ADE21: Is Nederland klaar voor amapiano, afrotech en gqom? ADE21: Is Nederland klaar voor amapiano, afrotech en gqom?

Wereldwijd werd de sound gehyped! Er klonk gqom in de soundtrack van de megapopulaire Marvel-film Black Panther! En zelfs Beyoncé sprong op de hype! Maar ja, toch stond er maar twintig man en een paardenkop in de Melkweg toen de Zuid-Afrikaanse gqom-ster DJ Lag er in 2019 optrad. ‘Dat was wel een beetje een teleurstelling’, bromt de Nederlandse dj Wesley Texel alias Waxfiend. Tegelijkertijd was de timing van de DJ Lag-show natuurlijk totaal onhandig, snapt hij: op de dinsdagnacht vóór ADE, ver na middernacht. Maar ja, het was het enige moment dat DJ Lag beschikbaar was, en zo’n kans laat je niet zomaar langs je heen gaan.

‘Deze sound gaat huge worden’, dacht Waxfiend namelijk al een tijdje, ’en dit kan ook in Nederland gaan werken.’ Hij is een van Neerlands meest invloedrijke dj’s, zit achter de superpopulaire Encore-clubnachten in de Melkweg, is tegenwoordig programmeur bij Paradiso, en maakt zich ook al jaren hard voor de dancehall-culture in Nederland. En de afgelopen jaren doet hij dat ook voor een heel scala aan Zuid-Afrikaanse dance-genres.

Dat zullen we weten ook, want op de zondag van Amsterdam Dance Event staat heel Paradiso in het teken van Afrikaanse elektronische riddims op de ‘futuristische clubavond’ Tribes (een samenwerking tussen het Amsterdamse Ziongate en Rotterdamse feestorganisatie Cloud 8). Daar mag DJ Lag op herkansing komen, maar ook de grote afrohouse-ster Culoe De Song (als Black Coffee de Tiësto van het genre is, dan is hij de Armin van Buuren) en de superpopulaire amapiano-tweeling Major League DJz zijn geboekt. Zo’n groot feest was er voor deze genres nog niet in Nederland, terwijl de sound in potentie voor een giga-publiek geschikt is. Kijk maar naar Engeland! Op festivals als Dekmantel en Lente Kabinet kwam al af en toe een gqom-plaat voorbij, Waxfiend zelf deed gqom-sets op Best Kept Secret en Amsterdam Open Air (‘twee totaal verschillende soorten publiek, maar ze gingen er allemaal los op’) en recent nog hoorden we wat amapiano op Draaimolen, maar dit evenement zou een bredere doorbraak kunnen betekenen in Nederland.

Laten we dus eens wat dieper in de genres duiken, te beginnen met gqom. Het is een Zulu-woord dat precies zo klinkt als de muziek: het geluid van een knallende bassdrum met klakkende tong. Het is duistere elektronische muziek met een breakbeat, diepe bassen, vaak rond de 128 bpm, vol drijvende percussie, vocale kreten en chants om het publiek op te hypen, en met een sounddesign dat in niets lijkt op house of techno. Nee, het heeft meer weg van grime en UK bass.

Het genre ontstond begin jaren tien in de townships van Durban, gemaakt door snotjochies als Rudeboyz, Citizen Boy en DJ Lag (die laatste was 14 toen hij begon), op brakke computers met gekraakte versies van FruityLoops. Veel van die gasten hadden geen internet op hun computer, zo is te zien in diverse documentaires, dus stuurden ze de mp3 naar hun telefoon, en verspreidden de tracks vervolgens via WhatsApp-groepen en krakkemikkige mp3-upload-sites. Dat het een beetje crappy gecomprimeerd werd, maakte niet uit. De muziek was toch nauwelijks gemixt, laat staan gemasterd. ‘Dat was de charme er ook van’, zegt Waxfiend. ‘Gqom was een tegenbeweging op de afrohouse die al jáááren toonaangevend is in Zuid-Afrika. Toen de afrohouse steeds gelikter en smoother werd, de rauwheid verloor, toen kwam gqom.’

Mooi is ook de rol die party-taxi’s speelden in de opkomst van het genre: concurrerende taxi-bedrijven in Durban waren op zoek naar een unique selling point. Wilde je jonge mensen trekken die op weg waren naar de club? Waarom zou je dan van je taxi geen mini-club maken?! Gqom was op de dansvloeren al superpopulair, de taxichauffeurs doopten het ook tot de soundtrack van de straat. En die taxichauffeurs haalden hun muziek weer uit die appgroepen en van de mp3-websites.

Niet alleen in Zuid-Afrika werd gqom steeds populairder (in 2016 werden ‘Wololo’ en ‘GQI’ bonafide radiohits), maar de sound waaide ook over naar Europa en Amerika. DJ Lag speelde zijn eerste Europese show op het toonaangevende Poolse festival Unsound, en Britse labels als Goon Club Allstars en Gqom Oh! stortten zich volledig op het genre. En dat bracht nog wel wat problemen met zich mee: daar in Durban had niet iedereen zulk snel internet dat ze een heel FruityLoops-project konden opsturen. ‘Zorgen dat ze ons de tracks konden aanleveren op een manier dat we ze konden mixen en masteren? Dat duurde het langst, soms duurde het wel een jaar voordat we een plaat konden uitbrengen’, zo zei labelbaas Moleskin van Goon Club Allstars al eens in een interview.

