Incubate struikelt over reusachtige ambities

Tilburgs festival wil in drie jaar doorgroeien naar wereldtop

Atze de Vrieze, Sjoerd Huismans en Bas van Duren ,

Nadat de gemeente Tilburg en de provincie Noord-Brabant vorige week 281.000 euro overmaakten om een gapend gat in de begroting te dichten, gaat festival Incubate over tot de orde van de dag. Maar de grote vragen blijven liggen. Waar ging het mis? Hoe kan vaste waarde Incubate ineens zo wankelen? Het blijkt alles te maken te hebben met een zeer ambitieus plan dat Incubate dit jaar ingezet heeft om door te stoten naar ‘de internationale top van de grensverleggende cultuur’. “Dankzij ons netwerk maken we binnen Incubate 3D onmogelijke dingen mogelijk.”

Hoe zat het ook alweer? Al elf jaar lang is Incubate een baken van undergroundliefde in het Nederlandse festivallandschap. Het festival begon in 2005 nog onder de naam ZXZW, een knipoog naar het gigantische Amerikaanse ontdekkingsfestival SXSW. De Texanen konden om die knipoog niet lachen en vroegen om een naamsverandering. Incubate werd het, ‘broeien’. Dat is precies wat het festival wil zijn, een broedplaats voor nieuwe, eigenwijze, experimentele muziek. Je vindt op Incubate geen grote headliners met radiohits, maar een enorme hoeveelheid onbekende acts, gekoesterde cultfiguren of toonaangevende pioniers uit het verleden. 
 
Bezoekersrecords
So far so good. Incubate noteert juichend ieder jaar bezoekersrecords en schermt met aandacht in de internationale blogosphere. Van bijna 4.000 bezoekers in 2009 gaat het naar bijna 8.000 in 2012 en zelfs dik 16.000 in 2014. Ook dit jaar waren er volgens de organisatie weer meer bezoekers: maar liefst 20.000. Als geen ander blijkt Incubate bovendien in staat om subsidiepotjes aan te spreken. Ruim vijf ton ontvangt het festival in 2013 en 2014. Het grootste deel van gemeente en provincie, maar ook het Fonds Podiumkunsten (FPK) en een aantal private geldschieters trekken de beurs voor het festival. Dat is veel en veel meer dan in omvang vergelijkbare festivals als Le Guess Who? of Motel Mozaique, en ook heel erg veel in vergelijking met wat Incubate een paar jaar geleden aan publiek geld ontving. 
 
Toch gaat het helemaal mis. De vraag is hoe. Het festival zelf wijst naar een tegenvallende subsidie van Brabant C en tegenvallende opbrengst uit ticketverkoop. Het valt samen met een bijzonder ambitieus plan dat de stichting dit jaar uitrolde, genaamd Incubate 3D. Het festival wil in een paar jaar doorstoten naar de internationale top, en hoopte daarvoor op ruimhartige steun van Brabant C. Dat is een cultuurfonds dat gevuld is met maar liefst 25 miljoen euro, een overblijfsel van de verkoop van energiebedrijf Essent. De komende drie jaar wordt de poet verdeeld. Het is hetzelfde potje waar ook het Tilburgse hiphopfestival Woo Hah! drie ton uit wist te ontvangen. 
 
Incubate New York
Incubate zette nog hoger in, blijkt uit de aanvraag bij Brabant C (hier te vinden in het document onder kopje 37): het festival vroeg om 1,3 miljoen euro, verdeeld over drie jaar (525 + 525 + 250). Met dat geld wil het festival op allerlei vlakken een enorme sprong maken. Zo wil Incubate in 2018 satellietfestivals hebben in zes steden, waaronder Londen en New York. Daarnaast wil het grote internationale artiesten laten samenwerken, met orkesten bijvoorbeeld, of met elkaar. Door het jaar heen wil Incubate de stad Tilburg inzetten voor grote ambitieuze beeldende kunst projecten. “Dankzij ons netwerk maken we binnen Incubate 3D onmogelijke dingen mogelijk”, zo staat in het projectplan. 
 
Het gedroomde Incubate 2018? “De burgemeester van Tilburg opent de New Yorkse Incubate-franchise. “Every city needs an Incubate,” citeert hij The Guardian. Want hij is trots op de Tilburgse artiesten die daar hoge ogen gooien. In zijn kielzog komen Brabantse onderwijsinstellingen en ondernemers mee, die allianties sluiten met Amerikaanse organisaties. Het is een van de vele projecten die Incubate door het jaar heen doet. Zoals het ook beeldbepalende projecten deed met onder meer popmuzikant Nick Cave, die gast was bij de punkmis van Suicide in de Heikese kerk, en de beeldend kunstenaar Urs Fischer, die monumentale sculpturen maakte van koning Willem II.”
 
