A la carte met Sef: ‘Kapitalisme en nationalisme verpesten heel veel in de wereld’ A la carte met Sef: ‘Kapitalisme en nationalisme verpesten heel veel in de wereld’

‘Het is echt extreem druk. Ik moet zoveel ballen tegelijkertijd omhoog houden. Sinds juli ben ik min of meer fulltime bezig met de plaat afmaken en alle dingen eromheen. Die Carré-show is een groot ding. En ik ben een korte film aan het maken bij het album. Ik wilde geen losse videoclips, dus heb ik voor elk nummer een scène geschreven. Dat werd uiteindelijk een film, drie draaidagen werd uiteindelijk toch vier. Het is een dagtaak erbij, het is crazy veel werk. Maar ik ben wel excited.’

Heb je het gevoel dat je alles onder controle hebt?
Lachend: ‘Ik heb het gevoel dat ik níks onder controle heb, maar daar ben ik oké mee. Zo’n film maken, dat kan helemaal niet voor het budget en de tijd die ervoor staan. Dan weet je vooraf: de kans is groot dat alles anders loopt. Iemand zegt af. Het gaat regenen. De draaidag loopt uit, dus we moeten die ene scène volgende week draaien. Oh, maar dan kan degene niet die in de scène speelt, dus moeten we het script herschrijven. Gekke dingen.’

Lukt het je om dat goed te combineren met je privéleven?
’Nee…. Ik zou wel blij zijn als het klaar is, zodat ik thuis niet door hoef te malen. Het is niet dat ik door die draaidagen heel laat thuiskom elke dag. Ik ben er gewoon, ik kook, maar ik ben wel afgeleid. Mijn zoontje is nu zes. Als hij zegt: “Papa, leg je telefoon weg.” Dan denk ik: “Wat ben ik een lul!” Ik moet er actief aan werken om in het moment te zijn. Niet alleen voor mijn kind, ook voor mezelf en de mensen om me heen. Dat gezegd hebbende: als je iets moeilijks aan het doen bent, kost dat gewoon heel veel bandbreedte.’

Lachend: ‘Dit zijn allemaal leuke vragen! Ik zou heel graag willen zeggen: op het begin.’

Ja hoor.
‘Oké, dat is niet helemaal waar, maar ik heb echt het gevoel dat ik op een breekpunt zit. Dingen beginnen écht goed te worden. Ik begin het te snappen. Ik kan alle techniek, als het gaat om muziek maken, nu vergeten. En ik word nu beter in het zeggen wat ik wil, op een vette manier.’

Miles Davis zei ooit zoiets als: ‘Je moet eerst technisch virtuoos worden, zo snel mogelijk leren spelen, zodat je dat daarna kunt loslaten en die éne mooie noot vindt.’
‘Precies! En er lopen dingen parallel aan elkaar. Je wordt ouder. Het vorige album zat ik vol twijfel: kan ik nog wel doorgaan als rapper? Ik had niet veel voorbeelden van artiesten die ouder zijn, en nog op niveau presteren. Nu denk ik juist: er is nog KAPOT VEEL te doen, nog zoveel dat ik niet heb gedaan. Rap wordt vaak behandeld als een soort sport. “Het gaat om cijfers, het is een young man’s game, er worden top 5’s gemaakt. Wie is de allerbeste?” Dat is allemaal bullshit! Rap is kunst. Je mag vinden wat je wil, je mag maken wat je wil.

Je rapt op deze plaat: “Al honderd jaar in de game, nog steeds niet relevant.”
‘Als grap, want I don’t give a fuck! De “game” en “relevantie” zijn twee termen die ik irritant vind. Wat mij betreft maakt alleen uit: is het vet wat je maakt? Doet het ertoe? Heb je iets nieuws of anders te vertellen? Ga je vooruit? Beweeg je? Ik doe het nog steeds, wat mij betreft op een hoger niveau dan ooit.’

‘Ik ben eigenlijk altijd met plan B bezig, maar niet uit angst. Ik heb ooit een particuliere opleiding gedaan in art direction. Ik wilde een paar technische dingen leren, QuarkXPress, Photoshop, Illustrator, typografie. Toen ik dat eenmaal kon, ben ik gestopt met de opleiding. Al sinds ik muziek maak, ben ik dus ook actief als art director en vormgever. Ik wilde altijd al videoclips maken. Ik heb theaterdingen gedaan, ga ook weer een voorstelling maken. Ik doe allemaal dingen tegelijk, als een van die dingen “mislukt”, dan heb ik een ander plan.

