Alle muziek uit de voorstelling (en meer) is opnieuw opgenomen voor dit bijzondere album. De nummers staan nu op zichzelf en de voorstelling wordt dan ook niet hernomen. Missen we dan niet iets? “Veel van ons materiaal, ook van andere voorstellingen, leunt op de auditieve kwaliteit,” vertelt Frank Siera, die verantwoordelijk was voor de lyrics. “Natuurlijk ontbreekt er wat; decors, kostuums, het idee dat het allemaal in het moment kan ontstaan... Maar als je de voorstelling niet hebt gezien, mis je dat hopelijk niet. Het betekent ook dat je meer op het geluid kunt focussen; de beats, de tekst, Oukje’s stem en de manier waarop het is opgenomen bijvoorbeeld.” ‘Ode aan de twijfel’ is een hiphopplaat in brede zin: van spoken word tot R&B. Het album zal niet op een fysieke geluidsdrager verschijnen, maar is vanaf vandaag op de bekende streamingplatforms te beluisteren. Ter gelegenheid van de release is er vanavond een luistersessie in het café van de Stadsgehoorzaal.
“Wat zou het verfrissend zijn als iemand in een talkshow eens zou zeggen dat-ie het ook niet weet,” dacht muziektheatergezelschap KASSETT. Dat resulteerde in de filosofische hiphopvoorstelling 'Ode aan de twijfel’, losjes geïnspireerd op het gedactegoed van Descartes. De muziek uit die voorstelling wordt vandaag als album uitgebracht. Maar hoe maak je als muziektheatergezelschap authentieke, oprechte hiphop? Oukje den Hollander en Frank Siera vertellen over een rappende evil genius, timingles en het ongemak van hiphopteksten schrijven in koffietentjes.
Voorstelling in tracks
Dat KASSETT na hun uitgebreide theateroevre nu ineens een album uitbrengt, lijkt misschien onverwacht, maar bij de oprichting van het gezelschap was daar al min of meer rekening mee gehouden. “We hebben in onze statuten laten vastleggen dat we een platform wilden zijn voor alles dat onder ‘muziektheater’ zou kunnen vallen,” legt zangeres Oukje den Hollander uit. “We gingen in eerste instantie wel uit van voorstellingen, maar het zou ook best eens een expositie kunnen zijn. Deze voorstelling was eigenlijk al helemaal in tracks geschreven, daarom leende ‘Ode aan de twijfel’ zich er van het begin af aan al uitstekend voor om ook een conceptalbum te worden.”
Bluf en grote bek
In het concept staat twijfel als fenomeen centraal. “Het idee ontstond kort na de aanslag op Charlie Hebdo,” herinnert Frank zich. “Toen schoven in talkshows allerlei zogenaamde experts aan, die daar een antwoord op hadden. Zij wisten hoe we er als wereld op moesten reageren en hoe je er als persoon mee om zou moeten gaan. Het enige wat ik dacht, was: Hoe kun je dat nou weten? Het leek me heel verfrissend als iemand aan zo’n talkshowtafel zou zeggen: ‘Ik weet het niet’. Terwijl we aan het werk waren voor KASSETT, had ik het erover met Oukje en we bespraken dat we helemaal niet zo’n stellige mening hadden over heel veel dingen, en dat we er behoefte aan hadden om ons te herkennen in uitingen van twijfel.” Al snel ontstond toen het idee om dit te verbinden met hiphop, een genre waar Oukje en Frank allebei grote liefhebbers van zijn. Frank: “Er zijn natuurlijk meer muziekgenres die zich goed aan twijfel laten koppelen. Jazz bijvoorbeeld, waarin veel geïmproviseerd wordt en alles heel vrij is. Maar we kozen voor hiphop, omdat dat van oorsprong een heel activistisch, maatschappijkritisch genre is en in de stereotype opvatting uitgaat van bluf en een grote bek. Dat lijkt haaks te staan op twijfelen en daar wilden we graag mee spelen.”
