50 Jaar 3FM: de Doodsangst Escapade van Willem de Ridder

Hoe een radiohoorspel ontaardde in complete chaos

Sjoerd Huismans ,

Het was een soort Project X avant la lettre: de Doodsangst Escapade van Willem de Ridder. Als afsluiting van een serie horrorverhalen op de VPRO Radio maakte de presentator een hoorspel op Hilversum 3, waarin luisteraars werden opgeroepen om midden in de nacht van 9 op 10 januari 1978 naar Slot Loevestein te komen. In plaats van een paar honderd gaven duizenden mensen daar gehoor aan, met "files van horizon tot horizon" tot gevolg. "En dan zei ik: nu allemaal het licht uit."

Luister hier de complete Doodsangst Escapade

Band 1

Band 2

Band 3

Band 4

Band 5

Willem de Ridder (Den Bosch, 1939) is het best te omschrijven als meesterverteller: hij maakte bladen (onder meer Hitweek), is uitvinder van de 'Papieren Konstellatie', lid van de Fluxus-beweging in de kunst, voorvechter van de 'spiegelogie'-filosofie en eind jaren zestig en begin jaren zeventig nauw betrokken bij de oprichting van zowel Paradiso als de Melkweg. Later was hij een van de eersten in Nederland die erotische 06-lijnen opzette. Maar niet in het minst was hij een avontuurlijk radiomaker, die opzien baarde met horrorverhalen en hoorspelen. Het begon allemaal met een revolutionaire nieuwe bandrecorder. "Vlak voordat ik naar Amerika vertrok - ik ging in Hollywood wonen - hoorde ik dat er een Uher-cassetterecorder uitkwam. Ik dacht: wauw, die wil ik hebben. Maar hij was nog niet te koop. Dus heb ik Keith Richards gebeld, van de Stones. Ik had een popblad, dus ik kende al die mensen. Ik zei: kennen jullie die Uher cassetterecorder? 'Ja, we hebben er meteen twaalf besteld!', zei hij. Ik zei, shit kun je er voor mij ook een bestellen? 'Tuurlijk!'"

De Ridder gebruikte de recorder nauwelijks. "Hij stond daar maar een beetje. Ik kreeg een brief, een envelop, uit Nederland, daar zat een cassette in. Het was een gesproken brief van Peter Flik (destijds programmamaker, regisseur en verslaggever bij de VPRO, red.). Een beetje een treurig verhaal, van 'jammer dat je weggegaan bent man, we missen je, je hebt zoveel gedaan hier, waarom ga je in godsnaam in Amerika zitten'. Ik dacht: dat is een leuke reden om die recorder te gaan gebruiken, ik stuur hem een brief terug. Maar dan deed ik het in de vorm van een Hollywood radioshow, zo'n bizarre show met rare muziek waar ik overheen praatte. Met de pauzeknop zette je die Uher meteen stil, je kon ermee monteren, bij wijze van spreken. Fantastisch. Dus ik heb er een hele tijd aan zitten werken en stuurde het op. Toen kreeg ik een brief terug, met geld erin. Had-ie het uitgezonden!"

Masturberen op de radio
Dat bleef hij doen, maar De Ridder kreeg er "de pest in" omdat hij het gevoel had dat hij overdreven zijn best moest doen - hij praatte nu immers met heel het land. Dus nam hij contact op met Flik. "Ik zei: oké Peter, ik wil direct contact met jou, op mijn gemak. Het maakt niet uit dat jij in Nederland zit en ik in Hollywood. Tijd en ruimte bestaan toch niet op de radio. Misschien vind je het griezelig dat ik een beetje intiem word, je kunt de radio nu nog afzetten. Ik zei: dat voelt heerlijk, om gewoon op mijn gemak te zijn. Tegen jou te praten, alsof je familie bent. Weet je wat we doen? We zetten de telefoon uit, zodat we niet gestoord worden, en we gaan lekker liggen. Op bed, op wat kussens, op de sofa. Het ging zo ver dat we ons begonnen uit te kleden. We waren naakt, we gingen het nu echt intiem maken. Op een gegeven moment gingen we zelfs masturberen, en probeerden we tegelijk klaar te komen. Ik was helemaal geschokt. Ik heb die cassette meteen ergens op een plank gelegd." 

