De dj als heler: over de opkomst van luisterbars en chillouts De dj als heler: over de opkomst van luisterbars en chillouts

‘Dit is wel een beetje awkward, hè?’ Elias Mazian giechelt. Voor zijn neus zitten al twee uur stelletjes, vriendengroepen en een enkele loner op bankjes naar hem te staren. Hij geeft met de bevriende Jens Thomas een dj-set in Doka, een club in de kelder van het Amsterdamse Volkshotel. Eentje waar je niet zozeer op hoeft te dansen, juist een om naar te luisteren en in weg te zakken. Mazian heeft wonderlijk mooie muziek meegenomen, Braziliaanse jazz soul, songs van Blood Orange en Solange. Oh ja, en een Faberyayo-cover van ‘Slapeloze Nachten’ die hier perfect valt.

Doka noemt zichzelf sinds oktober vorig jaar een ‘sound bar’. Ze organiseren feestjes en optredens, maar zijn ook ingericht op meer intieme luistersessies zoals deze. In de coronacrisis kunnen ze zelfs niet anders: de komende periode staan onder andere Carista, Job Sifre, Margie, Kamma en Masalo op het programma. En eerlijk gezegd is het een verademing om eens op zo’n manier naar muziek te luisteren.

‘Het was de eerste keer sinds maanden ik weer voor publiek draaide’, vertelt Elias Mazian een paar dagen later. ‘Die opluchting droeg ik de hele nacht met me mee, maar ik vind dit soort sets sowieso heel leuk: je voelt niet de druk om een dansvloer gaande te houden, er komt een heel ander soort dynamiek bij kijken. Maar ook met luistermuziek heb je verschillende soorten energie. Als je daarmee kunt spelen, wordt het nooit saai.’

Hij draait wel vaker luistermuziek, in de tuin van De School bijvoorbeeld, en natuurlijk in zijn populaire online radioshow Private Hearts. ‘Door de onzekerheid van de pandemie en alles wat er in de wereld gebeurt, zijn mensen op zoek naar comfort en troost. Het is een hele verwarrende tijd, ik denk dat er een periode aankomt dat er meer breekbare muziek gemaakt gaat worden, en mensen ook willen samenkomen om naar dit soort sets te gaan luisteren. Dat soort reacties krijg ik ook op mijn radioshow: mensen zeggen dat de muziek een helende werking heeft.’

(tekst gaat door na de video)

In deze gekke periode mag er nog niet gedanst worden, clubs moeten officieel dicht blijven tot zeker 1 september. Maar zo ontstaan vanuit het nachtleven allerlei kleinschalige initiatieven om door de mazen van de wet te kruipen en tóch samen van muziek te kunnen genieten (zie uitklapkader hieronder). Het Magazijn in Den Haag experimenteert met zulke zitsessies, het Amsterdamse RADION organiseert een keur aan mini-evenementen, Paradigm (Groningen) opent een biergarten met dj’s en WAS maakt radioshows mogelijk op een Utrechts strandterras.

Ja, en Doka was er zelfs al op ingericht, vertelt programmeur Axel van der Lugt. ‘We zitten in het Volkshotel, in hetzelfde pand zitten een broedplaats en studio met meer dan honderd creatievelingen. We hebben bij hen de vraag neergelegd: als je grenzeloos mag denken, wat zouden jullie met de ruimte willen doen? Zo ontstond het idee voor een huiskamer als verlengstuk van de studio. De nadruk ligt hier op geluidskwaliteit, je kunt hier ook je muziek luisteren voordat je hem naar de masteraar stuurt.’

Dj’s Kamma, Masalo en Julien Chaptal speelden daarin een essentiële rol: ze dachten met de technici mee over het allerbeste geluidssysteem, reisden met het team naar clubs in het buitenland om verschillende systemen te beluisteren. Vervolgens gingen ze testen doen in Doka om de ruimte zo goed mogelijk te isoleren en de akoestiek te optimaliseren. Van der Lugt kan er nogal nerdy en liefdevol over praten: de handgemaakte DJ booth, de monitorspeakers, de Roland Echo Chorus die naast de rotary mixer bij de draaitafels staat.

Doka organiseert nu dus luistersessies, maar onderscheidt zich ook met hun feestjes door meer ontspannen te beginnen: je treft er nooit een lege ijskoude dansvloer waar je aanvankelijk in je eentje staat te wachten tot de vlam in de pan slaat. Nee, er staan gewoon nog tafeltjes en bankjes op de plekken waar het geluid het allerbeste is (‘de sweet spots!’). ‘Het begint als een luistersessie, en mag daarna ontsporen. We programmeren dus ook een specifiek soort dj: Sassy J is een heel goed voorbeeld, Antal past hier ook goed. Verhalende dj’s, selectors die heel hard gaan op geluidskwaliteit en details. Juist omdat dit zo’n kleine club is en dj’s ook niet alleen maar hoeven te pieken, kunnen ze veel gedurfder draaien.’

