Bijna een jaar is het geleden dat in Nederland nog een echt concert plaatsvond. Een jaar geleden voelde het nog normaal om tegen mensen op te botsen op weg naar de bar, je te ergeren aan je buren die er doorheen stonden te lullen. En de moeilijkste beslissing van je avond was het antwoord op de vraag: zullen we hierna nog ergens wat gaan drinken? Voor veel mensen was ESNS in Groningen het laatste en enige festival van het jaar, waar het normaal gesproken nog maar de proloog van een rumoerig nieuw popjaar is. Dit jaar geen eierballen en bierdouches, geen zwetende bands in kleine zaaltjes, maar wel een ESNS op je beeldscherm. En: het is bijna 17 maart, dus politieke partijen grijpen de kans aan om hun plannen met de cultuursector bekend te maken. Wat GroenLinks betreft moet het volgende kabinet stevig bouwen aan de sector die misschien wel het hardst geraakt is van allemaal.
‘Wij willen dat op een aantal manieren doen’, zegt Niels van den Berge, de cultuurwoordvoerder van de partij. ‘We pleiten voor een ruim garantiefonds, zodat de sector kan werken aan evenementen later dit jaar. Als dat niet doorgaat, moet de overheid garant staan. De sector geeft zelf aan: 1 februari is een harde deadline. Daarnaast willen we perspectief op middellange termijn. Dat betekent dat het kabinet haast moet maken met testevenementen en investeringen in het vooruitzicht moet stellen. Dat doen we op twee manieren: door te pleiten voor een reanimatiefonds van 1 miljard euro om de sector weer volledig tot leven te brengen, en door 200 miljoen op jaarbasis uit te trekken. Met andere woorden: het volledig terugdraaien van de bezuinigingen van Halbe Zijlstra. Daar hangen uiteraard weer allerlei voorstellen onder. Kijk bijvoorbeeld naar de freelancers en ZZP’ers in de sector die tussen wal en schip vallen. Niet alleen artiesten, maar ook mensen achter de schermen, de vakmensen die nu uit de sector lijken te verdwijnen.’
Perspectief bieden. Dat wil oppositiepartij GroenLinks aan de culturele sector. Om dat te doen legt de partij op de ESNS conferentie een stevige hand kaarten op tafel: er moet een ‘reanimatiefonds’ komen van een miljard euro, het kabinet moet zo snel mogelijk instemmen met een garantiefonds voor evenementen en de 200 miljoen per jaar die Halbe Zijlstra een aantal kabinetten geleden bezuinigde moet terug. Kamerlid Niels van den Berge: ‘Het is een wezenlijk andere manier van investeren dan de noodpakketten. We moeten nu vooruit kijken.’
Laten we eens beginnen bij het meest urgente en actuele onderdeel van dit plan: een garantiefonds. Urgent vanwege die deadline van de sector zelf, maar ook omdat minister Van Engelshoven al aangegeven heeft erover te praten met Economische Zaken en Financiën. Hoe zou zo’n garantiefonds eruit moeten zien? Hoeveel zou er in moeten zitten, en onder welke voorwaarden?
‘Dat moeten we in overleg met de sector bepalen, maar ik denk dat je moet denken aan een bedrag van rond de 500 miljoen euro. In Duitsland is het 2,5 miljard, maar dat is natuurlijk een veel groter land. De voorwaarden moeten ook met de sector afgestemd worden, en snel ook.’
Moet het een voorschot zijn? Of kun je er alleen een beroep op doen als je evenement niet door kan gaan? Moet het terugbetaald worden? Over tien jaar? Twintig?
‘Mijn voorkeurscenario is dat het leengeld is. Je krijgt een voorschot om te gaan investeren. Na afloop verrekenen we dat met de omzet en winst die je hopelijk hebt gemaakt. Dat sluit ook aan bij andere steunmaatregelen, zoals de NOW.’
Verrekenen met de omzet, dat is alweer ruimhartiger dan dat je er alleen recht op hebt als het evenement geen doorgang kan vinden. Mensen hebben wellicht angst om kaartjes te kopen, er zullen extra kosten gemaakt moeten worden, allemaal factoren die een rol kunnen spelen.
‘Ik denk inderdaad dat je moet verrekenen met de daadwerkelijk omzet, waarbij je de sector vraagt om een realistische planning te maken. Ik vind dat het leengeld een gift zou moeten worden als het uiteindelijk niet of in veel beperktere vorm kan doorgaan.’
Hoe denken de ministeries hierover? Heb je enig idee hoe de kaarten liggen?
‘Ik denk dubbel. OCW is welwillend, dat gaf Van Engelshoven zelf aan. Maar er is nog grote onzekerheid of het er komt, welke voorwaarden en welke omvang. Maar we hebben niet veel tijd. We hebben in de coronacrisis eerder laten zien dat druk vanuit de Kamer in samenwerking met de sector kan helpen.’
Waar moet het geld vandaan komen?