Op de plank lag de cassette een tijdje te "branden". Uiteindelijk deed De Ridder hem toch op de bus. "Ik heb toen nog een uur geprobeerd om hem weer uit die brievenbus te krijgen, maar dat lukte niet. Ik dacht: jezus Willem, je verpest alles hiermee, lul. Maar ik kreeg een brief met twee keer zoveel geld. Hij was namelijk twee keer gedraaid door Peter, hij vond het geweldig! Meteen was ik over mijn angst heen. Ik ben gaan experimenteren, hele bijzondere dingen gaan maken voor de VPRO. Ik ben bijvoorbeeld een wandeling gaan maken, met een grote koptelefoon op, je hoorde mijn stem en liep zo zelf door Hollywood. Een soort hoorspel, waarin je zelf de hoofdrol speelde."

© VPRO radioarchief

Opereren voor de kick
Naast radio experimenteerde De Ridder in de VS ook met heftige bladen, waarin iedereen kon schrijven wat hij wilde (zoals dat ook in zijn Nederlandse blad Hitweek het geval was). In een blad genaamd God ("Dat kan natuurlijk niet in Amerika") werden zeer heftige brieven van lezers gepubliceerd - van "een professor die een bad nam in zijn eigen poep" tot "een chirurg wiens vrouw fetisjiste was; ze wilde voortdurend geopereerd worden voor de kick". De Ridder had al problemen met de toen nog bestaande zedenpolitie, vanwege zijn eerdere blad Finger. Maar na het vierde nummer van God werd hij niet alleen door sekte de Manson Family met de dood bedreigd, maar hoorde hij ook van de FBI dat hij in de gevangenis zou belanden als hij nog één editie maakte. 

Daarop ging De Ridder terug naar Nederland, waar hij verder ging met radiomaken, samen met een Tsjechisch-Italiaanse prins met wie hij samenwerkte in de VS ("Hij was een beetje het zwarte schaap van de familie"). Maar ook vrienden als Hans Claessen ("Ik had een pantomimegroep met hem op de kunstacademie") en Han Reiziger deden mee met de hoorspelen die De Ridder ging maken. "Die improviseerden we. Geen geschreven tekst. Ik wilde absoluut niet voorlezen; zoals je tegenwoordig alleen nog maar hoort op radio en televisie. We zetten muziek op en begonnen. Zonder plannen." 

Doodsangst Therapie
Uiteindelijk begon De Ridder met een serie horrorverhalen onder de naam ‘Doodsangst Therapie’. De verhalen waren zo gruwelijk dat er binnen de VPRO veelvuldig over werd vergaderd of de serie wel in zijn geheel moest worden uitgezonden. Uiteindelijk gebeurde dat wel. Daaraan voorafgaand ging nog 'De dood en het meisje', dat De Ridder bij wijze van pilot aan Flik liet horen. "Peter werd zo bang, die durfde niet te luisteren. Hij heeft hem halverwege afgezet. 'Dit gaat te ver', zei hij. We hebben het uitgezonden, maar zelf durfde hij niet te luisteren. En hij was de producer; moet je je voorstellen!" De Doodsangst Therapie had hetzelfde effect. "Sommige mensen werden zo bang, dat ze het huis uitvluchtten en de radio niet eens af durfden te zetten. Die stonden buiten te wachten tot het afgelopen was. Het ging zó ver dat de omroeptechnicus, zo'n flegmatieke man die een beetje pijp zat te roken, al zes minuten lang vergat zijn pijp in zijn mond te steken. Op een gegeven moment deinsde hij achteruit en is hij hem gesmeerd. Hij heeft de uitzending ongecontroleerd laten lopen, dat was nog nooit gebeurd."

Veel reuring ontstond ook over het gruwelijke martelverhaal ‘Een eervolle regeringsopdracht’ over martelpraktijken in Nederland. Vanwege een gat in de programmering moest die aflevering plotseling worden uitgezonden, en kon hij niet van tevoren worden beluisterd. VPRO-directeur Jan Haasbroek zei er later over: "Achteraf hebben wij vastgesteld dat dit programma niet uitgezonden had moeten worden. In deze aflevering wordt het voorgesteld alsof er in Nederland dagelijks veel gruwelijker gemarteld wordt dan in de landen die daarom bekend staan, terwijl Amnesty International daarbij een belangrijke rol speelt."

