LGW21: De grote reset van Phil Elverum LGW21: De grote reset van Phil Elverum

Eigenlijk was het niet de bedoeling dat het concert van Mount Eerie in de Janskerk opgenomen werd, de vorige keer dat hij op Le Guess Who? speelde. Toch verscheen een jaar later de liveregistratie op Spotify. Maar goed dat een van de geluidstechnici zo eigenwijs was, vindt Phil Elverum nu, want het werd een dierbaar concert in een toch al bizar intieme concertreeks. Het zat zo: kort daarvoor overleed Elverum’s vrouw en de moeder van zijn anderhalf jaar oude dochtertje. Kanker. Hij schreef een album vol liedjes over zijn rouwproces. Stuk voor stuk open zenuwen, onwaarschijnlijk persoonlijk. Sommige liedjes ontstonden letterlijk in de eerste dagen na haar dood, op het meest kwetsbare moment dat je je kunt voorstellen. En dus voelde Phil Elverum zich elke avond weer opgelaten als hij ze moest spelen. ‘Ik heb vaak letterlijk tegen de mensen gezegd: sorry voor deze liedjes, ik ga ze nu spelen.’

Dat is gek, en misschien ook weer helemaal niet. Rouw is iets intiems en de manier waarop Elverum die avond in de galmende Janskerk - helemaal in zijn eentje - over zijn verloren liefde zong ging door merg en been. Het was nog vroeg op de avond, maar als je er toevallig bij was herken je wellicht het gevoel dat alle andere bands die daarna nog moesten spelen nutteloos voelden. Maar er rust ook een sociaal taboe op publiekelijk rouwen, voelde de zanger. ‘Ik moest leren te navigeren tussen alle gevoelens die door elkaar liepen’, vertelt hij nu. ‘Dat gevoel werd ook niet minder met het aantal shows dat ik speelde. Toen ik eenmaal op alle plekken geweest was waar ik met deze liedjes terecht kom, heb ik ze opgeborgen. Ik wilde niet nog eens langs komen. Hoi, hier ben ik weer, om nog een keer mijn trauma tot leven te wekken. Die liedjes zijn als een dagboek, het voelt onzuiver om ze te blijven spelen.’

Phil Elverum groeide op in de staat Washington, in het Noord-Westen van de VS. In de staat waar de grunge ontstond, maar hij woonde een paar uur weg van grote stad Seattle, in het stadje Anacortes. Elverum koestert de gigantische bomen rond het kleine dorpje waar hij woont met zijn dochter, en hij vernoemde Mount Eerie naar de plaatselijke berg. Het is altijd zijn uitvalsbasis geweest voor tours over de hele wereld, maar de dood van zijn vrouw bracht zijn bestaan als tourende muzikant natuurlijk ook aan het wankelen. Elverum speelt al sinds eind jaren negentig mee in het internationale indiefolkcircuit, eerst als The Microphones, de latere jaren dus als Mount Eerie. Dat dreigde nu ineens in het water te vallen, want hoe moet je als alleenstaande vader nog touren? ‘Het was een complete reset, ik moest alles weer vanaf nul opbouwen. In eerste instantie dacht ik dat het klaar was met mijn muzikantenbestaan. Liedjes schrijven voelde zinloos, touren voelde nietig. Maar de liedjes dienden zich als vanzelf weer aan, en ook het reizen begon weer.’

Elverum vroeg een vriend mee te gaan als nanny en stelde scherpere eisen aan zijn boekingen. Hij kon alleen nog maar spelen voor een fatsoenlijk gage, zodat er op zijn minst een fatsoenlijke slaapplek vanaf kon. Kosten omhoog, slimmere routes. Er moest meer rust in het schema komen, en hij moet uitzien naar speeltuinen, zwembaden, bibliotheken en pretparken langs de route. Nog praktischer: als je een auto huurt, kun je er dan een kinderzitje bij krijgen, of moet je dat zelf meenemen? ‘Het werd een groot kinderuitje’, lacht Elverum. ‘Alle tours zijn nu zo ingericht. Om eerlijk te zijn is het ook voor mezelf wel gezond. Ik heb nooit getourd als een rockster, maar ik lig nu wel vroeger in bed dan ooit. Mijn dochter gaat nu naar de kleuterschool. Het voelt voor mij nu nog wel oké om haar af en toe van school te halen. De wereld rondreizen is ook een opleiding. Al gaat ze dit keer niet mee naar Europa.’

Tijdens de komende Le Guess Who?-week is Phil Elverum een van de curatoren van het festival. Hij neemt bevriende muzikanten als Marie Sioux en Lori Goldston (die nog op Nirvana’s beroemde Unplugged-album speelde!) mee, maar ook de ongrijpbare Mari Kalkun uit Estland en de experimentele Afrikaanse metal van Duma. Zelf speelt hij onder de naam The Microphones, een alias dat vooral dateert uit de eerste jaren van deze eeuw. Elverum woonde toen als begin-twintiger in Olympia, Washington, in een kraakpand pal naast de treinrails. Het voelt zo als een ander leven dat hij de liedjes uit die tijd net zo min wil spelen als de rouwliedjes over zijn vrouw. Daar verzon hij een slimmigheid op. Mensen bleven hem maar vragen om de terugkeer van The Microphones, dus schreef hij een bloedmooi nummer van 44 minuten óver die periode in zijn leven: The Microphones in 2020. ‘Het is een nummer over terugkijken, over nostalgie. Ik heb de neiging tot romantische gedachten over vroeger, maar daar probeer ik in dit nummer ook mee af te rekenen.’