‘Dat reanimatiefonds zou net als andere steunmaatregelen uit de Algemene Middelen moeten komen. Dat betekent dan dat de staatsschuld verder oploopt. Ik denk dat een bedrag van 1 miljard voor de cultuursector veel is, cruciale zuurstof zelfs, maar ik denk niet dat we overvragen als je kijkt naar het totaal. Er zijn al tientallen miljarden uitgetrokken voor onder meer het grote bedrijfsleven.’
Reanimeren en opbouwen, dat is wezenlijk anders dan met noodsteun overeind houden.
‘Dat klopt. We hebben het nu over perspectief. Er zijn vaccins, er zijn sneltests, er is licht aan het eind van de tunnel, maar de tunnel is nog lang.’
Het probleem met sneltests lijkt me dat die nog peperduur zijn. Als ik naar het testcentrum op de hoek ga mag ik 70 euro aftikken.
‘Daar zou je een deel van het reanimatiefonds voor kunnen gebruiken. Hoe kun je na deze lockdown coronaproof rendabele dingen organiseren? Ik denk niet dat de overheid alles moet betalen, maar je kunt zeker een bijdrage vragen. Ik vind het belangrijk dat we gewoon gaan beginnen. Behalve de noodsteun gebeurt er zo weinig. Deels is dat te begrijpen, maar ik merk bij mezelf een groot ongeduld. We moeten aan de slag, en dan komen we onderweg vanzelf hobbels tegen, en die moet je dan oplossen.’
Het nachtleven kwam in het voorjaar van 2020 al met een protocol, waarin onder meer het voorstel stond om open te gaan voor alleen jongeren. Daar is nooit serieus naar gekeken. Hoe staan jullie daar tegenover?
‘Vanuit het kabinet heb ik weinig reactie gezien, maar de Tweede Kamer heeft in het najaar wel een ronde-tafel-gesprek gehad met het nachtleven. Ik denk dat er in de zomer veel kansen gemist zijn. Voor GroenLinks staat de volksgezondheid voorop, dus experts moeten zich daarover uitlaten.’
Er wordt veel gesproken over het weigeren van mensen zonder vaccin of recente negatieve test. Is dat een denkbaar scenario voor GroenLinks?
‘Ik vind dat alles bespreekbaar moet zijn, ook dit. Testen vind ik wel makkelijker dan vaccinatie. Als partij vinden wij dat mensen niet gedwongen moeten worden tot vaccinatie, maar dat we mensen positief moeten beïnvloeden met voorlichting. Het levert ook een samenleving op twee snelheden op, omdat sommige mensen eerder in aanmerking komen voor een vaccin dan anderen. Ik sta er niet om te springen.’
Moeten we niet eerst de economie redden en daarna weer investeren in mooie dingen?
‘Dat is natuurlijk een schijntegenstelling. In het debat benadruk ik ook altijd beide kanten. De culturele sector heeft een enorme intrinsieke waarde: troost, ontspanning, noem maar op. Maar er is ook enorme economische waarde. Afhankelijk van wat je meetelt tussen de 1 en 3,7 procent. Op Twitter merk ik: als ik het over de intrinsieke waarde van cultuur heb, zeggen mensen: it’s the economy stupid. Als ik over de werkgelegenheid begin zeggen mensen: het gaat om de intrinsieke waarde. Maar in debatten probeer ik altijd VVD’er Mohair El Yassini te wijzen op het enorme ondernemerschap in de sector.’
De markt is volop in beweging. Je wees al op de kwetsbare bedrijven aan de achterkant, leveranciers, zzp’ers. Ik hoor steeds meer verhalen over grote bedrijven die omvallende leveranciers proberen over te nemen. Dat is aan de ene kant goed nieuws, want daarmee kunnen banen en bedrijven behouden blijven. Maar er is ook een andere kant: op de lange termijn hebben de grote bedrijven, die vaak onderdeel zijn van nog grotere buitenlandse bedrijven, nog meer macht.
‘Het is een genuanceerd verhaal, want er zitten inderdaad positieve kanten aan, maar over de machtspositie van de grote jongens maken we ons zeker zorgen. Ik denk dan ook aan bijvoorbeeld auteursrecht, collectief beheer, en het wettelijk verankeren van een fair practice code.’
Kun je daar iets mee als je zo’n reanimatiefonds maakt? Of sta je machteloos?
‘Je staat niet machteloos, maar je zult wel Europees moeten optrekken. Dat doen we ook als Europese Groenen. Je ziet ook dat landen die eenzijdig maatregelen opleggen aan techbedrijven, daar veel hinder van ondervinden. Spanje bijvoorbeeld legde Google News beperkingen op, waarna Google minder ging doorlinken naar Spaanse media. Dat betekent ook minder advertentie-inkomsten. Je kunt het niet alleen als Nederland, maar Europa heeft wel koplopers nodig.’
Is dat pakket van 1 miljard realistisch?
‘Met alle steun die al uitgetrokken is, vind ik het realistisch en denk ik ook niet dat we overvragen. Maar we zullen hard moeten werken om een meerderheid te krijgen. Van SP en PvdA verwachten we steun, D66 hoop ik ook te kunnen overtuigen. Maar je hebt ook VVD of CDA nodig.’
Woensdag om 15:30 gaan de cultuurwoordvoerders van de Tweede Kamer in debat op ESNS.