Van ziedende Russische activisten tot meeslepende audiovisuele spektakels: TodaysArt heeft het afgelopen weekend opnieuw zijn grensverleggende reputatie bewezen. Tijdens Elevate in het Oostenrijkse Graz liftte het Haagse festival menig bezoeker naar hogere sferen, om deze daarna met een pijnlijke bravoure terug naar aarde te meppen.

Eerlijk is eerlijk: ook wij hadden vóór Elevate nog nooit van Graz gehoord. Zeker is dat het winterse stadje met zijn festival vol kunst, muziek en politieke dialogen permanent op ons netvlies staat gebrand. Dit kwam niet alleen door de grote shows die in (!) de berg in de stad plaatsvonden, maar ook vooral door de politieke panels, die op z’n zachtst uitgedrukt spraakmakend waren.

3VOOR12 Den Haag reisde met TodaysArt af naar Oostenrijk om te zien wat het Europese festivalcollectief ‘We are Europe’ voor het Haagse festival en zijn partners betekent.

© Elevate Festival

De symbiose

Het team van TodaysArt neemt deze editie van Elevate twee paneldiscussies en een avondprogramma voor zijn rekening. Ook de organisaties van de zeven andere festivals van het We Are Europe collectief waren aanwezig. Van de hechte groep mensen tot het uitvoerig uitgekiende programma: dit weekend blijkt dat de samenwerking van de afgelopen twee jaar als een ware symbiose heeft gewerkt.

Zo begint het vrijdagprogramma van TodaysArt met een discussiepanel over (blockchain)technologie, cultuur en activisme, waarmee  vernuftig het tech-thema van TodaysArt met het sterke politieke programma van Elevate wordt verweven. De deelnemers, waaronder de Haagse kunstenaar Manuel Beltrán, brengen een kritisch dialoog op gang. Wat is de invloed van technologie op de relatie tussen producenten en consumenten van cultuur? Wat kunnen cryptovaluta doen voor de transparantie en inkomstenverdeling van festivals? En moeten we wel vrij van overheidsregulering willen zijn?

"TodaysArt heeft een sterk kunstprogramma, daar hebben wij erg van geprofiteerd."

Tommy Ose (Insomnia Festival, Tromsø)

© Alexandros Oikonomidis

Olof van Winden (TodaysArt) & Bernhard Steirer (Elevate)

"Het publiek verwelkomde de nieuwe dingen die we hebben ontwikkeld"

© Clara Wildberger

De muziek

Opvallend genoeg is het juist de technologie die de panels met een livestream de wereld inslingert en zijn het juist de kritische panelbezoekers die we later terugvinden bij het avondprogramma van TodaysArt.

Overigens vindt dit niet plaats in de speeltuin aan catacomben, bunkers en tunnels die in de berg in de stad te vinden zijn, maar ‘gewoon’ in een black box theater even verderop. Inken Bornholdt van TodaysArt is er echter niet rouwig om: “We zijn gek op zwarte dozen!” roept ze enthousiast terwijl het podium voor ons wordt opgebouwd. Het festival heeft er wel een handje van om ruimtelijk in te spelen op het idee van een intransparante 'black box society.'

Toegegeven, stiekem is het ook wel fijn om niet in de vrieskou te hoeven staan op deze Siberische vrijdagavond, waarop TodaysArt Graz een serie van vier audiovisuele shows serveert.

© Clara Wildberger

Schallfeld Ensemble & Onoxo @ Elevate 2018

Het lokale Schallfeld Ensemble en Onoxo uit Kroatië  mogen de avond aftrappen. Het orkest speelt een boeiende compilatie van zowel speelse als dreigende stukken, afgewisseld door enkele bizarre soundsamples van Jorge Sánchez-Chiong waar zelfs wat willekeurige vleugjes Black Eyed Peas doorheen vloeien. Het optreden boeit, shockeert en vervreemdt tot het punt waar leden van het orkest er zelf om moeten lachen, terwijl de op de achtergrond geprojecteerde geometrische patronen van Onoxo de boel een nog vreemdere twist geven. Na afloop is niemand écht zeker van wat ze precies hebben mogen aanschouwen, maar een daverend applaus bevestigt dat dit juist de kracht van de performance is geweest.