Niet merkbaar onderscheidend
Brabant C zet in de beoordeling van de subsidie-aanvraag kanttekeningen bij de grote plannen voor de komende jaren. “De jaarrekening 2014 laat bv publieksinkomsten van € 123.000 zien tegenover een marketingbudget van € 146.000. In 2015 moet daar bovenop een marketingbudget van € 118.000 tot publieksinkomsten van € 370.000 leiden, terwijl de marketing zich in de praktijk van een week voor aanvang van het festival niet merkbaar onderscheidt van een reguliere editie. Dit wringt nog sterker bij de veel hogere verwachtingen vanaf 2016.”
 
Maar wacht even hoor. Die bezoekcijfers. 123.000 euro aan ticketverkopen in 2014, is dat niet weinig voor de 16.500 bezoekers die het persbericht meldde? Dat is zo’n 60.000 euro minder dan begroot, maar vooral ook erg weinig per persoon, zo’n 7,35 per bezoeker. En dat terwijl het goedkoopste kaartje (een kaartje voor de woensdag) 12,99 euro kost, en een passe-partout voor het hele weekend 99,99 euro. De bezoekersaantallen van festivals, ze zijn steeds vaker onderwerp van discussie. Wat tel je precies, en hoe tel je? En natuurlijk: ben je eerlijk? Vaak wordt daarbij gebruik gemaakt van cumulatieve tellingen. Grof gezegd: elk verkochte passe-partout vermenigvuldig je met het aantal dagen dat het festival duurt. Bij theater- en filmfestivals is het zelfs gebruikelijk om het aantal bezochte voorstellingen te tellen. Het belang van het oppompen van je bezoekcijfers is duidelijk: het klinkt goed in de media, verkoopt goed richting artiesten die je wilt overhalen te komen, en een subsidieverstrekkers klinkt het als muziek in de oren.
 
Gegoochel met bezoekcijfers
Toch weet in elk geval Brabant C precies waar het aan toe is met de ticketinkomsten van Incubate. In de aanvraag staat het precies weergegeven. In plaats van 16.500 waren er 6786 betalende bezoekers. Weekendtickets en passe-partouts zijn meerdere keren geteld, en in totaal kochten 3.230 personen een kaartje. Op de drukste dag (zaterdag) waren maximaal 1.636 betalende bezoekers aanwezig op het festival. Navraag leert dat de overige bijna 10.000 getelde bezoekers toe te schrijven aan onder andere gastenlijst, vrijwilligers en sponsordeals. Incubate is dus een nichefestival, maar van dat predikaat wil het graag af. Incubate zet in op een groei naar 17.000 betalende bezoekers in 2015 en zelfs 30.000 in 2016. Daarbij zou de grote zaal van 013 ook uitgebreid betrokken moeten worden. Incubate denkt dan aan acts als Beirut, Flaming Lips en My Morning Jacket. Het programmabudget moet dan ook flink omhoog, van 243.000 euro in 2014 naar 548.000 in 2015 en zelfs rond 1,2 miljoenen de definitieve vorm. Dat geld moet niet alleen aangewend worden voor het halen van toppers, subtoppers en bijzondere samenwerkingen, maar ook voor bijzondere projecten en andere kunstvormen. 
 
Brabant C kende Incubate geen 1,3 miljoen toe, maar 377.000 euro. Incubate kreeg dat pas op de vrijdag voor het festival te horen. Dat bedrag moet je eigenlijk vergelijken met de 525.000 euro die gereserveerd was voor het eerste jaar. Voor de komende editie kan Incubate opnieuw een aanvraag doen, aangepast aan de nieuwe realiteit. Een deel van het gat dat ontstond kan Incubate redelijk eenvoudig dichten met een bijdrage van de Cultuuralliantie Tilburg, een samenwerking tussen verschillende cultuurinstellingen die bijlegt op projecten waar Brabant C ook in gelooft. Voor de andere helft tastte de provincie nog eens extra in de buidel. Incubate laat weten dat dat geld in feite al was toegezegd. Blijft over een gat van ongeveer een ton. Incubate slaagde namelijk wel in zijn programma uit te breiden (maar liefst 407 acts deden de stad dit jaar aan), maar zag dat niet vertaald in hogere ticketverkoop. Sterker nog: door de verspreiding van het programma was de algemene indruk dat het gemiddeld in de zalen minder druk was dan je zou mogen verwachten.
 
En daar ligt de grote uitdaging voor het festival de komende jaren. Kan met de artistieke visie van het festival daadwerkelijk een stap naar de top gemaakt worden? Moet het festival enorme bedragen neerleggen om grote artiesten te overtuigen af te reizen naar het onbekende Tilburg? En vooral: komen op het droomprogramma dat het festival daarmee hoopt te realiseren daadwerkelijk 30.000 mensen af. Is het een reële wens of een luchtkasteel, ingegeven door het goudkoorts-fonds Brabant C? Incubate mag het komend jaar gewoon nog een keer proberen. Maar dan als het goed is met een zakelijk directeur.

Incubate wil op dit moment niet verder op de situatie ingaan. Organisator Joost Heijthuijsen laat weten blij te zijn dat de problemen opgelost zijn en wil zich op positieve zaken richten.