De Syrische protestzanger Gharib pleit met zijn muziek voor een humaner Westers vluchtelingenbeleid. Daartoe werkt hij samen met non-profitorganisatie Music Generations. Hun nieuwste project: Vreemde Gasten, een muzikale voorstelling over vluchten en gastvrijheid. Fotograaf Raymond Dekker en schrijver Wilke Wittebrood, die Gharib voor 3voor12 Utrecht een jaar lang volgen, waren aanwezig bij de voorbereidingen en première. Deel 2 van een serie: ‘Vreemde gasten’ in Herinneringscentrum Kamp Westerbork.

Hij zou alles wat hij heeft aan haar willen geven. Behalve zijn zicht; hij heeft zijn ogen nodig om zijn kleine meisje te kunnen bewonderen. Dat schrijft Eritreeër Mohammed in een emotioneel gedicht aan zijn dochtertje. Mohammed moest zijn thuisland ontvluchten en kwam in Nederland terecht. Zijn familie kon niet met hem mee. In het voorjaar van 2015 werd hij vader, maar hij heeft zijn inmiddels 2-jarige dochter nog nooit kunnen vasthouden. Zelfs in een tijdperk waarin iedereen via het internet en sociale media met elkaar verbonden lijkt, is het nog steeds mogelijk om vader te zijn van een klein meisje dat je nog nooit hebt gezien.

Het is een van de persoonlijke verhalen uit de muzikale voorstelling Vreemde Gasten, die op zondag 14 mei bij herinneringscentrum Kamp Westerbork (zie kader, red.) in première is gegaan. Het programma is ontwikkeld door cultuurorganisatie Music Generations en gerealiseerd in samenwerking met onder meer Kunst en Cultuur Drenthe. “Mohammeds gedicht maakte veel indruk op me”, zegt de Syrische protestzanger Gharib, die zelf in 1993 naar Nederland vluchtte. “Maar dat geldt eigenlijk voor alle mensen op het podium. Het is zo treurig en heftig wat ze hebben meegemaakt.” Gharib kent de cast van ‘Vreemde Gasten, van hier en van ver’ – vijfenveertig mensen in totaal – dan ook goed; hij heeft anderhalf jaar met ze aan de voorstelling gewerkt.

Vluchtelingen van vroeger en nu
Niet veel mensen weten dat het voormalige Kamp Westerbork (dat tijdens WOII als doorgangskamp naar de vernietigingskampen fungeerde, red.) in de jaren ’50 en ‘60 werd ingezet als opvanglocatie voor vluchtelingen uit Nederlands-Indië. Tot ze een verblijfsvergunning kregen, hadden deze mensen nauwelijks contact met de buitenwereld. De afgelopen jaren ving Drenthe opnieuw duizenden vluchtelingen op, ditmaal uit Syrië, Irak, Eritrea, Ethiopië en Somalië. Wat de Molukkers destijds meemaakten, ervaren de vluchtelingen van nu op soortgelijke wijze. Ook zij hebben hun huis en haard moeten verlaten en moeten nu een nieuw bestaan opbouwen in een land waarvan ze de taal en de cultuur niet kennen.

© Raymond Dekker

Je zou kunnen zeggen dat Gharib zijn hele leven heeft gewijd aan het helpen van (Syrische) vluchtelingen. Naast zijn baan als professioneel hulpverlener vraagt hij met zijn band Gharib Group aandacht voor de oorlog in Syrië en pleit hij voor een humaner Westers vluchtelingenbeleid. Ook is hij betrokken bij allerlei muzikale projecten, bedoeld om de ‘vreemdelingen’ en Nederlanders bij elkaar te brengen. Voor 3voor12 Utrecht volgen wij (fotograaf Raymond Dekker en schrijver Wilke Wittebrood) hem een jaar lang bij al zijn activiteiten. Zo leren we niet alleen hem, maar ook de Syrische gemeenschap in Nederland beter kennen. Waarom nu? Omdat we de indruk hebben dat de polarisatie in Nederland toeneemt, het maatschappelijk debat verhardt en er minder contact is tussen de verschillende bevolkingsgroepen. Mede dankzij zijn muziek is Gharib een belangrijke verbindende schakel tussen de twee werelden.

