Grote corona-uitbraken rond festivals: wat ging er mis? Grote corona-uitbraken rond festivals: wat ging er mis?

‘Ik ben op heel wat feestjes geweest, maar had nog nóóit zoiets meegemaakt’, zegt de 25-jarige Rick uit Ede. Euforisch is hij over het Verknipt Festival in Utrecht. ‘Iedereen zat vol energie, iedereen ging er vol voor vanaf de eerste tot de laatste seconde.’ Anderhalf jaar hadden hij en zijn vrienden het moeten doen zonder de keiharde techno waar ze zo’n beetje voor leven. Kortom: het was nogal een emotionele aangelegenheid om weer in een dansende, zwetende vleesmassa te kunnen verdwijnen met muziek op vol volume. ‘Ik heb geen traantje gelaten, maar die eerste kicks waren echt intens’, zegt hij met een dikke grijns. ‘Corona bestond niet meer, alleen dat feest was er nog.’

Wat rest is de kater: zo’n beetje zijn hele vriendengroep is achteraf positief getest op corona. ‘Gelukkig is niemand heel erg ziek geworden, maar het is wel echt balen.’ Zij zijn niet de enigen: bijna 1000 van de 20.000 bezoekers (verspreid over twee dagen) bleken daags na het festival besmet: bijna vijf procent. Het lijkt erop dat Verknipt een flinke brandhaard was, niet als enige buitenevenement in het eerste weekend van juli. 

Dat is een heel ander beeld dan we de afgelopen maanden kregen. De belangrijkste conclusie van de grootschalige Fieldlabs-onderzoeken was immers: festivals kunnen veilig worden georganiseerd, mits aan strenge eisen wordt voldaan. Ook zonder 1,5 meter afstand, maar met toegangstests en goede ventilatie. Onder de 130.000 bezoekers van de diverse Fieldlabs-evenementen waren er achteraf 103 besmet (nog geen 0,08 procent dus, en daarvan waren bovendien veel besmettingen niet direct te herleiden tot de evenementen. Kritische kanttekening daarbij is dat slechts 80 procent van de bezoekers zich achteraf liet testen).

Het Outbreak Management Team uitte desalniettemin afgelopen week zijn zorgen over de festivals. ‘Op dit moment zijn zij niet de oorzaak van de stijging, maar hier zal het Testen voor Toegang nauwgezet en volledig moeten worden uitgevoerd om grootschalige verspreiding te voorkomen. Mogelijk is voorlopige opschorting, pauzering van dergelijke festivals, tot stabilisatie van de epidemiologische situatie, aan de orde’, zo schreven ze in hun advies aan het kabinet. 

Wegens de veel besmettelijkere delta-variant en de corona-explosie van de afgelopen weken besloot het kabinet inderdaad: tot zeker 14 augustus worden meerdaagse festivals verboden. Op eendagsfestivals zijn vaste zitplaatsen tot die tijd verplicht. Wordt er met coronatoegangsbewijzen gewerkt (die maximaal 24 uur oud zijn), dan is maximaal tweederde van de zitplaats-capaciteit aan bezoekers toegestaan en kan de 1,5 meter worden losgelaten. 

Dat besluit is voor de evenementensector moeilijk te verkroppen: festivals lieten met de Fieldlabs toch zien echt veilig te kunnen plaatsvinden? Ze zijn nu het slachtoffer van de vroege versoepelingen in het nachtleven, van ‘Dansen met Janssen’, van controlebeleid dat niet deugde, van portiers die een oogje toeknepen en negatieve testresultaten die 40 uur geldig bleven. ‘Dat de resultaten van de door onze branche gerealiseerde onderzoeken aan de kant geschoven zijn door exact dezelfde bewindslieden die ze luttele weken geleden nog prezen, is niet te verkroppen’, aldus branche-verenigingen VNPF en VVEM namens de Nederlandse poppodia, evenementen en festivals. Om die reden heeft ID&T een kort geding aangespannen tegen de overheid. ‘We hebben bewijzen dat wij veilig evenementen kunnen organiseren’, zei Duncan Stutterheim bij de talkshow van Humberto Tan, en inmiddels hebben 30 partijen zich bij de rechtszaak aangesloten.

(artikel gaat verder na de video)

Ondertussen is het de vraag of openluchtfestivals met de oprukkende delta-variant wel echt zo veilig zijn als de Fieldlab-resultaten beloofden. Eerst maar eens de cijfers: er vonden zeker zes grote festivals plaats in het eerste weekend van juli. Het gaat om Stereo Sunday in Venlo, Harmony of Hardcore in Erp, Ploegendienst in Breda en Verknipt Festival in Utrecht (ieder twee keer circa 10.000 bezoekers) en Boulevard Outdoor in Wierden en Chin Chin in Amsterdam (beiden een keer 10.000 bezoekers). Het RIVM laat desgevraagd weten dat er in de eerste week van juli zeker zeven besmettingsclusters gekoppeld zijn aan festivals en evenementen. 