‘Er zijn genoeg voorbeelden van mensen die op één ding focussen, en projecten maken omdat ze geld moeten verdienen. Meestal zijn dat niet de beste projecten. De meeste goede nummers beginnen niet met de vraag: “Wat willen de mensen horen?” Zo werk ik dus ook niet. Als ik een album maak, heb ik wel een idee in mijn hoofd: het moet zo goed zijn als dít. Dan denk ik aan albums die héél goed zijn omdat ze heel veel samenhang hebben, maar wel heel rijk zijn in kleur en ideeën. Het laatste album waarmee ik dat had was MOTOMAMI van Rosalía. Die gaat alle kanten op. Een mindere artiest had gezegd: “Nee, deze nummers passen niet na elkaar.” Zij doet het gewoon, en het werkt. Zo probeer ik ook te denken.’

‘Eigenlijk wat ik al vertelde. Ik had een hele lieve vader, hij is in 2002 overleden, ik had een hele warme band met hem. Maar hij was een kunstenaar. Soms praatte ik tegen hem, en dan zat hij met zijn hoofd op een andere planeet. Dat herken ik wel: als je 36 andere dingen aan je hoofd hebt, is het moeilijk om actief in een gesprek te zitten met je zoon. Omdat ik dat bij mijn vader heb gezien, ben ik er alert op: ik wil het niet zelf zo doen. En een andere eigenschap die ik van hem heb overgenomen: ik heb wel heel erg last van mening. Ik geloof dat dingen op een bepaalde manier moeten, en daarin ben ik eigenwijs, soms ook drammerig en koppig.’

Uit zich dat op alle vlakken?
‘Ja. Je hebt het ook een beetje nodig als je kunst maakt. Maar dat doordrammen werkt niet met opvoeden. Mijn zoontje luistert niet altijd als ik iets zeg. Als iets niet op mijn manier werk, moet ik allemaal omwegen gebruiken om te kijken wat wél werkt. Dat is heel leerzaam.’

En heb jij een eigenschap die je hoopt niet op jouw zoon over te dragen?
Sef lacht. ‘Vooralsnog heb ik een ongeloooooflijk eigenwijze zoon, dus ik ben bang dat het al te laat is. Maar hij is ook heel creatief. Laten we hopen dat het hem helpt.’

‘Ik ga deze vragen allebei een beetje beantwoorden. Er zijn zoveel dingen waar ik boos over ben, zoveel dingen die niet kloppen. Het is allemaal getikt. Mijn grootste asset is mijn muziek. Ik moet wat ik maak in het teken stellen van dingen waarvan ik denk dat ze beter moeten, anders kunnen. Wat me frustreert aan Nederland: als je kritiek levert op de status quo, ben je arrogant of vervelend. Abel zat een paar weken geleden bij De Slimste Mens. Hij was blijkbaar een beetje aan het schelden. Zodra mensen de inhoud niet chill vinden, gaan ze op zoek naar iets anders om naar te wijzen, de toon. Van de Zwarte Pieten-discussie tot het neo-liberalisme, als je er kritiek op hebt, is het meteen…’ Met een betuttelend toontje: ‘“Moet dat nou zo heftig?” Of: “We kunnen natuurlijk niet in één keer…” Maar dat zijn allemaal aannames. Natúúrlijk kunnen we dat wel in één keer.’

‘Muziek en kunst reflecteren de tijdsgeest. Ik denk dat er nu heel veel woede is, veel onbegrip en frustratie. Het is fijn als iemand dat weet te verwoorden. Ik heb dat soms als ik een column lees: “Ja, inderdaad, dit is het!” Een gedachte die daarvoor een wirwar was in mijn hoofd, wordt opeens concreet. Zo wil ik ook werken. Als één keer het “kapitalisme is een heel weird systeem”-kwartje valt, dan kun je het niet meer niet zien. En vanuit daar ga je andere systemen herkennen die niet oké zijn. Als je heel eerlijk bent, kun je geen andere conclusie trekken dan: het kapitalisme en nationalisme verpesten heel veel in de wereld. En daaruit voortvloeiend racisme en seksisme.’