The Microphones in 2020 is een wonderlijk project. De eerste paar minuten horen we een repeterende melodielijn, niet meer dan drie akkoorden op de gitaar. En dan begint Elverum aan een relaas over zijn jonge jaren dat voelt alsof het voor de vuist weg gezongen is. In werkelijkheid is het zorgvuldig opgebouwd. Hij vertelt hoe hij elke ochtend gedichten las met een kop koffie op zijn veranda, om vervolgens de studio in te gaan. Hoe hij liedjes opnam op basale apparatuur en op het tapeje de naam ‘The Microphones’ schreef. Hoe hij op slippers rond rende in een lege parkeergarage, fantaserend dat hij een of andere martial arts held was. Hoe hij ’s nachts ging zwemmen in het meer, zo diep dat het koud werd. Hoe hij naar Mayhem luisterde en bleef hangen bij de woorden: ‘The cemetery lights up again, eternity opens.’

‘Jarenlang bestond black metal alleen in mijn hoofd’, vertelt Elverum over zijn fascinatie voor de duistere Scandinavische muziek. ‘Ik las het boek Lords Of Chaos, maar de muziek kon ik nergens horen. Er vormde zich een beeld in mijn hoofd dat heel anders was dan hoe die muziek werkelijk klonk. Veel cooler dan de echte muziek, als ik eerlijk moet zijn. Je moet bedenken: het was het pre-internet tijdperk. Nou ja, er was wel internet, maar niemand van ons had een computer, niemand had een tv, niemand een mobiele telefoon. In die zin was het een utopische tijd.’

Op die leeftijd kun je je nog amper voorstellen dat zoiets niet voor altijd zo blijft. Dat het slecht een moment is. Dat je er eigenlijk iets meer bij stil moet staan dan je doet. ‘Het is normaal dat jonge mensen zich onoverwinnelijk voelen, en dat de herinneringen voor altijd blijven. Als ik er nu aan terug denk besef ik hoe weinig echt is blijven hangen. Weet je wat blijft: muziek en eten. Ik weet nog precies hoe ik een hap nam van een sandwich en welke muziek ik daarbij luisterde. Ik weet nog wat ik mooi vond toen ik 17 was, en toen ik 22 was. Ik ben echt gefascineerd door de manier waarop herinneringen zich vormen. En dat persoonlijke besef laat zich ook uitvergroten naar het grotere toneel. Wat zien we als wereldgeschiedenis? Zo veel hangt af van wie de gebeurtenissen op de meest charismatische manier opschrijft.’

Precies zoals het onzinnig voelt om als 43-jarige single dad zijn oude vriendenhuis binnen te stappen op zoek naar het gevoel van toen, voelt het ook om die oude Microphones liedjes nog te spelen. Hij doet het wel hoor, soms een liedje, soms twee, soms ineens een hele set. Maar liever niet. Liever beschouwt hij het leven als iets waar laagje voor laagje nieuwe ervaringen aan toegevoegd worden. En zo onontkoombaar als drie jaar geleden het verdriet over zijn overleden vrouw leek, zo zijn daar ook alweer lagen overheen gekomen. Elverum hertrouwde, met de actrice Michelle Williams - weduwe van acteur Heath Ledger. En zo belandde de liedjesschrijver Mount Eerie ineens op de Hollywood gossip blogs, hand in hand op straat, een klein kusje voor de groentewinkel. Een jaar later scheidde hij alweer.

‘We zijn voor negen maanden naar New York verhuisd, mijn dochter en ik. Wat dat voor periode was? Krankzinnig, een wervelwind. Het voelt verder weg dan zes jaar geleden, ik denk omdat alles zo abrupt ging. Het begon abrupt en het eindigde ook abrupt. Ik heb nooit de behoefte gevoeld om in New York te wonen, ik ben stevig geworteld op de plek waar ik opgroeide. Maar ik werd verliefd, en dan ga je ervoor. Ik weet niet of die relatie gefundeerd was op wederzijdse rouw. Het was misschien het startpunt van ons gesprek, maar ik was wel echt verliefd. Maar het werkte niet, en dan begin je weer opnieuw. Het was pijnlijk, een nieuw trauma.’

Hij vatte de relatie en de breuk in nieuwe Mount Eerie liedjes als ‘Widows’ en ‘Love Without Possession’, wederom heel intieme songs waarin hij zoekt naar zijn nieuwe rol in het leven. Nu woont Elverum weer in Washington, nog ietsje meer teruggetrokken dan voorheen. Om precies te zijn: één eiland verder. ‘Het is hier prachtig. Ik woon in een kleine gemeenschap, zo’n 2.000 mensen. Je komt altijd dezelfde mensen tegen op straat. Maar dat is niet wat me trekt. Dat zijn de gigantische bomen, het rare weer, de regen, de mist. Ik ben echt gelukkig hier. Ja, het kost me een dag extra aan het begin en einde van mijn tour, maar daar krijg ik dan wel een prachtige tocht op de ferry voor terug. Wie zegt daar nou ‘nee’ tegen?’