Op sommige festivals gaat het volgens de GGD’s om verwaarloosbare coronaclusters: Boulevard Outdoor telt vooralsnog zo’n twintig besmettingen op 10.000 man. Dan is er de middenmoot: naar Stereo Sunday (20.000 bezoekers) zijn 93 besmettingen herleid en Chin Chin Festival telt 118 gelinkte cases op 10.000 bezoekers. Op Harmony of Hardcore lijkt het te gaan om circa 90 besmettingen op 20.000 bezoekers. 'Mogelijk is er sprake van onderreportage. Dat maakt het lastig om de omvang van het cluster goed te duiden', aldus Noor van Maanen van GGD Hart van Brabant over Harmony of Hardcore. 'We vinden het daarom voorbarig om te spreken over dit evenement als een good practice zoals dat nu via verschillende mediakanalen gebeurt.'

Dat zit zo: die cijfers zijn het resultaat van bron- en contactonderzoek. Mensen die achteraf een positief testresultaat kregen, hebben bij de GGD aangegeven op deze festivals te zijn geweest. De GGD’s houden daarbij vanzelfsprekend een slag om de arm: sommige bezoekers zijn na hun festivalbezoek naar horecagelegenheden gegaan of op huisfeestjes geweest. Het is natuurlijk ook mogelijk dat ze daar besmet zijn geraakt. Máár, zegt Coen Berends van het RIVM, de werkelijke besmettingscijfers op de festivals liggen waarschijnlijk juist een stuk hoger. Met de explosie van besmettingen de afgelopen dagen komen de diverse GGD’s er namelijk niet meer aan toe om uitvoerig bron- en contactonderzoek te plegen. Berends stelt: ‘Het landelijke beeld is heel duidelijk: de versoepelingen, waardoor horeca opengingen en festivals konden worden georganiseerd, hebben tot veel besmettingen geleid, voornamelijk in de leeftijdsgroep tussen de 17 en 24 jaar.’

Zo waren er ook enkele aanzienlijk grotere besmettingsclusters op festivals. Aan het dancefestival Ploegendienst in Breda (2 x 10.000 bezoekers) worden inmiddels 424 coronabesmettingen gelinkt, laat Linda Vlamings van GGD West-Brabant weten. En de verwachting is dat het werkelijke aantal ook daar nog een stuk hoger ligt, zegt zij: anderhalve dag lang kon de GGD het bron- en contactonderzoek slechts gedeeltelijk uitvoeren door de grote drukte.

Hoe kon dat fout gaan? In deze rapportage heeft het RIVM harde kritiek op Ploegendienst. ‘Testen voor Toegang werd niet goed nageleefd, QR-codes werden nauwelijks gecontroleerd, er werd ook geen ID-check gedaan. Mensen werden op een hoog tempo naar binnen geduwd.’ Die kritiek wuift organisator Tijn Kapteijns van Ploegendienst weg bij Omroep Brabant. Wel bekritiseert hij het toegangssysteem, en stelt hij dat het ondanks de goede voorbereiding onmogelijk bleek om het festivalterrein coronavrij te houden. ‘Bovendien was er op zondag nog een enorme wolkbreuk. Iedereen zat of stond anderhalf uur lang in een poncho dicht op elkaar te schuilen. Staan er paar met het virus tussen, dan gaat het natuurlijk hard.’

De grootste corona-brandhaard lijkt echter het Verknipt Festival in Utrecht, dat over twee dagen verspreid 20.000 bezoekers verwelkomde. Achteraf testten bijna duizend mensen positief op corona, en daarmee heeft het de twijfelachtige eer het grootste Nederlandse superspreader-evenement van dit jaar te zijn. 

Reza Fathi, mede-oprichter van Verknipt, is verbaasd en teleurgesteld. Volgens hem heeft de organisatie er alles aan gedaan om het festival zo coronaproof mogelijk te maken. ‘Die vergunning hebben we echt niet zomaar gekregen. Er zit bloed, zweet en tranen in. Meer dan dit hadden we niet kunnen doen. De gemeente wilde extra veiligheidsmaatregelen, dus hebben we in samenwerking met de gemeente ons veiligheidsplan opgesteld. Bezoekers moesten anderhalve meter afstand houden in de rijen voor het festival, daar hebben we extra beveiliging en signing voor ingehuurd. En er waren hogere hekken, zodat mensen niet illegaal binnen konden komen. Ik heb één filmpje gezien van iemand die het is gelukt om over het hek te springen, maar ik kan me niet voorstellen dat er een uitbraak plaatsvindt door één hekkenspringer.’