Met dit album lijk je alternatieven te willen formuleren voor jezelf.
‘Ja. Soms wordt me gevraagd: “Hoe moet het dan wel?” Dat is natuurlijk een beetje vals. Je vraagt iemand om in één keer met een kort en snappy antwoord te veranderen hoe de HELE WERELD gerund wordt. Maar goed. Een suf voorbeeld waar kapitalisme de mist in gaat: er is een energiecrisis waardoor gasprijzen omhoog gaan, maar energiebedrijven boeken grotere recordwinsten dan óóit. Kapitalisme wordt beter beschermd dan de belangen van mensen. Kennelijk zijn de aandeelhouders belangrijker dan of mensen thuis bevriezen. Dat is kennelijk het systeem. Dan moeten we dat systeem veranderen! Nog zoiets: mensen gaan een paar weken naar de gevangenis omdat ze een boete van 200 euro hebben laten oplopen tot een boete van 2000 euro. Maar iemand opsluiten is véél duurder dan dat, en als je uit de gevangenis komt, ben je verder van huis dan daarvoor. Alle schulden zijn in de tussentijd nog hoger geworden. Waarom doen we dit? En nogmaals: het is niet aan mij om dit allemaal op te lossen, maar ik kan niet meer klakkeloos accepteren hoe dingen nu zijn.’

En je kan mensen een duwtje in de rug geven: denk erover na.
‘En ik merk dat dat gebeurt! Aan de reacties op de nummers die nu uit zijn, merk ik dat mensen hongerig zijn naar meer, ze hebben behoefte aan grip op de situatie. Bij mijzelf was dat ook zo: ik werd minder moedeloosheid op het moment dat ik zag hoe dingen in elkaar staken. Het is héél moeilijk om ertegen te vechten, de machtigste en rijkste mensen zijn niet per se gebaat bij verandering, maar ze zijn wel met minder.’

‘Ik zat hier vanochtend over na te denken. Het gaat over systemen, zowel maatschappelijke systemen als sociale en religieuze. Die zijn vaak rigide. Ik denk dat het album een pleidooi is om systemen minder inflexibel te maken. Om die reden gooien mensen religie vaak helemaal overboord: heel veel mensen worden uitgesloten en onderdrukt op basis van religie. Maar er zijn ook veel facetten die er heel mooi aan zijn. Geloof. Samenkomen. Jezelf nederig opstellen ten opzichte van alles. Als je geen verantwoordelijkheid hebt af te leggen ten opzichte van andere mensen, en alleen maar op je eigen eilandje blijft, kan het kapitalisme makkelijker overleven.’

‘De oplossing? Het klinkt heel zoetsappig, maar dat is liefde. Als je erover nadenkt is dat de enige oplossing. Empathie, medemenselijkheid. Als een paar mensen wat meer inleveren, wordt het leven voor iedereen aanzienlijk beter. Dáár gaat het over.’

‘Dat je van iemand zomaar megaveel liefde krijgt. Dat voelt als een heel lijp cadeau. Wie rent er nou naar je toe om je te knuffelen, zodra je ergens aankomt? En hij stelt fucking veel fucking moeilijke vragen over ingewikkelde onderwerpen. Die moet ik nu niet vermijden, maar ik moet het proberen duidelijk te maken. Hij zegt weleens zoiets als: “Hij is een boef, hè? Hij moet naar de gevangenis!” Dan probeer ik nu al te zeggen: “Ja… niet om het goed te praten, maar je weet niet waarom hij dat heeft gedaan. Misschien heeft hij een moeilijk leven, of heeft hij geen geld. Daar moet je ook begrip voor hebben.” Maar dat is heel moeilijk, want je probeert ook goed en slecht te scheiden.’

De manier waarop je zoontje dingen bevraagt, lijkt eigenlijk wel op de manier waarop jij vragen stelt: waarom is de maatschappij zo ingericht?
‘Dat is een van de meest kinderlijke dingen om te doen, de hele tijd “waarom?” vragen. Zodra we volwassen worden, stoppen we op een gegeven moment met die vraag stellen. Dat is juist een essentiële vraag om dingen te kunnen veranderen.’

Sef speelt vrijdag 10 februari in Carré. Zondag 12 februari is hij te gast in Wat Anders op NPO 3FM. Daarna gaat hij op tour: 10 maart LantarenVenster - Rotterdam. 24 maart TivoliVredenburg - Utrecht. 7 april Oosterpoort - Groningen