Als je de reacties op beide werken naast elkaar legt is het contrast enorm. Met een beetje passen en meten is het allemaal tot drie type argumenten terug te leiden: Vorm, inhoud en het verhaal er omheen. Het toneelstuk werd vrijwel unaniem geprezen om de vorm: met de decors is een nieuwe standaard gezet, al zal het nog wel even duren voordat een andere productie eraan kan tippen. Inhoudelijk waren er echter de nodige tegengeluiden te horen. De Volkskrant roemde het onopgesmukte stuk, volgens het NRC zouden de karakters eendimensionaal zijn, de vertelvorm hinderlijk, het liefdesplot onverbodig. Volgens de Telegraaf werd de juiste snaar geraakt, het Parool noemde het stuk risicoloos en saai, en door de enorme decors zou juist de benauwdheid van de situatie gevoeld kunnen worden. De laatste reden voor de hele buzz is het verhaal om de productie heen. Al vanaf de aankondiging staan de kranten vol met artikelen over het schrijversechtbaar dat het script verzorgde, het speciale theater dat gebouwd werd, en werden nog tig andere invalshoeken gekozen. De beslissing van het NRC om de negatieve recensie op de voorpagina te zetten bracht het toneelstuk zelfs tot aan de koffieautomaat.

Aan de hand van die drie zelfde punten is het enthousiasme over het aanstaande concert van Neutral Milk Hotel en de status van de band ook te verklaren.

De vorm
Waar bij het toneeelstuk praktisch iedereen enthousiast is voor de gelikte vormgeving, is de vorm bij In The Aeroplane Over The Sea veel grilliger. Voor veel mensen is het tweede nummer, 'The King of Carrot Flowers', waarschijnlijk de reden om de plaat keer op keer uit te zetten. Allereerst is er het kerkelijke intro, met daar bovenop een extatisch uithalende Jeff Mangum: “I love you Jezus Chrihihiiiist”, en dat een keer of zes, voordat er een overstuurde gitaar door heen komt, een stel bezopen blazers, en een drum die veel te hard lijkt voor de microfoons. Even slikken. Die lo-fi sound, de nonchalante blazers en de bij vlagen extatische zang blijven de rest van het album, en vormen de basis van de status van het album. Het gemak waarmee de verschillende elementen gecombineerd worden is niet alleen knap, maar ze gaan ook op zo'n manier samen dat ze elkaar aanvullen en een effectief geheel vormen. De rauwe directheid van punk, de opgelegde emotie van blazersarrangementen die op het ene moment lijken terug te grijpen naar de Amerikaanse klassieke traditie, dan weer zo van een Oost Europese bruiloft of juist begrafenis lijken te komen, en dat allemaal samengeperst in popliedjes.

Vaak komt het combineren van zoveel stijlen over als spierballen rollen van de artiest. Puur even laten zien waar hij wel niet toe in staat is. Bij Neutral Milk Hotel zorgt het er echter voor dat de bizarre, vaak pijnlijke teksten nog meer lading krijgen. Zelfs als je de teksten negeert heeft de muziek en de stem van Mangum zoveel urgentie, dat je er nauwelijks onderuit kan. Dat allemaal bij elkaar zorgt dat “even een nummertje Neutral Milk Hotel” bijna geen optie is. Of je luistert het met je volle aandacht erbij, of je ergert je kapot aan de intensiteit waarmee de muziek gebracht wordt. 

De inhoud
Dan de teksten. Waar bij Anne gekozen wordt voor een 'benadering zonder opsmuk' en alles wordt uitgesproken, kiest Neutral Milk Hotel een totaal andere benadering. Op het album wordt het verhaal van Anne Frank zo abstract gebruikt dat je het ook maar zo kunt missen. Natuurlijk, een songtitel als ‘Holland, 1945’ is weinig subtiel, dat is dan ook het nummer waar het het duidelijkst over de Amsterdamse gaat. Mangum zingt over het enige meisje dat hij ooit liefhad, “They buried her alive, one evening 1945. With just her sister at her side, and only weeks before the guns” gaat overduidelijk over de dood van Anne in Bergen-Belsen in het bijzijn van haar zus, vlak voor de bevrijding. Meteen daarna verwart hij de luisteraar al weer door te stellen dat ze nu als jongetje in Spanje leeft, spelend op ‘pianos filled with flames’.

Deze truc komt het hele album terug. Er wordt constant net genoeg gerefereerd aan het bekende verhaal, om dan in een andere setting te laten terugkomen, waardoor je toch weer gaat twijfelen of je niet te ver gaat in het zoeken naar referenties. Zo gaat ‘Two Headed Boy’ over een onmogelijke liefde, omdat de hoofdpersoon gevangen zit en verliefd is op een tweehoofdige jongen die in een pot zit (zoals vroeger dergelijke baby’s of dieren op sterk water langs kermissen gingen). Hierbij lijkt het al wat geforceerd om het te koppelen aan Annes liefde voor Peter Schiff. Maar als later gezongen wordt over ’s nachts luisteren naar de radio, komt het beeld van onderduikers en de Tweede Wereldoorlog, en daarmee Anne Frank toch weer terug. Juist door dat constante verwijzen, in een andere context plaatsen, en de rare persoonlijke band die de zanger met Anne lijkt te hebben.

Het verhaal
De laatste, doorslaggevende factor voor de hype rond de reünie van Neutral Milk Hotel zit hem in het plotselinge stoppen van de band in 1999. Een paar maanden na het verschijnen van In The Aeroplane Over The Sea, precies toen iedereen begon door te krijgen hoe goed dat album wel niet is, trok frontman Mangum de stekker eruit. Hij was overweldigd door alle aandacht en kon er totaal niet mee omgaan. Sindsdien leeft hij een teruggetrokken bestaan. Onder een schuilnaam presenteerde hij even een radioprogramma, maar zodra zijn identiteit uitlekte stopte hij daar direct mee. Zo af en toe stapte hij het podium op bij bevriende muzikanten, bracht in 2001 een compilatie uit met Bulgaarse folk, iets later een bootleg van Neutral Milk Hotel, en hield zich bezig met veldopnames in Europa, van dingen als optochten, spelende kinderen, etcetera. Tegelijkertijd gaf hij nauwelijks interviews, en dus wist niemand hoe het ervoor stond.

De rest van de band leek zijn carrière al veel eerder weer op de rit te hebben, of vervolgde deze in ieder geval in een logischer richting. Zo droeg Scott Spillane als gastmuzikant bij aan veel albums en shows van andere bands, richtte Jeremy Barnes het succesvolle A Hawk and a Hawksaw op en speelde hij een grote rol bij het debuutalbum van Beirut.

Toch, na verloop van tijd, dook Mangum steeds vaker op op het podium, en steeds vaker ook als solo-act. De roep om een reünie werd dan ook steeds groter, opvallend genoeg vooral om optredens, en in mindere mate om nieuw materiaal op te nemen. Het grootste deel van de fans heeft immers nooit kans gehad Neutral Milk Hotel live te zien. Toen in 2013 bekend werd dat de band weer bij elkaar kwam voor een handjevol concerten werden er al snel shows bijgeboekt, over de hele wereld. Zo ook op Le Guess Who? dus. Aangekondigd dit keer, dus niet alleen voor de gelukkige aanwezigen bij een Sparklehorse-concert. Helaas is het al wel uitverkocht, dus als je nog geen kaartje hebt moet je hopen dat je er nog aan gaat komen. Want voor het zelfde geld gaat de stekker er gewoon weer uit na deze tour, en kun je weer vijftien jaar hopen op een reünie.