Bij binnenkomst deelt de Effenaar gratis oordoppen uit. Dat zie je maar zelden, maar het is geen overbodige voorzorgsmaatregel, want Swans staat bekend om haar verschroeiend harde liveoptredens. Misschien niet zo hard als My Bloody Valentine, wel vergelijkbaar met een show van Dinosaur Jr. Dat blijkt direct tijdens de opening. Het onuitgebrachte 'The Knot' is Swans ten voeten uit; claustrofobisch duister, nietsontziend, uitgesponnen en continu spannend. De opening had de soundtrack bij een documentaire over vulkanen kunnen zijn. Kolkende en bruisende vulkanen welteverstaan, die onverwacht tot een uitbarsting kunnen komen. Na dik twintig minuten draait de 62-jarige Gira zich om en kijkt voor het eerst de zaal in. Een bizarre man die geen woorden nodig heeft om allesbepalend aanwezig te zijn. Met een oogopslag kan hij je de stuipen op het lijf jagen, met een armbeweging het optreden dirigeren. We zijn 41 minuten onderweg als het tweede nummer wordt ingezet.
Allesoverheersend Swans legt iedereen het zwijgen op
Onwaarschijnlijke groep geeft alles, vraagt net te veel
Vier keer eerder stond Swans in de Effenaar; voor het eerst in 1984. Het rariteitenkabinet onder leiding van Michael Gira groeide uit tot een even onbegrepen als gerespecteerde band, maar in 1997 leek de rek er dan toch uit. Weinig carrières liepen vervolgens zo vreemd als die van Gira. Zou hij geweten hebben wat hij opgroef in 2010, toen hij Swans nieuw leven inblies? De band kwam sterk terug en beleefde een onverwachte creatieve piek met imponerende dubbelaars The Seer (2012) en To Be Kind (2014). Met nog zo'n dubbelaar, The Glowing Man (2016), komt er een einde aan het opmerkelijke 'reünie'-hoofdstuk. Voor het eerst sinds mensenheugenis staat Gira even stil, met twee voeten in het heden, niet kijkend naar wat komen gaat met zijn groep. De ‘zwanenzang’ van Swans in de Effenaar klinkt lelijk en schitterend tegelijk. Geen andere groep doet dit Gira en consorten na. Precies zoals de regisseur het zelf gewild heeft.
Wat volgt zijn ingewikkelde composities zoals alleen Swans die kan schrijven. De ene nog onwaarschijnlijker dan de ander. Die ander nog harder dan de ene. Vanaf het begin zit er niks anders op dan je compleet over te geven aan de lange composities met hun tergende opbouw. De band speelt op en top geconcentreerd, en gebruikt per nummer hooguit drie akkoorden. Net als Suuns is Swans daarbij een anti-band, die vaste songstructuren hekelt. Swans omarmt datgene dat lelijk wordt gevonden; hijgen, knarsen, brommen en zoemen. Anders dan op Le Guess Who 2014, nog altijd het best bezochte Nederlandse Swans-concert, krijgt melodie hier weinig ruimte. Swans speelt vanavond in op de onderbuik en gaat voor gewelddadige geluidsmuren.
Daarmee vraagt de band veel van haar publiek. Met een loodzwaar slot zelfs net iets te veel. Het nieuwe album van Nick Cave is er niks bij. Hoe indrukwekkend en overweldigend Gira weer voor de dag mag komen, zelfs voor Swans-begrippen is dit een uitzonderlijk heftige show. Het is een ervaring die alleen Swans je kan geven, een one-of-a-kind liveband. Zonde daarom dat de band in haar huidige vorm de strijdbijl gaat begraven.