De Oostenrijkse violiste Mia Zabelka en visuele artieste Tina Frank zou je zó voorbij lopen als je ze op straat tegen zou komen, maar de artiestes weten het podium tot op de laatste vierkante centimeter te kapen vanavond. Ze nemen het Orpheum mee op een hypnotiserende reis die ze ‘Defraction’ noemen en waarbij de viool van Zabelka op elke mogelijke manier wordt gebruikt. Ze produceert geluiden die ofwel de oren strelen, ofwel in al hun intensiteit het publiek omverblazen.

© Clara Wildberger

Schallfeld Ensemble & Onoxo @ Elevate 2018

© Clara Wildberger

Olof van Winden

© Clara Wldberger

Het hoogtepunt van de avond was misschien wel het derde optreden van vanavond. De gitaar van de Oostenrijkse producer Fennesz scheurt de harten van het publiek met beleid in tweeën en ook het werk van de Zweedse visuele artiest Lillevan, een oude bekende van TodaysArt,  maakt meer emoties in ons los dan ons eigenlijk lief is. Het is een afwisselende performance die het publiek van begin tot eind in zijn greep houdt.

Dan is het tijd voor afsluiter Ben Frost en MFO. De eerstgenoemde stond enkele jaren geleden al op TodaysArt en vanavond wordt duidelijk waarom de organisatie heeft besloten hem naar Oostenrijk te halen. Wellicht dat het Orpheum nét een tandje te klein is voor de Australiër: het blijkt niet altijd geheel bestand tegen het geluidsgeweld van de artiest, dat duidelijke invloeden vanuit de rock- metal- en klassieke muziek vertoont. Het decor van de hand van Marcel Weber (MFO) sluit met de spiegelende wanden en blauwe en witte lichten naadloos bij het optreden aan.

© Clara Wildberger

Fennesz & Lillevan @ Elevate 2018

© Clara Wildberger

Olof van Winden

© Clara Wildberger /

Ben Frost & MFO @ Elevate 2018

De audiovisuele optredens van vanavond blijken een primeur én een groot succes voor Elevate. Mede-oprichter en -organisator Bernhard Steirer vertelt: “Naast alle panels en optredens heb ik dit jaar ook erg genoten van de nieuwe dingen die we hebben uitgeprobeerd, zoals bijvoorbeeld de audiovisuele shows. Het publiek verwelkomde de dingen die we het afgelopen jaar hebben ontwikkeld en dat is een groot succesverhaal op zichzelf.” Volgens Steirer is de kans groot dat A/V deel van het programma van Elevate zal blijven in de toekomst.

De kunst

Op Elevate houdt TodaysArt zich opvallend gedeisd als het gaat om kunstinstallaties, maar het festival kan het toch niet laten om buiten Elevate een subtiel artistiek spoor in Graz achter te laten, zo blijkt bij een kunstonthulling in een hotel op zaterdag. Olof van Winden vertelt: “De hoteleigenaar, Helmut Marko, is een kunstverzamelaar en groot fan van het werk van Elevate. Hij bood daarom aan een kunstinstallatie van het festival te kopen en hier 20% extra sponsoring voor het festival bovenop te gooien. Op verzoek van de organisatie maakte ik een lijst met suggesties voor werken en één daarvan is daadwerkelijk voor het hotel uitgekozen.”

Geïnspireerd door de optredens en omgeven door kunst begeven we ons terug naar de wereld der paneldiscussies. TodaysArt is niet vies van het nemen van wat risico in de kunsten en het laatste stukje programma dat het Haagse festival in Graz presenteert draait dan ook om het thema Risk/Courage. Enkele internationale artiesten zijn uitgenodigd om beelden van hun activistische kunst te laten zien en deze te bespreken. De stoel van het lid van de activistische kunstgroepering Voina uit Rusland blijft echter verdacht leeg. “Natalya is wat verhinderd, maar zal  zich later bij het panel voegen met haar kinderen”, verklaart moderator Margarita van voor aanvang.

