Hoewel waarschijnlijk bijna niemand ooit een noot muziek van Pussy Riot gehoord heeft, was hun punk-act twee jaar geleden wereldnieuws. Met bivakmutsen, versterkers en een klein aggregaat ontheiligden ze een van de beroemdste orthodoxe kerken van Moskou. Hun proces haalde het wereldnieuws. Popsterren als Madonna, Peaches, Jarvis Cocker en Yoko Ono spraken hun steun uit, Lowlands startte (samen met Amnesty en 3voor12) een handtekeningenactie om de jonge vrouwen vrij te krijgen. Ineens was de popmuziek weer zo geëngageerd als in de jaren tachtig, toen grote sterren in actie kwamen voor de hongersnood in Afrika en voor de vrijlating van Nelson Mandela. Muzikanten zouden het verschil kunnen maken, was het gevoel. Een ouderwets idee, maar de actiebereidheid voor deze volkomen onbekende Russinnen was groot.

Zoals gezegd, weinig mensen zullen daadwerkelijk muziek van de meiden gehoord hebben. Er is geen album, en buiten hun protestacties treedt de groep niet op. Maar wie zoekt kan het materiaal wel vinden. Op IDFA draaide de film Pussy Vs Putin, dit weekend op Human Rights Watch in Amsterdam de fantastische film A Punk Prayer. Als twee dingen duidelijk zijn uit die twee films, dan is het wel dat de dames grote risico's namen, en dat ze zich daarvan bewust waren. Voor hun arrestatie zagen we al een geïmproviseerd optreden in een metrostation, midden op het Rode Plein en bovenop een trolleybus. Met duw- en trekwerk dat op dat moment nog net goed afloopt.

De kathedraal die ze kiezen is het absolute kroonjuweel van de conservatieve gemeenschap, een plek bovendien die nogal een trauma met zich meedraagt: de Sovjets vernietigden het gebouw, en pas decennia later kon het weer opgebouwd worden. Uitgerekend daar schreeuw-zingen ze feministische en anti-religieuze leuzen, en slogans tegen president Putin, die op ondemocratische wijze terug aan de macht gekomen is. De energie is wild, de adrenaline spat van de beelden af. Dit is politieke girl punk op het scherp van de snede. Niet omdat het sterke liedjes zijn of de dames goed kunnen zingen, maar omdat de acties letterlijk met gevaar voor eigen leven uitgevoerd worden. Anti-autoritair en compromisloos, met als wapen de muziek, op een manier die de Russen helemaal niet kennen.
 

Je kunt het je nauwelijks voorstellen als je de vrouwen hier in Amsterdam ziet. Het is fascinerend om te zien hoe weinig van de rebellie terug te zien is in de twee stijlvol gekapte en geklede jonge vrouwen die hier vandaag aan het woord komen. Hun belangrijkste wapens - humor en adrenaline - hebben ze 's middags op de persconferentie thuisgelaten. Dat heeft niets te maken met die twee jaar in een Siberisch werkkamp, want dat ze nu de wereld rondreizen om interviews te geven kun je bepaald niet laf noemen. Maar ze zitten ingeklemd tussen de woordvoerders van mensenrechtenorganisaties en lijken murw van het mediacircus. Ze geven hun mening over de Nederlandse delegatie voor de Olympische Spelen in Sotsji, spraken er zelfs over met Minister Timmermans van Buitenlandse Zaken. Nee, ze hebben geen toezeggingen van hem gekregen, en ja, zijn Russisch is prima, antwoorden ze keurig. "We realiseren ons dat het niet meer realistisch is de delegatie terug te trekken, maar het is goed als ze daar met activisten praten." Over de veelgenoemde dialoog met Putin zijn ze helder. "Putin heeft een heel ander idee over wat een dialoog is dan men hier heeft. Als hij achter gesloten deuren knikt en instemt, zegt dat niets. Het moet in het openbaar gebeuren." Nee, het was niet leuk achter de tralies, maar ze lieten zich het zwijgen niet opleggen. Toen een vrouw overleed in een werkkamp, moesten alle gevangenen een zwijgdocument tekenen, maar zij vinden het belangrijk juist dat soort incidenten openbaar te maken. De boodschap is helder, maar zonder bravoure en verrassing simpelweg een beetje saai.

's Avonds, na vertoning van de film, zijn de twee gelukkig wat losser. Zo rollen de souvenirworstjes van plezier letterlijk over het podium en noemt Nadia de gevangenisradio 'het ergste in Rusland na Putin'. We zien ze weer even giechelen, zoals ze dat ook deden met die tientallen fotografen voor hun neus in het beklaagdenbankje. We zien ook dat Peter, de echtgenoot van Nadia, zich manifesteert als de denker achter de groep. Hij is de motor achter de PR-campagne rond het proces, en hij is de enige van de drie die (werkelijk voortreffelijk) Engels spreekt. Hij weet zeer helder uit te leggen hoe de belangen van conservatieve stromingen in Rusland inzet zijn van de grootste machtsstrijd sinds het verdwijnen van de Sovjet Unie. Het verhaal is helder, de gekozen vorm is vandaag jammer genoeg een beetje saai. Een journalist van Radio Free Europe vraagt aan het eind van de persconferentie of het voor een westers publiek niet beter zou zijn meer als punkgroep naar voren te treden, in plaats van de beschaafde praters die we nu voor ons zien. Het antwoord: "Wij hebben verschillende rollen, Pussy Riot is er slechts een."

Het is verleidelijk om Pussy Riot hier te beschouwen als een band. Ze waren immers een van de grootste rock 'n roll-verhalen van de laatste jaren. Misschien is dat wel fout. Misschien is het alleen die boodschap nog die telt, niet meer de vorm. Misschien moeten we ze beschouwen als onderdeel van de mensenrechtenmachine. Opgeslokt door de mannen in colbert met pochet, die hier vanavond nippend aan de witte wijn de situatie van homo's in Rusland staan te bespreken. Volgende week geven ze acte de présence op een door Madonna gehost benefietconcert in New York. Ze beloven er niet op te treden, zegt Tolokonnikov. Sterker nog: het lijkt niet eens een optie geweest te zijn. Zonde! Maar echt, zonde! Het brengt de verslaggever van Pownews tot de meest onbegrepen vraag van de dag: "What happened to the punk?"