nog niet eens serieus besproken, zegt De Leeuw. ‘Echt een doodzonde. Dat een club bepaalde mensen afschrikt snap ik nog wel, maar een pop-up natuurbad, met een revolutionaire waterhuishouding, het had zo goed kunnen werken. Ik kan gewoon niet begrijpen waarom dit is gebeurd en waarom er zo roekeloos met onze oprechte passie voor dit project en de stad is omgesprongen. We waren bereid om 1,5 miljoen te investeren, alles stond klaar om van start te gaan. De bouwtekeningen waren rond, alle rapporten lagen er, maar we zijn er gewoon op een achterbakse wijze uitgewerkt. Ik vind het uitermate zorgwekkend hoe roekeloos er met twee succesvolle jonge bedrijven is omgegaan door de Gemeente Rotterdam. Met het beëindigen van de tender verdwijnt een belangrijke pijler van de dance sector in Rotterdam. Dit valt niet uit te leggen.'