Soms maken de Syriërs er grappen over. “Mocht president Bashar al-Assad ooit een beroep willen doen op de intellectuele elite, dan heeft hij ze meteen allemaal op één plek”, zegt de Syrische protestzanger Gharib, die in 1993 naar Nederland vluchtte. “In de staatsgevangenis.” Gharib groeide op in een dorpje in de buurt van Aleppo, de grootste stad in Syrië. Hij was nog heel jong toen hij in de ban raakte van de muziek van protestzanger Al Sheikh Imam. Imam zong over armoede, de macht van het leger en de corrupte regering. “Zijn nummers hadden een symbolische boodschap”, zegt Gharib. “Een van zijn liedjes gaat over een koe die iedereen voedt met haar melk. Op het moment dat het dier in de sloot belandt en hulp nodig heeft, geven alle mensen die eerder van haar hebben geprofiteerd echter niet thuis.” Het was verboden muziek, al kwam hij daar pas jaren later achter – op het cassettebandje dat hij in zijn bezit had stond een heel andere naam geschreven, namelijk die van de in Syrië bekende zanger Farid al-Atrash. “We hadden nog geen televisie en internet, muziek was nog niet zo toegankelijk als nu. Ik wist niet beter dan dat de liedjes die ik zo mooi vond door Farid al-Atrash geschreven waren.”
De Syrische protestzanger Gharib moest zijn geboorteland ontvluchten omdat hij zich in zijn liedjes fel uitsprak tegen het regime. Nu vraagt hij met zijn muziek aandacht voor de oorlog in Syrië en pleit hij voor een humaner Westers vluchtelingenbeleid. Producer Pim van de Werken hielp hem zijn boodschap toegankelijker te maken voor het Nederlandse publiek. Fotograaf Raymond Dekker en schrijver Wilke Wittebrood volgen Gharib en zijn band een jaar lang. Vandaag de aftrap: hoe een Syrische protestzanger in Nederland terecht kwam.
Je zou kunnen zeggen dat Gharib zijn hele leven heeft gewijd aan het helpen van (Syrische) vluchtelingen. Naast zijn baan als professioneel hulpverlener vraagt hij met zijn band Gharib Group aandacht voor de oorlog in Syrië en pleit hij voor een humaner Westers vluchtelingenbeleid. Ook is hij betrokken bij allerlei muzikale projecten, bedoeld om de ‘vreemdelingen’ en Nederlanders bij elkaar te brengen. Voor 3voor12 Utrecht volgen wij (fotograaf Raymond Dekker en schrijver Wilke Wittebrood) hem een jaar lang bij al zijn activiteiten. Zo leren we niet alleen hem, maar ook de Syrische gemeenschap in Nederland beter kennen. Waarom nu? Omdat we de indruk hebben dat de polarisatie in Nederland toeneemt, het maatschappelijk debat verhardt en er minder contact is tussen de verschillende bevolkingsgroepen. Mede dankzij zijn muziek is Gharib een belangrijke verbindende schakel tussen de twee werelden.
Vragen zonder antwoord
Op zijn twaalfde verhuisde Gharib naar Aleppo om naar de middelbare school te gaan. Daar leerde hij ook de ud (Arabische luit, red.) te bespelen, een instrument dat hem fascineerde. Op zijn zestiende trad hij voor het eerst op tijdens een schoolconcert. “Een van de nummers die ik speelde was van Imam. Nog geen uur later werd ik gearresteerd. Dat was mijn eerste ervaring met gevangenschap en de martelingen van de geheime diensten, en in eerste instantie was ik in shock. Ik had ontzettend veel vragen: hoe is het mogelijk dat de regering bang is voor een jongetje als ik? Wat maakt mij zo gevaarlijk dat ik op deze manier moet worden aangepakt?” Het zijn vragen waar hij het antwoord nog steeds niet op heeft. Wat hij wel weet: “Assad weet heel goed dat hij verkeerd bezig is. Iedereen die het Syrische volk wakker probeert te schudden, is een gevaar voor hem.”
Niets te kiezen
Als kind was Gharib zich al bewust van de misstanden in zijn land. Op zijn twaalfde kwam de Islamitische Broederschap in opstand tegen de regering. “Als ik brood ging halen, zag ik de lijken op straat liggen. Er heerste enorm veel angst in die tijd. Syrië had en heeft nog steeds één politieke partij, de basispartij van Assad. Alle macht is in handen van de president en zijn familieleden, die hij sleutelposities in de regering gegeven heeft. Er waren geen vrijheden, er was niets te kiezen.” Hij liet zich niet afschrikken door de eerste arrestatie, integendeel: het wakkerde zijn strijdlust juist aan. “Als ik bang was geworden en me stil had gehouden, hadden ze hun zin gekregen en dat verdienden ze niet. Na mijn vrijlating ben ik eigen protestliederen gaan schrijven, waarin ik me uitsprak tegen de regering van Hafiz al-Assad, de vader van de huidige president.” (tekst gaat door na foto)
Dissidenten
Hij werd nog twee keer opgepakt, op zijn negentiende en tweeëntwintigste. De laatste keer was de heftigste: hij werd anderhalf jaar lang vastgehouden en dagelijks gemarteld, om hem te dwingen ervoor te tekenen dat hij nooit meer zou spelen. Toen hij uiteindelijk vrij werd gelaten, ontvluchtte hij zijn geboorteland. Op zijn 23e kwam hij naar Nederland. “Mijn toekomst in Syrië was weg. Ik had geen rechten meer; ik mocht niet meer optreden en geen muziekles meer geven, hetgene waar ik voor ben opgeleid. Het kón ook niet meer; door de martelingen was mijn linkerarm verlamd geraakt, waardoor ik de Ud niet meer kon bespelen. Dat was hun manier om dissidenten het zwijgen op te leggen.” Dankzij een revalidatietraject is Gharibs linkerarm grotendeels hersteld. Maar wie goed oplet tijdens optredens, ziet dat hij zijn pink niet meer kan gebruiken.