De echte explosie volgde eind 2018, toen Beyoncé en Jay-Z met ‘Trip To New York’ opkwamen tijdens hun show in Johannesburg, en Beyoncé contact opnam met DJ Lag. Zijn tune ‘Drumming’ werd zo uiteindelijk de basis van haar gqom-hit ‘MY POWER’ voor de Lion King-soundtrack in 2019. ‘Door de track die ik met Beyoncé heb gemaakt, begon iedereen in Zuid-Afrika me te erkennen. Daarna wilde iedereen met me werken’, vertelde de producer vorige maand nog als coverster bij DJ Mag UK.

Maar hoewel gqom in Europa steeds meer wordt omarmd in de underground dancewereld (om maar wat te noemen: Hyperdub kruiste het genre de afgelopen jaren zeer effectief met UK bass), in Zuid-Afrika is het in de mainstream in een jaar tijd bijna weggevaagd door amapiano, vertelt Waxfiend. Amapiano heeft best wat weg van de house zoals die ooit in New York werd gemaakt: broeierige danceplaten van rond de 115 bpm met jazzy akkoordenprogressies, bomvol percussie en met soulvolle vocalen. Ja, en met veel ruimte voor piano’s en orgels natuurlijk. Er zit alleen geen four to the floor-kick in, maar dreunende gesyncopeerde baslijnen. Amapiano is een poppy afsplitsing van kwaito en afrohouse (daarover zo meer). Waxfiend: ‘Maar het is en blijft in essentie wel echt dancemuziek. Tracks duren vaak tussen de 6 en 8 minuten, zitten vol lange instrumentale blokken.’

En heel belangrijk voor amapiano: de muziek gaat samen met allerlei virale TikTok-dansjes en choreografieën. De amapiano-hashtag op TikTok heeft inmiddels 1,1 miljard views (!) en #amapianodance nog eens 278 miljoen. Neem de tegen amapiano aan schurende monsterhit ‘Jerusalema’ (op YouTube goed voor bijna een half miljard views), die samenging met een online challenge die over de hele wereld werd opgepikt. Zelfs door het Radboud Universitair Medisch Centrum in Nijmegen?! Waxfiend: ‘Er zit een hele cultuur omheen, de dansjes helpen om het toegankelijk te maken. De hele mood is vrolijk: de tweelingbroers van Major League Djz bijvoorbeeld, die zijn begonnen met Balcony-mixes, lange videomixes waarbij hun vrienden dansjes doen, gekke trucjes met flessen. In Engeland was er afgelopen maand al een gigantisch festival puur gericht op amapiano.’

Toch is een ander Zuid-Afrikaans dancegenre wereldwijd vooralsnog veel groter: afrohouse natuurlijk, four to the floor-housemuziek vol percussieve elementen. Black Coffee is de grote ster van het genre, een man die opkwam in de jaren nul, zonder schaamte de mainstream in dook en de laatste tijd werkte met Drake, Diplo, Pharrell, Usher en David Guetta. Hij draaide een paar jaar terug al op de tweede stage van DGTL, zou eigenlijk in 2020 een show geven in de AFAS Live.

Cindy Kiota, dj Cincity, is al jaren groot afrohousefan en organiseert in Rotterdam al jaren de succesvolle Cloud 8-feesten. ‘In 2010 voelde het als een compleet nieuw genre. Je had house en je had Afrikaanse muziek, opeens werd dat samengebracht. Daardoor werden groepen mensen bij elkaar gebracht die normaal niet snel samen zouden komen om te feesten. In het begin was afrohouse wat commerciëler, wat platter. Ik zie dat het nu steeds dieper en meer tribal wordt, het hoeft niet meer allemaal blij en opzwepend te zijn. Dat vind ik echt een mooie ontwikkeling.’

Dat laatste genre noemt Cincity voor het gemak maar ‘afrotech’: het is meer loopy, steviger. Het is muziek die ook prima op een label als Innervisions past (sterker nog: Culoe de Song heeft wel eens een EP uitgebracht op het Duitse label), het sluit naadloos aan bij het werk van Duitse dj’s als Rampa en &me en lijkt gemaakt voor de grote stages van dancefestivals. Ze draaide met die sound in de Marktkantine voor Laurent Garnier, in een technoclub als Shelter, én op Ibiza, waar ze nu woont. ‘In Nederland snappen ze toch niet precies waar ze mij moeten plaatsen, ik merk dat ik me soms moet aanpassen aan mijn publiek omdat ik weet dat zij wat bredere muziek willen horen. Maar hier op Ibiza heb ik vorige week samen met Black Coffee gedraaid. Ik had het gevoel: het klopt nu eindelijk! Ik ben eindelijk op mijn plek! Elke plaat die ik draai vind ik geweldig, en ze vallen allemaal goed. Na Amsterdam Dance Event en met de tracks die ik de komende tijd ga uitbrengen hoop ik dat ik ook in Nederland wat meer op de juiste plekken beland.’

‘Dit is het moment’, zegt Waxfiend. ‘Er is sprake van een nieuwe black conciousness. Veel mensen dachten dat house en techno niet voor hen waren, maar het is van origine ook black music. Dat wordt nu steeds meer omarmd, en hoe de diaspora de genres weer vervormen is prachtig. Zoals de UK aan de haal gaat met gqom, en hoe Portugal een eigen twist geeft aan afrohouse. In Amsterdam hoeven we niet te kopiëren wat er in Zuid-Afrika gebeurt. We kunnen allerlei mensen samenbrengen en iets nieuws maken.’