Doka is niet de enige soundbar in Nederland: Dynamic Range Music Bar in de kelder van Het Hem (Zaandam) heeft ongeveer dezelfde opzet (met een nog zwaardere focus op het luisteren) en in de Red Light Records-winkel worden behoorlijk wat luistersessies georganiseerd. Van der Lugt: ‘Maar het is een cultuur die in Amsterdam nog in haar kinderschoenen staat, er zijn weinig plekken die erop inzetten. Wij hebben echt een educatieve taak, en proberen dit nu te laten groeien.’

(tekst gaat door na de video)

Internationaal is er veel meer enthousiasme voor luisterbars: Amsterdamse dj’s komen met euforische verhalen terug vanuit de Londense bar Brilliant Corners en het daaraan gelieerde Giant Steps. In Barcelona zitten de fraaie clubs/platenzaken Curtis en Nica. En in Japan is het allemaal begonnen: Resident Advisor wijdde zelfs een hele videoserie aan zulke kleinschalige stekjes voor hi-fi-fetisjisten. Kijk die video’s, en je muziekliefhebbershart maakt direct een sprongetje. Neem SHelTer, al dertig jaar gerund door Yoshio Nojima. De beste man is nog altijd op zoek naar het perfecte geluid. Iedere dag weer zet hij de versterker aan, bereidt de platenspeler voor, soundcheckt (altijd met dezelfde plaat). Dan gaat hij in een stoeltje zitten luisteren. Zo aandachtig mogelijk luisteren. Wellicht verschuift–ie de zware speakerkasten net even een beetje, stelt hij de equalizer nog wat scherper af, dat ligt maar net aan de dag. Hij benadert de platen zoals een sterrenchef zijn ingrediënten, en met zoveel respect praat hij ook over zijn eigen werk.

‘Het hoeft geen four to the floor te zijn. We draaien jazz, rock, experimentele muziek. Je mag compromisloos draaien’, vertelt ook een van de huis-dj’s over SHeLteR. ‘Je probeert in de wereld van de muziek te zinken, zo diep als je kan.’ Je kunt er bijkomen van het hectische leven van Tokyo, vinden fans. ’Dit is een geweldige manier om de stress va je af te schudden na het werk’, zegt een stamgast van Bridge, nog zo’n luisterbar, om de hoek van Shibuya Crossing.

De luisterbars zijn weliswaar een relatief nieuw fenomeen, maar doen tegelijkertijd denken aan de chillout-ruimtes die veel clubs hadden in de jaren negentig. Wilde je even ontsnappen aan het geweld van loeiharde raveplaten? Dan kon je op adem komen, je neervlijen op kussens en laten overspoelen met ambient en downtempo elektronica. De term ‘chill out’ komt uit de Heaven, een club in Londen. Paul Oakenfold was er resident en vroeg dj’s als Jimmy Cauty en Alex Patterson (later the Orb) om ontspannend muziek te draaien in de piepkleine ‘white room’. Ze hadden platen van Pink Floyd en Beach Boys in de tas zitten, maar natuurlijk ook de ambient van Brian Eno. Aanvankelijk zat daar niemand, maar binnen enkele maanden was de ruimte voor 100 man continu propvol.

Een jaar later verscheen het album Chill Out van The KLF, en al gauw werden genres als ambient house, downtempo elektronica en ‘lounge’ (brrrr) een behoorlijke hype. Er ontstonden zelfs superster-dj’s in die hoek te vinden, zoals Mixmaster Morris. Die begon zijn carrière met Aphex Twin op ‘ambient tea parties’ in Londense kraakpanden, maar uiteindelijk werd Morris zelfs op Ibiza overladen met prijzen als beste ‘chillout dj’ en verschenen er honderden chillout-mix-cd’s met een sound die steeds meer inwisselbaar werd.

Toch verdween de zogenaamde chillout-ruimte in veel clubs weer. ‘De dancescene ontwikkelde zich  tot een industrie, de commerciële belangen voerden steeds vaker de boventoon bij het maken van de line-ups’, vertelt de Amsterdamse dj Van Anh erover. 'Als muziek niet de drijfveer is, kan ik me voorstellen dat chillouts minder prioriteit krijgen.' Ruimte werd schaars, en waarom zou je ergens een chillout inrichten als je er ook een bar kunt neerzetten? En je kunt meer dansers op een vierkante meter proppen dan languit liggende wegspacers.