Twijfel als enige zekerheid
“Als je filosofisch gaat kijken naar twijfel, kom je al gauw uit bij Descartes en zijn bekende uitspraak ‘Cogito ergo sum’ – ik denk dus ik ben. Beter vertaald betekent dat eigenlijk ‘ik twijfel, dus ik besta’. Via een paar stappen zegt hij daarmee eigenlijk dat de enige zekerheid die je hebt dat je daadwerkelijk bestaat, het feit is dat je kunt twijfelen aan je eigen bestaan. Niets garandeert ons bijvoorbeeld dat we niet in een soort droomtoestand leven, of dat we worden aangestuurd door een evil genius. In onze voorstelling, en dus nu op het album, voeren wij die evil genius op in de vorm van Oukje als rapper.”
Geen parodie
Van klassiek geschoolde zangeres en actrice is het best een flinke stap naar authentieke hiphop. Daarom riep KASSETT de hulp in van beatboxer en producer Abdelhadi Baaddi. Hij gaf Oukje les in timing en wijdde haar en Frank in in de hiphopscene. “Timing is ook erg artiestgebonden. En eigenlijk doe je er je hele leven over om je eigen timing te vinden, “legt Oukje uit. “We hebben veel dingen uitgeprobeerd met bijvoorbeeld tempo en klemtonen in de tekst. Ik kon wel goed aanvoelen of een nummer de tijd moest krijgen of juist moest doorrazen, maar bij de hele specifieke timing en waar de vertolking echt authentiek moest zijn, heeft Abdel me erg geholpen. Het gaf ons veel vertrouwen dat hij meteen enthousiast was over Franks teksten, en meteen voor zich zag dat hij daar vette muziek bij zou kunnen produceren.” Frank: “Hiphop is iets dat bijna in je dna moet zitten om het echt te ademen en goed te kunnen brengen. We wilden ons helemaal onderdompelen in het genre, maar ook al kijk je 18 documentaires, lees je 12 boeken lezen en beluister je 17 albums, dan maakt je dat nog geen hiphopper. Om te voorkomen dat het een parodie werd, vroegen we Abdel om ons deelgenoot van de scene te maken.” KASSETT-dramaturg en filosoof Gerko Tempelman zag erop toe dat de voorstelling ook in filosofische zin hout sneed.
Hardop testen
Voor het schrijven van de voorstelling analyseerde Frank ook heel veel hiphopteksten. Meestal schrijft hij in koffietentjes, maar voor ‘Ode aan de twijfel’ was dat wat ongemakkelijk: “Ik hou van de ruis om me heen als ik in een koffietentje werk. Als ik me teveel afzonder, in een kantoor of een hutje op de hei, denk ik mezelf helemaal gek. Maar je kunt geen hiphopteksten schrijven zonder ze hardop te testen.
Het moet een kadans hebben, lekker rollen. Dus ik moest ze hardop zeggen van mezelf en na een paar dagen geneerde ik me toch als ik dat in een koffietentje deed. Uiteindelijk ben ik dus toch maar wel in een hutje op de hei gaan zitten... niet echt een voor de hand liggende plek om hiphop te maken, haha! Ik heb daar veel geluisterd naar kale beats, maar ook naar inspirerende hiphopartiesten zoals Missy Elliott, MF Doom en Kae Tempest. Vooral Kae Tempest is een grote inspiratiebron. Die is ook toneelschrijver en combineert dezelfde disciplines als wij, wat resulteert in theatrale albums met een verhaallijn in plaats van losse tracks.”
Naar adem happen
Om er een volwaardig album van te maken ging KASSETT de studio in om alle tracks (en enkele nummers die tijdens het maken van de voorstelling uiteindelijk waren gesneuveld) opnieuw op te nemen. Dat vroeg wel om een andere insteek dan in het theater. Oukje: “Live kun je met heel veel wegkomen, maar op een plaat hoor je dat allemaal terug. Sommige woorden buitelen over elkaar. In een liveversie is het dan niet erg om een keer naar adem te happen, maar op een opname wil je dat alles klopt. In de voorstelling heb ik het veel dramatischer vertolkt. Nu was het gas terugnemen wat dat betreft, en qua timimg moest ik het soms juist veel meer aandikken dan dat ik als actrice zou doen. We hebben de nummers echt opnieuw benaderd.”