Als het geheugen het lichaam inhaalt Als het geheugen het lichaam inhaalt

Voor KASSETT is muziektheater geen theater waar muziek slechts een ondersteunend sausje is, ingemixt door een geluidstechnicus. Nee, muziek is een cruciale rode draad — gelijkwaardig aan tekst, spel en beweging.

Volgens regisseur Frank Siera vallen ook opera en musical onder de brede parapluterm die muziektheater omvat. Maar daar zoekt KASSETT het niet. Zangeres en performer Oukje den Hollander benadrukt dat het collectief streeft naar een echte gelijkwaardigheid tussen de disciplines. Zang, spel, muziek én taal krijgen allemaal evenveel ruimte. Een levendige mengelmoes van verschillende ingrediënten die samen zorgen voor het perfecte gerecht.

Toch is het bij elke voorstelling weer een zoektocht naar balans — én naar frictie, vertelt Oukje. "Wanneer neemt de tekst het over? Wanneer juist de muziek? Daarmee blijf je steeds een beetje stoeien".  Volgens Oukje kan het creatieproces dan ook alle kanten opgaan, “Dat komt omdat we bij iedere voorstelling op basis van de inhoud besluiten welke muziek erbij past, of wat willen we creëren”.

Bij hun nieuwste productie stond echter niet een specifieke muziekstijl centraal. In plaats daarvan werden ze dit keer richting een bepaalde componist geduwd — een keuze die vanzelf uit het maakproces voortvloeide. "We wilden een voorstelling maken rond de vraag: bestaat er zoiets als spiergeheugen of lichamelijke herinneringen? En hoe verhouden die zich tot het mentale geheugen?", vertelt Frank.

Daarbij was het vooral belangrijk dat de muziek een fysieke reactie oproept. "We kwamen toen uit bij componist Cesi Nolten. Haar werk is erop gericht muziek niet alleen te horen, maar echt te voelen".  Frank vervolgt: "Ze omschreef wat ze voor deze voorstelling wilde maken als de muziek, of misschien juist de stilte ná de muziek; zoals het moment waarop je nadat je uren hebt gekookt in de ruis van een afzuigkap, en iemand ineens op de uitknop drukt. Pas dán besef je in wat voor herrie je al die tijd hebt gezeten".

En die afzuigkap-metafoor past precies bij het personage dat centraal staat. Deze vrouw propt haar hoofd namelijk vol met van alles, alleen maar om niet te hoeven denken aan iets pijnlijks dat haar is overkomen. Maar dat blijft natuurlijk niet zonder gevolgen.

In de voorstelling wordt die innerlijke spanning voelbaar gemaakt door de dansers, die haar lichaam verbeelden. Naarmate haar geest voller raakt, raakt haar lijf juist vast — het wringt, het hapert en het loopt vast. Net zoals je op een gegeven moment geen helder moment meer hebt als die afzuigkap maar blijft loeien. Eerst negeer je het, maar uiteindelijk word je er écht knettergek van.

In de nieuwe productie deelt het personage, gespeeld door alle vier de performers maar wiens woorden worden gesproken door Oukje, haar herinneringen met het publiek. Als kind liep ze tijdens een ruzie met haar ouders weg van huis en belandde op een knooppunt van wegen. Daar raakte ze de weg kwijt. Op datzelfde knooppunt komt nu, jaren later, een herinnering naar boven.

"Het aanwezig zijn op dat knooppunt doet fysiek iets met haar," legt regisseur Frank Siera uit. "Het roept zo’n heftige reactie op dat ze opnieuw in een totale black-out schiet".

Haar oplossing? Nooit meer iets vergeten. Dus: hoofd op standje afzuigkap, volgestouwd met informatie, zodat er geen ruimte meer is voor pijnlijke gedachten.

Vanaf dat moment krijgt de voorstelling een absurdistische wending. “Het wordt een idiote trip van details en herinneringen," zegt Frank. "Van de ingrediënten waarmee ze een gerecht heeft gekookt tot feitjes van Wikipedia, het raast allemaal voorbij, tot op het punt dat het lichaam het overneemt en de fysieke herinnering letterlijk explodeert uit de dansers”.

KASSETT is al langere tijd gefascineerd door het thema ‘geheugen’. Vooral omdat we dat geheugen steeds meer lijken uit te besteden, legt regisseur Frank uit:
"We hebben Wikipedia voor kennis, telefoons voor telefoonnummers, camera’s om herinneringen vast te leggen en terug te kijken. Tegelijkertijd vormen juist die herinneringen wie we zijn, ze zijn cruciaal voor onze identiteit. En toch besteden we ze zoveel mogelijk uit".

In hun nieuwe voorstelling staat dit vraagstuk centraal. Want: is geheugen puur iets mentaals, iets wat zich alleen in het hoofd afspeelt? Of is het ook een lichamelijk proces?

Voor deze zoektocht zocht KASSETT opnieuw de samenwerking op tussen verschillende disciplines. In de voorstelling krijgt het geheugen vorm op drie niveaus:
De dansers verbeelden het lichaam, de muziek staat voor het onderbewuste, en Oukje representeert het hoofd, het brein.

Samen vormt het collectief een gelaagde vertelling waarin herinneringen zich steeds opnieuw manifesteren: fysiek, muzikaal en mentaal. Dat doen ze via tekst, dans én muziek.

Volgens Oukje is het een echte ride or die: "Je stapt erin, en op een gegeven moment bouwt het zich op naar een climax."

De muziek is volledig opgebouwd rond een tempo van 120 bpm – stevig en stuwend. Ter vergelijking:  Wrecking Ball van Miley Cyrus is evenveel bpm. Het geluid beweegt zich afwisselend tussen links en rechts, geïnspireerd op de bekende traumatherapie EMDR, die beide hersenhelften aanspreekt. Zo ontstaat een totaal fysieke ervaring die naadloos aansluit bij de thematiek van de voorstelling.

Die repetitieve opbouw komt uiteindelijk samen in een moment van stilte. "Dat is het moment waarop de afzuigkap eindelijk uitgaat", zegt Frank.

Het belooft een voorstelling te worden die je niet alleen ziet, maar voelt.

‘KNOOPPUNT’ speelt op vrijdag 13, zaterdag 14 en zondag 15 juni in het Pesthuis in Leiden. Tickets zijn te koop via https://www.ticketkantoor.nl/events/kassett.