Maar de laatste jaren lijkt de chillout een comeback te maken: tijdens weekenders in De School is juist de tuin de meest populaire ruimte, rond Amsterdam Dance Event werd pizzeria de Klaproos omgetoverd tot een gigantische lounge waar Giegling-dj’s pruttelende ambient draaiden tussen de rookmachines en vloeistofprojecties. Dj’s als Vladimir Ivkovic zijn meesterlijk goed in het draaien van spookachtige luisterliedjes over grote geluidssystemen. Een festival als Wildeburg is natuurlijk hét chillout-festival en zelfs Dekmantel richtte afgelopen jaar weer een chillout in (waar Mixmaster Morris himself draaide!). En het Amsterdamse collectief traumgarten host sinds 2017 chillouts op allerlei festivals en evenementen.

Ook Van Anh maakt zich met haar ISOTOOP-evenementen al jaren hard voor luistermuziek in clubsetting. Ja, ze is een techno-dj, maar juist haar downtempo-set in de chillout van RADION vormde afgelopen jaar een van onze hoogtepunten van Amsterdam Dance Event. ‘Wat mij betreft is de chillout even belangrijk als de dansvloer’, vertelt ze. ‘Juist in de afgelopen maanden ben ik daar nog meer over gaan nadenken. Ik vond het opmerkelijk dat sommige mensen ambient als onwennig konden ervaren en dat heeft me doen nadenken over de manier waarom muziek wordt gepresenteerd. Als liefhebber kon ik het simpelweg niet verkroppen dat het puur een kwestie van smaak zou zijn, maar was ik overtuigd dat het ook aan factoren zoals licht, inrichting van de ruimte en timing ligt. Vooral bij langzame muziek zonder tekst is er veel ruimte voor interpretatie. Je gedachtestromen kunnen alle kanten op, terwijl we juist zo gewend zijn om onszelf continue bezig te houden en af te leiden, minder bezig te zijn met wat er binnen onszelf plaatsvindt.'

Als je de setting zo comfortabel mogelijk maakt, de lichten dempt, fijne zitplekken creëert, dan kan dat juist een hele prettige, diepe ervaring zijn. 'Alle factoren die betrekking hebben op de zintuigen moeten aandacht krijgen. Ik ben groot fan van chillouts tijdens clubavonden: je bent al in een sfeer waarbij je je geen zorgen maakt, je hebt een drankje op en misschien ook nog wel wat meer, dat schakelt het stemmetje uit dat overdag in de weg zit. Je leeft in het moment waardoor je ontvankelijker bent voor zulke muziek.’

Van Anh organiseerde tijdenlang laagdrempelige luistersessies in het Rotterdamse huiskamercafé Mono en zette ook ambitieuzere evenementen op. In april zou met ISOTOOP voor het eerst groot uitpakken met twee zalen. De eerste editie was gepland in Praag, met een intensieve luistersessie waarbij vijftien speakers in een cirkel staan en mensen daarbinnen liggen of zitten. De grote techno-dj's Peter van Hoesen en Artefakt zouden er een speciale ambient-liveset geven en een lokale kunstenaar was uitgenodigd om een installatie te bouwen die hangend boven het publiek zou schitteren. ‘Nu kon het niet doorgaan natuurlijk, maar dat gaan we later alsnog doorzetten.’

Zo zette ze afgelopen jaar ook het Under The Desert Stars-festival in Marokko op, middenin de woestijn, dat klinkt als een wonderlijke droom. ‘Het was een magische ervaring. Het programma was afgestemd op het verloop van de zon en de sterren. We begonnen met zonsondergang met ambient, bouwden langzaam op naar techno, en sloten de laatste nacht weer af met ambient om het energielevel naar beneden te halen. Van veel artiesten weet ik dat ze graag vaker ambient optredens zouden willen doen, maar door slechte ervaringen in de praktijk komt het vaak neer op een teleurstelling. Een van mijn grote helden, Deepchord, vertelde dat hij eens was gevraagd om een ambient set te spelen tijdens een massaal feest dat plaatsvond op een groot plein. De dj voor hem was keihard aan het beuken, dus werd hij uitgejoeld door het publiek toen hij het overnam.’

Doka, Elias Mazian en Van Anh zeggen allen hetzelfde: het afgelopen jaar was er al steeds meer ruimte voor luistersessies en chillout-ruimtes, en die ontwikkeling zou door de coronacrisis zomaar in een stroomversnelling terecht kunnen komen. Van Anh: ‘Ik hoop het echt, want door ambient en downtempo elektronica als volwaardige muziek te presenteren en aan te kleden, krijgt het ook de waardering die het verdient.’