Sinds vorig jaar organiseert Le Guess Who? – naast Le Mini Who?, Le Bazarre en Le Feast – Lombok Festival als één van haar satelliet-evenementen. Zoals de naam doet vermoeden, is dit festival verbonden met de Utrechtse wijk Lombok en wil het uiting geven aan de culturele diversiteit van de wijk. Lombok Festival is geen ‘invliegfestival’, waarbij hippe bandjes de wijk worden ingevlogen. “Het programma komt echt uit de wijk zelf", aldus projectleider Rinke Vreeke vorig jaar. Bottom-up. Ramiro Gomes Monteiro en Yank treden op tijdens deze editie van het festival en kennen de wijk goed. We spreken met hen over hun muziek, Lombok Festival en wonen in Lombok.

Lombok toen en nu

Lombok werd tussen 1886 en 1920 gebouwd als één van de eerste stadsuitbreidingen in Utrecht. In het prille begin bestond de wijk uit huisvesting van zowel arbeiders (zijstraten) als kantoorpersoneel (hoofdstraten), met daaromheen agrarische en industriële nijverheid. De subwijk zelf is vernoemd naar het Indonesische eiland Lombok en verschillende straatnamen verwijzen naar andere Indonesische eilanden of vooraanstaande personen uit het VOC-tijdperk. Dwars door de wijk loopt de drukke Kanaalstraat, bekend om zijn verkeerschaos en exotische etablissementen.

Ondanks het multiculturele imago – dat waarschijnlijk teruggaat op komst van de gastarbeiders en bijbehorende gezinshereniging in de jaren ’70 – vormt Lombok vandaag de dag een gemiddelde Utrechtse wijk. Zeker in vergelijking met Overvecht of Kanaleneiland is Lombok een middenmoter wanneer het gaat om etniciteit en de sociaaleconomische positie van haar bewoners. Dat is niet zo vreemd, want de afgelopen decennia is Lombok onder handen genomen via enkele stadsvernieuwingsprojecten, waardoor het een aantrekkelijk deel van Utrecht werd om in te wonen. Vaak kom je in de context van dit opwaarderingsproces het woord 'gentrificatie' tegen: deze term kun je zowel positief als negatief benaderen. In feite beschrijft het de wereldwijde trend van de komst van de gegoede middenklasse naar arbeiderswijken waardoor die wijken op sociaal, cultureel en economisch gebied opwaarderen. Er springen toegankelijke creatieve en culturele initiatieven uit de grond, de wijk wordt als prettiger leefbaar ervaren en de waarde van het vastgoed stijgt. Dit is gelijk de positieve kant van het proces. Negatief bekeken wijst gentrificatie soms op de komst van de ongrijpbare ‘yup’ naar de wijk. Deze wordt regelmatig vervloekt, want dit figuur wordt beschouwd als een bedreiging van de oorspronkelijke identiteit van de wijk en de toegankelijkheid van de woningmarkt. Hier hadden wij het vorig jaar ook al met organisator Rinke over: "Ik ben me ervan bewust dat we met Lombok Festival de wijk in de spotlights zetten en zo bijdragen aan het gentrificeren van de wijk. Maar, dat proces zet je niet zomaar stop. Ik denk dat we met het Lombok Festival juist de diversiteit in de spotlight zetten." Dit jaar zijn we eigenlijk wel benieuwd wie de (Lombokse) artiesten zijn die op het festival spelen. Wat voor muziek maken ze? Hoe kijken ze tegen Lombok Festival aan en de rol die het festival kan spelen in het uitdragen van het multiculturele imago van de wijk? En hoe karakteriseren zij zelf hun wijk?

© Anahí Clemens

Ramiro Gomes Monteiro & Ousmane Seye

Muziek
In dB’s ontmoeten we Ramiro Gomes Monteiro vlak voor zijn oefensessie met de Senegalese percussionist Ousmane Seye. Samen treden zij, met nog een stuk of zeven andere percussieleerlingen, op onder de naam Moribayassa. Muziek is er bij de Kaapverdisch-Nederlandse Ramiro met de paplepel ingegoten: eerst was het zijn vader die hem allerlei speelgoedmuziekinstrumentjes toestopte, daarna was het zijn tante die nog een oude gitaar op haar zolder had rondslingeren en uiteindelijk was het zijn moeder hem een djembé gaf. Al die muziekinstrumenten veranderden zijn kamer zo langzamerhand in een soort muziekwinkel. Ook probeerde hij een paar keyboardlessen uit, maar stopte daar al snel mee: “Moest ik ineens noten gaan leren, gatverdamme!” Daarna volgde beatbox-formatie RaMaDa met drie vrienden, leerde hij zichzelf allerlei ingewikkelde gitaarpartijen aan via Youtube en het was uiteindelijk toch de Afrikaanse percussie die zijn hart stal.  “Ik bezocht verschillende Afrika-festivals en nam mijn djembé gewoon mee. Daar kwam ik in contact met mensen die onwijs goed verschillende West-Afrikaanse ritmes konden drummen. Sommige van die ritmes zijn echt waanzinnig: ze lijken niet te kloppen en kloppen dan ineens toch op een complexe manier!” Sinds vorig jaar trommelt Ramiro samen met Ousmane, die opgroeide met de verhalen die achter de verschillende ritmes schuilen. “Er zijn bijvoorbeeld ritmes die genezend werken en er zijn opzwepende ritmes die mensen aansporen om door te blijven werken als ze aan het oogsten zijn of de visnetten binnenhalen. De kennis over die ritmes is verspreid over heel West-Afrika en is niet gehinderd door de landsgrenzen. Veel West-Afrikanen die door de kolonisatie nu in verschillende landen wonen, kennen de verhalen achter de ritmes omdat ze uit dezelfde stammen komen.” Zo voelen ook Ramiro en Ousmane elkaar muzikaal haarfijn aan, dat komt dan misschien ook wel door die West-Afrikaanse roots die ze delen. Ousmane lacht: “Ramiro geeft mij geen stress!”

