De opschalingsfase van het project Fieldlab verloopt bepaald niet vlekkeloos. Horeca-ondernemers in Breda zijn woest dat Radio 538 zaterdag 10.000 mensen mag ontvangen, een arts uit het plaatselijke ziekenhuis startte een petitie die inmiddels ruim 300.000 keer is ondertekend. Tegelijk is de run op kaartjes gigantisch. Want ja, we willen zo graag weer, maar tegen welke prijs?

Toen het kabinet in februari groen licht gaf voor de Fieldlabs, was van kritiek nauwelijks sprake. De Tweede Kamer stemde massaal in en ook in de media overheerste nieuwsgierigheid. De eerste evenementen waren dan ook kleinschalig, bedoeld als test waar iedereen wat aan zou kunnen hebben.

Tags
Het begon allemaal in het Beatrix Theater in Utrecht, met een business event en een cabaretvoorstelling van Guido Weijers, allebei bezocht door 500 mensen. Bezoekers kregen allemaal tags om de nek waarmee bewegingen en contacten onderzocht konden worden. Want hoeveel 'serieus' contact heb je nu eigenlijk met andere bezoekers tijdens zo'n evenement? Ook werd mensen gevraagd zich aan verschillende maatregelen te houden, waaronder routing in de zaal, een coronatest vooraf en al dan niet het dragen van een mondkapje. De vermaledijde 1,5 meter afstand kon daarmee achterwege blijven. De experimenten die volgden werden steeds groter, met voetbalwedstrijden bij NEC Nijmegen en Almere City, twee avonden in Ziggo Dome en twee festivaldagen in Biddinghuizen.

Nuttig en beheersbaar
De eerste reeks experimenten voelde voor veel mensen nog wel nuttig en beheersbaar. Sterker nog: de tests werden onthaald als licht aan het eind van de tunnel. Maar met het opschalen begint de weerstand. Terwijl horeca en winkels nog altijd wachten op heropening, kondigde het kabinet een grote lijst nieuwe 'tests' aan. Naast het 538 Oranjefeest zijn dat onder meer een marathon in Enschede, de Mud Run in Hoofddorp, een concert van Racoon voor 3.500 mensen en natuurlijk het Eurovisie Songfestival. Stuk voor stuk grotere evenementen dan de eerste Fieldlabs. En dat zorgt voor jaloezie en vooral zorgen over meer besmettingen.

Toch is Fieldlab nog altijd veilig, stelt hoofdonderzoeker Andreas Voss in de Volkskrant. Hij wijst erop dat weliswaar per evenement een aantal mensen positief wordt getest (16 in twee dagen Biddinghuizen, bijvoorbeeld), maar dat die gevallen weggestreept kunnen worden tegen de mensen die aan de voorkant worden onderschept. ‘Met onze toegangstests sporen we vóór de evenementen besmette mensen op die dat niet van zichzelf wisten, en die dus bijdroegen aan de verspreiding van het virus in de maatschappij. Tot nu toe zijn dat er veel meer dan de besmettingen die achteraf ontstaan.'

Toch lijken steeds meer mensen vraagtekens te zetten bij het wetenschappelijk nut van de Fieldlabs. In diezelfde Volkskrant zegt adjunct-hoogleraar toegepaste statistiek van de Rijksuniversiteit Groningen Casper Albers dat een steekproef van 10.000 personen niet nodig is voor gedragsonderzoek. Anderen vinden de onderzoeksopdracht en methodiek onduidelijk. Feit is dat van buiten steeds moeilijker vast te stellen is wat in de nieuwe fase precies wordt onderzocht. Tijdens de 3FM Awards afgelopen week in TivoliVredenburg hadden bezoekers geen tags meer om hun nek waarmee contacten minutieus vastgelegd werden. Ook werd aan de deur niet meer van elke bezoeker de temperatuur gemeten. Volgens Fieldlab bleek uit eerdere evenementen dat dat een overbodige handeling was - niemand werd met koortsverschijnselen geweigerd - die bovendien de inloop vertraagde. Volgens Andreas Voss is het moeilijk openheid te geven over wat precies op welk evenement wordt onderzocht. ‘Daar is simpelweg geen tijd voor. De onderzoeksopzet verandert tot op het laatste moment.’

Aanzwellen kritiek
Het aanzwellen van de kritiek heeft ook te maken met een ander, veel groter traject dat momenteel wordt uitgerold: Testen Voor Toegang. Het is een wezenlijk ander traject met een heel ander prijskaartje, al heeft het wel met elkaar te maken. Dankzij Testen Voor Toegang kunnen bezoekers vanaf afgelopen weekend weer in kleine aantallen naar voorstellingen, sportwedstrijden en pretparken, mét inachtneming van de coronaregels. In feite vergelijkbaar met de manier waarop dat vorige zomer ook mocht, alleen dan met een sneltest. Het prijskaartje is gigantisch en bovendien problematisch toegekend: Follow The Money onthulde vorige week dat de Stichting Open Nederland zonder openbare aanbesteding en zonder scherpe randvoorwaarden 925 miljoen euro overgemaakt kreeg, een bedrag dat volgens velen beter in bijvoorbeeld het vaccinatietraject of andere medische zorg gestoken kan worden. Vier ziekenhuisbestuurders noemen in een open brief het testparadijs een 'impulsaankoop' die beter besteed kan worden aan de algehele gezondheid van het land, de achilleshiel van deze coronacrisis.

Testmaatschappij
Daar komt bij dat de tests in eerste instantie weliswaar door het kabinet betaald worden, maar richting de zomer voor rekening van evenementenorganisaties of het publiek zullen zijn. Prijskaartje: ongeveer 7,50 euro per test. Voor Lowlands misschien nog te doen, maar leg je zo’n bedrag ook neer voor een avondje naar de bioscoop of een concert in een kleine zaal? De fieldlabs hebben een budget van nog geen 3 miljoen euro, maar worden onherroepelijk meegezogen in de terechte kritiek op het gigantische bedrag dat gereserveerd is voor het optuigen van zo’n testmaatschappij.

Storm aan kritiek
Gaat de kritiek de Fieldlabs smoren? Voorlopig blijft het kabinet achter het plan staan, en ook de Bredase burgemeester Paul Depla is nog niet van plan dwars te gaan liggen. Hij wijst er op dat soortgelijke evenementen - 10.000 bezoekers op een festival in Lichtenvoorde, 8.000 bezoekers in de Efteling, waarbij opzettelijk wachtrijen gecreëerd worden - niet zo’n storm aan kritiek op zich af krijgen. Maar dat zou de komende dagen zomaar anders kunnen worden. Want zo lang de ziekenhuizen vol liggen, zijn opschaling en versoepeling pikante onderwerpen waarbij de belangen gigantisch zijn.