Waar zijn jullie?
De volksopstand die in maart 2011 uitbrak, sterkte hem in de overtuiging dat het goed was wat hij deed. “Zeventwintig jaar geleden zong ik al dat er een revolutie moest komen. Het heeft lang geduurd, mede door de maatregelen die werden genomen tegen mensen zoals ik. Toen was de regering al wreed. Hun gewelddadige reactie op het volksprotest en het aantal burgerslachtoffers dat inmiddels gevallen is, verbazen me dan ook niet.” Wat hem wel verbaast, verbijstert zelfs, is dat de internationale gemeenschap niet heeft ingegrepen. “Vooral in het begin werd er nauwelijks aandacht aan de oorlog in Syrië besteed. Ik wilde het Westen laten zien wat er gaande was. Zo is het nummer Antom Aein ontstaan, wat ‘Waar zijn jullie?’ betekent. Het liedje is geïnspireerd op een telefoongesprek met mijn neefje. Het waren zijn letterlijke woorden: ‘Zien jullie niet op televisie wat hier gebeurt? Waar zijn jullie?” (tekst loopt door na video)
Daardoor heeft het conflict zo uit de hand kunnen lopen, denkt hij. Met de vluchtelingenstroom richting Europa als gevolg. "Het Westen keek weg toen het de kans had om er iets aan te doen. En nu zijn de 12,5 miljoen Syriërs die hun land moesten ontvluchten er niet welkom.” Mensen lijken zich nog steeds tegen de multiculturele samenleving te verzetten, ziet hij. Ergens begrijpt hij dat ook wel. “Het zit in de natuur van de mens om zich vast te klampen aan oude zekerheden, die te verkiezen boven het onbekende. Ik vind dat je dat risico soms toch moet nemen, want zekerheid is een illusie. Het enige wat zeker is in het leven, is dat we worden geboren en uiteindelijk ook weer doodgaan.”
Geen weg meer terug
Toen Gharib begin jaren ’90 in Nederland aankwam, was de houding tegenover vluchtelingen anders. “Mede door mijn muziek heb ik snel vrienden gemaakt. Ik kreeg van alle kanten hulp – van professionals, vrijwilligers en vrienden. Dat is veranderd. De hoeveelheid vluchtelingen is over de jaren heen niet wezenlijk gegroeid, maar tegenwoordig wordt er veel negatiever naar ze gekeken. Het westerse systeem is de mens enorm egoïstisch aan het maken. Er is minder aandacht voor de problemen van een ander.” Hij wijdde er een nummer aan: hoe het voelt om op de vlucht te zijn. “Er is geen weg terug meer, want alle schepen zijn achter je verbrand. Maar vooruit kijken en een nieuwe toekomst opbouwen, is niet makkelijk en ook niet altijd toegestaan. Terwijl het in mijn ogen essentieel is dat mensen snel opgevangen worden. Dat er zo min mogelijk tijd verloren gaat.” Naast artiest zet Gharib zich in het dagelijks leven ook als professioneel hulpverlener voor vluchtelingen in Nederland in. “We zijn lotgenoten. Ik heb het zelf ook meegemaakt en daardoor kan ik hen wellicht beter helpen.” (tekst gaat door na foto)
‘Vreemdelingengroep’
De Utrechtse producer Pim van de Werken hielp hem in 2012 zijn boodschap toegankelijker te maken voor het Nederlandse publiek. Zo ontstond het huidige geluid: een cross-over van Arabische en Westerse invloeden. Door de verschillen in toonladders was dat in het begin best wennen; Oosterse instrumenten bieden met kwartnoten, halve noten, driekwartsnoten en hele noten meer mogelijkheden dan Westerse. Desondanks heeft Van de Werken muzikaal gezien mooie dingen aan Antom Aein kunnen toevoegen, vindt Gharib. Daarnaast stelde hij voor een band te vormen, zodat we de andere nummers die ik had gezamenlijk konden opnemen. Zo is de Gharib Group ontstaan, letterlijk vertaald: ‘de vreemdelingengroep’.” Lachend: “We maken tenslotte vreemde muziek.