Meerdere bezoekers erkennen dat er een strenge controle aan de deur was: in de rij moest je je QR-code én ID laten zien, je moest je vooraf aanmelden voor een tijdslot (hoewel je ook heus binnenkwam als je niet binnen je tijdslot voor de festivalpoort verscheen). Een 22-jarige technofan uit Ede zegt dat ze er op het festival zelf totaal niet meer mee bezig was of het wel veilig was. ‘Een beetje dom misschien, maar we hadden zo’n zin in een feestje. Ik dacht vooral: dans ik wel normaal? Hoe móét dat ook alweer?’

Naast de openluchtstages waren er ook twee grote tenten op Verknipt, met openingen aan de zijkanten. ‘Als je van grimmige techno houdt, wil je ook in een grimmige tent staan. Daar stond iedereen te zweten, aan het eind druppelde het zweet van het plafond en was het superbroeierig. En het heeft anderhalf uur geregend. Ja, dan gaat iedereen op elkaar geplakt staan.’ En het terrein verlaten na het festival? Dat was volgens de bezoekers ‘een grote chaos’: iedereen wilde tegelijk naar buiten, het was dringen, duwen en persen bij de kluisjes en de pendelbussen. 

Allemaal factoren die mogelijk hebben bijgedragen aan de verspreiding van het virus, net als het vervoer: in de pendelbussen van en naar het festivalterrein hoefden de bezoekers weliswaar niet schouder aan schouder te staan, ‘maar die bussen waren toch behoorlijk volgestouwd’, aldus de 22-jarige bezoekster. ‘In de bus waar ik zat, stonden zeker 20 mensen in het gangpad. Iedereen moest een mondkapje op, maar niemand had daar zin in, dus ze hingen allemaal onder de neus.’

De 25-jarige Verknipt-ganger Rick had met al zijn vrienden een partybus geregeld om hen thuis te brengen. ‘De hele bus zat vol, met een mannetje of 50. Daarna hebben we nog een after gehad en de volgende dag zijn we ook weer samen gekomen. Achteraf bleek dat drie mensen in die bus besmettelijk waren, en nu is zo’n beetje de hele vriendengroep besmet.’ Precies daar gaat het natuurlijk mis: niet alleen óp het festival kun je besmet raken, maar ook in de bomvolle bussen van en naar het terrein of op het intieme huisfeestje waar je daarna blijft plakken tot de zon opkomt. Er zijn verhalen over meerdere bezoekers die al vóór het festival besmet raakten in een studentencafé, om op donderdag nog net een negatief testresultaat te krijgen maar op Verknipt zelf besmettelijk te blijken. Het festival is weliswaar niet altijd direct de boosdoener, maar draagt toch tenminste indirect bij aan de hoge hoeveelheid besmettingen. 

Hoewel flinke coronaclusters tot openluchtfestivals te herleiden zijn, gelooft Andreas Voss, hoofdonderzoeker van Fieldlab en OMT-lid, dat we de festivalzomer nog niet direct moeten afschrijven. Hij wijst op twee belangrijke stoorzenders: de Dansen met Janssen-groep (die een dag na het zetten van een prik al zonder negatief testbewijs een festival mocht bezoeken, terwijl het vaccin dan nog helemaal niet werkt) en de toegangstesten die veertig uur geldig waren (terwijl je in de tussentijd nog besmettelijk kunt worden). Daar heeft het kabinet al een streep door gezet: die tests zijn nog maar 24 uur geldig en de Dansen met Janssen-optie is afgeschaft. 

Voss vraagt zich af of vaccinatie op dit moment ‘überhaupt een goed idee is voor toegang. Hoewel vaccinatie de weg uit de crisis is en wij niet snel genoeg de prikken kunnen zetten, moeten wij nog zien of voor bepaalde evenementen dit de juiste vorm van toegang is. Ook moet er beter worden gelet op de ventilatie in festivaltenten. Last but not least: Delta maakt een verschil en grijpt op ieder foutje zijn kans. En nog denk ik dat het kan, bij strikt toepassen van de Fieldlab-maatregelen. Niet wat er nu is gedaan. Dus nog niet afschrijven maar “omschrijven” en duidelijk maken hoe belangrijk het is om je te houden aan de regels is van het “nieuwe” toegangsbewijs.’