Lombok Festival
Toen Ramiro de oproep vanuit Lombok Festival zag waarin zij vroegen om enthousiaste muzikanten uit de wijk, reageerde hij gelijk positief en kreeg een plekje binnen de line-up. Op de vraag of hij denkt dat het festival de echte Lombokse multiculturele muziekscene vertegenwoordigt, antwoordt hij: “Weet je, ik weet eigenlijk niet echt of er zo iets als een Lombokse muziekscene bestaat. Daarbij is het belangrijk om te weten dat mensen binnen verschillende culturen anders omgaan met muziek maken en muziek tonen. In sommige culturen is het de gewoonte om muziek veelal binnen de eigen kringen te laten horen en om dat een beetje af te schermen voor de buitenwereld. Zelf houd ik bijvoorbeeld ook jamsessies binnenshuis. Ik weet zeker dat er veel muzikanten in Lombok zitten, maar die zitten nog een beetje in hun eigen microkosmos.” De vraag of Lombok Festival die microkosmos openbreekt, is volgens Ramiro eigenlijk niet de juiste vraag om te stellen. “Het is echt goud waard dat Lombok Festival die muzikanten naar buiten wil trekken. Ze creëren zo toch een ontmoetingsplek die zich buitenshuis bevindt. Ook al worden er ‘maar’ 10 of 20 mensen uit hun eigen wereldje getrokken, zo maken ze al een heel goed begin. Er zijn bijvoorbeeld best wel wat rappende jongens actief in de wijk, als zij zien dat hen daadwerkelijk een podium wordt geboden is dat echt supergaaf. Dat ze dan uiteindelijk volgend jaar misschien wel roepen: ‘fuck it, we pakken die microfoon gewoon!’” Om die rappende jongens dan uit hun huiskamers te halen moet je met belangrijke personen uit de wijk gaan praten: “Voor mensen zonder bi-culturele achtergrond is een facebookpost of een hip flyertje vaak al voldoende om in actie te komen. Mensen die zo’n achtergrond wél hebben, moet je echt op andere manieren bereiken. Daarom moet je bij sleutelfiguren uit de wijk of rolmodellen binnen bijvoorbeeld de moskee aankloppen. Die oefenen veel meer invloed uit op degenen die naar hen luisteren en die misschien wel op een festival willen optreden maar net dat extra duwtje in hun rug missen.”

Lombok
Ramiro woont inmiddels 1,5 jaar in Lombok en toen hij er kwam wonen voelde dat echt als een warm bad. “Ik zit zelf in het sociaal ondernemerschap door mijn werk bij Starters4Communities en Lombok bruist van de sociale initiatieven. Dat is tegelijkertijd wat ik ook heel mooi vind aan de wijk. Voorbeelden van die mooie initiatieven zijn Kopi Susu, Villa Jaffa, Perron West, Emmaus Lombok, restaurant El Comedor die buurtetentjes organiseert, en ook het Ubuntuhuis die zich inzet voor ongedocumenteerden en hen onder andere taallessen geeft. Mensen die op papier gewoon niet bestaan … bizar eigenlijk.” Wat minder mooi vindt hij de gasten die met bizarre snelheden over de Kanaalstraat of Laan van Nieuw Guinea crossen. “Vaak ook nog eens met van die lachgasballonnetjes achter het stuur.” De veranderingen die Lombok doormaakt ziet hij ook: “Er komen steeds grotere commerciële partijen naar Lombok die gebouwen opkopen en er hotels of mooie etablissementen van maken. En ja, dat brengt ook hippe hoogopgeleide gezinnen met zich mee.” Maar zolang de mensen in de wijk de kans blijven krijgen en nemen om elkaar te ontmoeten en elkaar te leren kennen, hoeft dat volgens Ramiro niet per se negatief te zijn. “Je moet vooral naar buiten gaan en zien wat er zich in de wijk afspeelt. Lombok Festival draagt daar zeker een steentje aan bij."

Ramiro en Ousmane gaan er een dans- en drumfeestje van maken tijdens Lombok Festival. Check ze om 19.15 uur in Kopi Susu.