© Hannah Antonia

Onthulling @ Lend Hotel, Graz

Het conflict

Op het moment dat de Russische familie de zaal uiteindelijk betreedt, gaat het publiek door een achtbaan aan emoties: vertedering, want wat zijn die kinderen lief met de microfoon aan het spelen. Irritatie, want waarom maakt hun vader flitsfoto’s op het podium terwijl een mede-panelspreker serieus over zijn werk probeert te praten? En bovenal verbazing, wanneer de twee ouders naar de achterkant van de zaal verdwijnen terwijl hun kinderen op het podium achterblijven.

De sfeer slaat echter pas écht om als het beeldmateriaal van Voina in beeld komt. Het blijkt opnamemateriaal van de kinderen, waarop ze na een lange ruzie van hun ouders op gewelddadige wijze door mensen worden meegenomen. Het ongemakkelijke gevoel groeit zowel bij het publiek in de zaal als bij de kinderen op het podium met de minuut, tot het beeld na zo’n twintig minuten wordt afgekapt en de vader van de kinderen, Oleg, de microfoon pakt.

“Sinds we Rusland zijn ontvlucht, zijn onze kinderen hier in Europa al drie keer ontvoerd”, verklaart hij. Hij stelt dat het humanitaire organisaties waren en dat autoriteiten meermaals hebben geprobeerd het beeldmateriaal af te pakken. Tot slot vertelt hij hoe hij tot eind februari zelf opgesloten zat in een soort ‘kamp’ in Zwitserland, verborgen van de buitenwereld en in onontbeerlijke omstandigheden, terwijl zijn vrouw met de kinderen over straat zwierf zonder enige hulp te krijgen.

"Sinds we Rusland zijn ontvlucht, zijn onze kinderen al drie keer ontvoerd."

© Elevate Festival

Voina @ Elevate 2018

Dan komt de beschuldiging. “Jullie praten hier alsmaar over activisme en kunst, maar tegelijkertijd doen jullie helemaal niets om de medemens te helpen. Daarmee zijn jullie geen greintje beter dan de mensen in de video. Zoiets zou absoluut nooit in Rusland kunnen gebeuren. Zijn er nog vragen?” Het publiek blijft stil. Is dit echt? Is het provocatie? Een schreeuw om hulp? Dan beent de familie het gebouw uit en barst een verhitte discussie in de zaal los. Het thema van het panel heeft plots een rauwe rand gekregen.

De reflectie

Ook de organisatie van TodaysArt is sprakeloos. "We hadden Voina uitgenodigd omdat hun radicale kunst goed bij het panel paste", vertelt moderator Margarita na afloop. "Maar ik denk niet dat iemand dit had zien aankomen. Ze zagen het als een provocatie en zo heeft het ook zijn uitwerking gehad, maar we zullen nooit weten met welk uiteindelijk doel."

Zeker is dat deze onverwachte wending de bezoekers perspectief heeft geboden en hen met geweld weer met beide benen op de grond heeft geplant, voordat zij ‘s avonds de lift in de berg betreden, op weg naar nog een laatste rave tot in het holst van de nacht.

Olof van Winden van TodaysArt kijkt terug op een mooie editie van Elevate. “Het was tegelijkertijd bloedmooi en spuuglelijk. Natuurlijk heeft Voina een enorme morele grens overschreden door de kinderen bij de provocatie te betrekken, maar op een bepaalde manier was het kunst in zijn puurste vorm: het creëerde een enorme emotie op het podium, hield het publiek een spiegel voor en zette aan tot discussie."

"Het is belangrijk om verschillende perspectieven op dit soort festivals te introduceren, hoe ongemakkelijk het publiek zich er ook bij voelt. Juist dat laatste is wat kunst voor elkaar hoort te krijgen."

Als deel van de We are Europe uitwisseling komt Elevate later dit jaar naar Den Haag, als mede-curator van TodaysArt 2018 (21 t/m 23 september).

Foto' via Elevate 2018: Clara Wildberger, David Višnjić, Hannah Antonia, Angela Lehner en Valerie Maltsever.