© VPRO radioarchief

Met dertigduizend man naar Slot Loevestein
De Ridder ging ook nachtritten maakte, waarbij mensen om één uur 's nachts in de auto stapten en zijn instructies volgden. Een paar honderd mensen deden mee. De 'Doodsangst Escapade', heette het. Ook als slot voor de serie werd een dergelijke nachtrit bedacht; de tweede Doodsangst Escapade, in de nacht van 9 op 10 januari 1978 uitgezonden op Hilversum 3. In de VPRO Gids was van tevoren een pagina met een doodshoofd afgedrukt, die door deelnemers onder de ruitenwisser werd geklemd. De Ridder: "Wij rekenden weer op een paar honderd mensen - het was nooit zo waanzinnig druk. Ik nam het helemaal op op cassette van tevoren. Het eindigde in Woudrichem, bij Slot Loevestein, daar zou een feestje zijn. Ik ging er vast naartoe met Peter. Op het eind hadden we een veerman ingehuurd die die paar honderd mensen over de Maas zou brengen. Maar wat gebeurde er? DERTIGDUIZEND mensen stapten in de auto! Midden in de nacht stonden er files van horizon tot horizon. Ik zei met griezelige stem: als ik tot drie tel, doet u tien tellen lang al het licht uit. De hele file stond dus in het donker. Vragen in de Kamer, je begrijpt het. Kon helemaal niet. Of ze reden het dorp binnen, en als ik tot drie had geteld moesten ze het raampje opendraaien en keihard 'MAMA!' roepen. Hele dorp wakker. Of ze reden op een smalle dijk en ik zei: shit, een vergissing, jullie moeten even omdraaien. Ik had natuurlijk ook geen idee dat het zoveel mensen waren."

De hele Doodsangst Escapade is terug te luisteren. Het eerste uur spoort De Ridder de luisteraars vooral aan om in "de automobile" te stappen, in het tweede uur wordt de uitzending maffer en maffer. In een scene worden twee automobilisten op weg naar Loevestein nagespeeld - inclusief gruwelijke verkrachtingsscene. Uiteindelijk komt de hele meute in Woudrichem aan. "Ik zag honderden koplampen oplichten. Die veerman zag ook honderden en honderden auto's het dorp in komen. Hij is hem gesmeerd. Dus maakte iedereen boten los, of bouwde vlotten om bij het slot te komen." Een paar bootjes kapseisden, maar een paar honderd mensen haalde de overkant. "Het was te gek voor woorden. Het stond op alle voorpagina's. Trouw voerde overigens al langer een hetze tegen me. Het interessante was dat dit het laatste was dat we in Nederland wilden doen, we zouden vertrekken naar Italië. Een paar dagen na de uitzending zijn we vertrokken. De kranten schreven dat ik gevlucht was."

Woudrichem is de Doodsangst Escapade nooit vergeten. "Een jaar geleden heb ik nog eens het hele dorp toegesproken, ze hadden een avond waarop ze dit herdachten. Ze hebben het er nog steeds over!"

De huidige radio vindt De Ridder "niet meer zo opwindend. Ik luister eigenlijk bijna geen radio meer. Video killed the radio star. Schrijvers en intellectuelen gingen de boel meer bepalen, het werd serieus en artistiek. Zo'n Peter Flik was echt een freak, hij nam risico's. De Haasbroeken ook. In die tijd waren er meer mensen die dat deden." 

50 Jaar 3FM: Ronflonflon met Jacques Plafond

Van 1984 tot 1991 was Ronflonflon iedere week goed voor een uur lang chaos op 3FM, gepresenteerd door Jacques Plafond, pseudoniem van Wim T. Schippers. Je kent hem wellicht ook als beeldend kunstenaar of als maker van de tv-series Op Zoek Naar Yolanda en We Zijn Weer Thuis. Zo niet, dan ken je zeker zijn stem, want hij spreekt al jaren de teksten in van Ernie bij Sesamstraat.

50 Jaar 3FM: De Wilde Wereld

De Song Van Het Jaar is al 30 jaar een mooie traditie bij de VPRO op 3FM. Een traditie die begon bij De Wilde Wereld, het wekelijkse magazine vol alternatieve popmuziek op de woensdagmiddag, gepresenteerd door Fons Dellen en Bram van Splunteren. Artiesten als Nick Cave, The Red Hot Chili Peppers en The Pixies kwamen optreden in de studio. De hoogtepunten zijn terug te luisteren op 3voor12.

50 jaar 3FM: ‘Terroristen’ 3voor12 zijn nu het bevoegd gezag

Het bloed onder de nagels vandaan halen, dat deed Radio 3-zendermanager Paul van der Lugt eind jaren negentig bij de VPRO. Die zette een streep door alle gekkigheid op zijn zender, met het ‘hobbyisme’ van de VPRO als belangrijk slachtoffer. De VPRO reageerde met een actieweek, die het begin vormde van 3voor12. Twee jaar terug, bij het 15-jarig bestaan van 3voor12, schoof de oud-zendermanager nog eens aan bij zijn oude rivaal, VPRO’s Gerard Walhof.