Yank

Muziek
In Kopi Susu maken we kennis met Yank, een Turkse muzikant die in samenwerking met de Syrische ud-speler Jaber optreedt op het Lombok Festival. Hij is geboren en getogen in Istanboel, gecharmeerd van de Nederlandse cultuur en via de masteropleiding Music Design aan de HKU daadwerkelijk in Nederland terecht gekomen. Hij is een rustige, vriendelijke verschijning, die even welbespraakt als genuanceerd zijn antwoorden formuleert. Wanneer het op het creatieve muzikale proces aankomt is hij meestal een einzelgänger, maar hij werkt toch ook vaak samen met zijn gitaarspelende vrienden. Optreden doet hij bijvoorbeeld nooit alleen. Met enige moeite omschrijft hij zichzelf als singer-songwriter. “Het probleem is alleen dat ik mezelf niet herken in 99% van de singer-songwriters. Als je aan singer-songwriters denkt, hoor je al gauw een soort Neil Young-achtige sound. Die heb ik totaal niet.” Als kind was hij gefascineerd door drummers en het verbaast dan ook niet dat hij op jonge leeftijd zelf ook achter het drumstel kroop. Naarmate Yank ouder werd ging hij zich steeds serieuzer met muziek bezighouden en richtte hij zich op het ontwikkelen van zijn gitaarspel. Op een Nieuwjaarsfeest, toen hij 17 was en even niet meer wist wat hij nu wilde, hakte hij na een goed gesprek met een oudere vriend de knoop door en besloot vol voor de muziek te gaan. Hij werd actief in de underground muziekscene van Istanboel: "Daar gebeuren echt toffe dingen en vind je steengoede muzikanten, meer mensen zouden van die scene moeten afweten!" Hij trad ook op in België en Duitsland.

Lombok Festival
Yank trad al op tijdens de eerste editie van het Lombok Festival, vond het super en besloot daarom snel om tijdens deze tweede editie ook te komen spelen toen hem dat werd gevraagd. Of hij zelf vindt dat hij met zijn muziek Lombok als multiculturele wijk representeert? "Dat weet ik niet, eerlijk gezegd. Toen ik vorig jaar optrad, zag ik niet veel Turkse mensen die op mijn optreden afkwamen. Kijk, ik zing dan wel in het Turks, maar ik maak geen traditionele Turkse muziek, dus ik heb niet echt het idee dat ik zoiets als de 'Turkse gemeenschap' van Lombok representeer. Ik weet ook niet zo goed wat dat eigenlijk inhoudt. Als ik hier op straat een Turks persoon zie, ren ik er niet op af om vervolgens met hem te gaan hangen. Dat doe ik bij wijze van spreke liever met de cheese guy van Morty's op de Kanaalstraat." Yank vindt het belangrijk om de artiesten die op Lombok Festival staan, niet te zien als afgevaardigden die vervolgens hun cultuur moeten gaan representeren. "De artiesten hoeven van mij ook helemaal niet per sé uit Lombok zelf te komen. Ik ken genoeg artiesten die elders wonen, maar waarmee verschillende groepen in Lombok zich wel kunnen identifieren. Zolang je maar ruimte biedt om mensen met elkaar te verbinden en dat biedt Lombok Festival zeker." 

Lombok
Yank besloot naar Nederland te verhuizen omdat hij het leven in Istanbul niet meer zo eenvoudig vond en simpelweg weg wilde. "Het verhuizen was eigenlijk een soort escape plan. Ik had ook naar een rustigere plek in Turkije kunnen vertrekken, maar ik was zo jong, dat sprak me totaal niet aan." Hoewel hij aanvankelijk even in Amsterdam woonde, lag zijn hart bij Utrecht. Na een zoektocht van drie maanden belandde hij in Lombok op de Lomboksestraat. Daar schreef hij zijn eerste album en nam hij ook delen van dat album op. Geluiden van de Kanaalstraat kun je bijvoorbeeld horen op dat album. Toen hij net in Lombok woonde, werd Yank wel geconfronteerd werd met een bepaald conservatisme dat hij juist wilde ontvluchten. Hij ervoer dezelfde gesloten Turkse gemeenschap, gericht op het behoud van de eigen culturele identiteit, oordelend richting personen die daarvan durfden af te wijken. “Die geslotenheid, die gerichtheid op het behoud van een identiteit, dat is voor mij een gruwel.” In de periode dat hij in Lombok woonde, heeft hij de wijk zeker zien veranderen: "Ja, de huren worden hoger en Lombok lijkt wel zo'n gehypte plek te worden voor hoogopgeleide Nederlandse gezinnen. Straks kunnen minderheden hun huur niet meer betalen, dan zit er wel echt een dunne lijn tussen gentrificatie en discriminatie. Maar dat gezegd hebbend: Lombok is toch nog steeds wel de capital of minorities! En juíst nu er zoveel hoogopgeleide Nederlandse gezinnen naar de wijk komen, is het waardevol om ook hen, door middel van een initiatief als Lombok Festival, te laten zien wat deze multiculturele wijk allemaal te bieden heeft".

Bekijk Yank & Jaber om 16:00 & 19.30 uur in De Voorkamer!

Klik hier om het gehele festivalprogramma te bekijken.