Slapen in de meterkast
Vreemde Gasten gaat over vluchten en gastvrijheid. De voorstelling draait om de oud-Griekse mythe van het bejaarde echtpaar Filémon en Baucis – hier: Phil en Baukje – die hun gastvrijheid beloond zien worden door de goden. Naarmate de voorstelling vordert kloppen er steeds meer vluchtelingen bij het echtpaar aan, ieder met een eigen verhaal. Er is plaats voor allemaal, zelfs als dat betekent dat mensen staand in de meterkast moeten slapen en Baukjes lievelingsgans moet worden geslacht. Music Generations-bedenker Conny Groot kiest er bewust voor ouderen tot het middelpunt van haar voorstelling te maken. “De verkiezingsuitslagen rond Brexit en Trump hebben ons geleerd dat het veelal de witte ouderen zijn die bezorgd zijn over hun toekomst”, licht ze toe. “Ze weten niet hoe ze overeind moeten blijven bij de veranderingen en al die nieuwe mensen die hun land binnenkomen. Juist die generatie wilde ik de hoofdrol geven in een programma over gastvrijheid. Ouderen zoals mijn grootouders, die de Tweede Wereldoorlog nog hebben meegemaakt.”

'Muziek is een krachtig medium om mensen die normaliter weinig met elkaar van doen hebben, samen te brengen'

© Raymond Dekker

‘Die arme vluchtelingen’
De samenleving heeft er baat bij als verschillende groepen – jong en oud, met verschillende culturele achtergronden – samen iets maken, vindt Groot. Uit dat idee is Music Generations ontstaan. “Muziek is een krachtig medium om mensen die normaliter weinig met elkaar van doen hebben, samen te brengen.” Wederkerigheid staat centraal, ieders muzikale erfgoed wordt volkomen gelijkwaardig behandeld. Groot: “We wilden niet zo’n witte-mensen-programma worden dat ‘die arme vluchtelingen’ Hollandse liedjes zou gaan leren. We hebben hier te maken met hoogopgeleide mensen die ontzettend veel hebben meegemaakt. Ze ‘In Holland staat een huis’ laten zingen en vervolgens roepen dat dat hun integratie echt ten goede is gekomen, is in mijn ogen bijna kolonialisme.”

Mix van generaties en culturen
Daar komt Gharib in beeld. Groot is op zoek naar een ‘Syrische master’ om samen met muzikaal leider Paul Mayer workshops in asielzoekerscentra te verzorgen en vluchtelingen voor Vreemde Gasten te scouten. Als ze hem in november 2015 benadert, zegt Gharib vrijwel meteen ja. Gharib: “Waarom? Heel simpel: omdat het in een azc was. Ook de filosofie van Music Generations sprak me aan, de mix van generaties en culturen.” Groot vult aan: “De insteek van de workshops is als volgt: wie ben jij, en wat neem jij mee? En vind je het leuk om te horen wie ik ben en wat ik meeneem, en om daar samen iets moois van te maken? We willen de dialoog aangaan en dat in de muziek tot uitdrukking laten komen. Gharib begrijpt dat.”

© Raymond Dekker

Bijzondere cross-overs
Het resultaat is een voorstelling waarin Nederlandse, Engelse, Molukse, Syrische, Ethiopische en Somalische invloeden te horen zijn, evenals bijzondere cross-overs tussen de verschillende muziekstijlen. Zo wordt Gharibs ‘Antom Aein’ – dat van zichzelf al een cross-over is – deels in het Engels gezongen en is klassieker ‘Stand By Me’ verrijkt met Afrikaanse ritmes. De zelfgeschreven rap van Syriër Mustafa, die het sterkst rapt in zijn eigen taal, wordt afgewisseld met Engelse zang. Mohammed heeft er juist voor gekozen om zijn gedicht niet in zijn moedertaal, maar in het Nederlands voor te dragen. “Dat is het mooie van het programma”, zegt Gharib. “Paul gaf iedereen de ruimte om zijn of haar verhaal op zijn eigen manier te vertellen.”

'Aan alles kon ik zien dat het lotgenoten waren, dat ze begrepen wat de ander had doorstaan'

© Raymond Dekker

Hutspot met spek
In de anderhalf jaar die aan de première vooraf gaan, groeit Gharib uit tot nestor en vertrouwenspersoon van de groep. “Dat zat ‘m in kleine dingen”, vertelt hij. “De avond voor de première aten we bijvoorbeeld met z’n allen. Het diner was oer-Hollands, hutspot met spek. Voor sommigen was dat een totaal nieuw gerecht, dus kwamen ze naar mij toe: ‘Ik ben bang dit ik dit niet lust of niet kan eten, wat moet ik doen?’” Ook onderling helpt iedereen elkaar. “Aan alles kon ik zien dat het lotgenoten waren, dat ze begrepen wat de ander had doorstaan. Iedereen zette zich voor de volle honderd procent voor het programma in, ongeacht zijn of haar rol. Ze vonden het belangrijk om hun verhaal te delen en leuk om dat op deze manier te doen. Soms was het moeilijk: er kwam tijdens het repeteren veel verdriet naar boven. Ik hoop dat Vreemde Gasten voor hen ook een manier is om te kunnen verwerken wat ze hebben meegemaakt.”