Gevaarlijke uitglijers: geëngageerde muzikanten vs. politici met scoringsdrang

Een jaar geleden had nog niemand buiten een paar fanatieke hiphopfans van ze gehoord, nu hoor je hun naam elke dag in het nieuws, en zelfs uit de mond van de Engelse premier Keir Starmer: Kneecap, een raptrio uit Belfast, groeit in moordend tempo uit tot de meest relevante act van 2025. Wat had Keir Starmer te zeggen over een hiphop-act? Dat het ‘inappropriate’ was dat het trio op Glastonbury zou spelen. De reden daarvoor: Kneecap raakte in april dit jaar in opspraak omdat ze zich tegen de regels van het festival op Coachella zeer pro-Palestijns toonden. Op de schermen van hun podium toonden ze slogans als ‘Israel is committing genocide against the Palestinian people’, ‘It is being enabled by the U.S. government who arm and fund Israel despite their war crimes’ en ‘Fuck Israel / Free Palestine’. De Joodse gemeenschap in Amerika toonde zich diep beledigd, politici spraken er schande van.

Waar komt dat fanatieke activisme vandaan? Kneecap is een trio uit Belfast, dat rapt in het Iers. Dat betekent nogal wat, want Iers was lange tijd in Noord-Ierland een verboden taal, en het gebruik ervan is een teken van verzet. En dat is precies waar Kneecap voor staat. Ze zijn op zo’n beetje elk vlak anti-autoritair, van het afzetten tegen de politie die met drugshonden feestjes komt verpesten tot het militant klinkende ‘Get Your Brits Out’ (een grappige knipoog naar het overbekende ‘get your tits out’). Afgelopen jaar maakten ze bovendien een hilarische film, waarin ze zichzelf spelen in een semi-fictief verhaal over opgroeien in het Noord-Ierland na de echte strijdjaren tegen Engeland, een verhaal dat onder meer draait om een spookvader die gezocht wordt voor terroristische daden en zich dood houdt, maar die wel degelijk van invloed is op zijn rebellerende zoon.

Het gevoel van onderdrukking waarmee Kneecap opgroeide zorgt voor Kneecap (en ook voor Ierse bands als Fontaines DC en The Murder Capital) voor een sterke connectie met het Palestijnse volk. Gaat het te ver, wat Kneecap op Coachella heeft gezegd? Dat hangt van je politieke opvattingen af, al zijn er uiteraard ook juridische grenzen. Zo zou een van de rappers vorig jaar in Londen op het podium gezien zijn met een Hezbollah vlag, en dat zou bewijs zijn dat ze die terroristische beweging steunen. Er bestaan inderdaad vage foto’s van Mo Chara met een gele vlag met Arabische tekst erop, maar of dat gezien moet worden als steun aan Hezbollah moet een rechter in augustus bepalen. Kneecap ontkent Hamas en Hezbollah te steunen en stelt dat de foto uit context is gehaald. Dan is er nog een ander incident dat na de Coachella controverse boven water kwam: bij een concert in 2023 riep Mo Chara ‘The only good Tory is a dead Tory. Kill your local MP’. Het onderzoek naar die uitspraak eindigde uiteindelijk met een sisser voor de rappers, want het ging om één keer uit de bocht vliegen, Kneecap bood zijn excuses aan aan de familie van een daadwerkelijk vermoorde politicus en de termijn om aan zo'n enkele uitglijer een zware aanklacht als 'terrorisme' te verbinden was al verstreken.

De BBC was beducht voor Kneecap, dat dit weekend dus op Glastonbury optrad. Niet alleen de Engelse premier had druk uitgeoefend op het festival, ook gingen er geruchten dat achter de schermen diverse mensen uit de industrie hadden geprobeerd Kneecap uit het blokkenschema te krijgen. Emily Eavis, de directeur van Glastonbury, ging echter achter de rappers staan, net zoals Best Kept Secret dat twee weken geleden deed. Daar werd Kneecap op het laatste moment zelfs gepromoveerd naar het hoofdpodium, want dat is natuurlijk wat gebeurt: hoe harder politici en opinieleiders schreeuwen om het cancellen van de act, hoe populairder de groep wordt. Na Best Kept Secret zou de groep al twee avonden Paradiso vullen, daar is inmiddels een AFAS Live show bij gekomen. En ook de show op Glastonbury was een van drukst bezochte optredens van het weekend. De rappers speelden voor een moshpit vol Ierse en Palestijnse vlaggen.

Ging Kneecap over de schreef op Glastonbury? Dat vond de BBC uiteindelijk niet, want het hele optreden verscheen naderhand alsnog online, nadat een livestream van een fan op Tiktok al 1,6 miljoen kijkers trok. Sein veilig kwam er ook voor het optreden op Best Kept Secret, dat wij registreerden. Kneecap sprak zich daar zoals altijd uit over Gaza, maar ging daarin niet verder dan ‘Free Palestine’ en een vurig betoog tegen koloniale onderdrukking. Dat was wel anders bij Bob Vylan, een al net zo geëngageerde rapgroep uit Engeland, die wél live gestreamd werd door de BBC. ‘Death to the IDF’, scandeerde de frontman van het duo, IDF, Israel Defence Force, het leger. Antisemitisme? Volgens de band zelf gaat het niet over het Joodse volk maar over de moordmachine die tienduizenden burgers vermoordde. En: ‘From The River To The Sea’, volgens veel pro-Palestijnse activisten/sympathisanten een oproep tot vrede en gelijkheid, volgens veel Joden een oproep tot destructie van de staat Israël. 

Wie is dan weer Bob Vylan? Festivalbezoekers in Nederland kregen al een paar keer de kans de activistische groep te zien. Bob Vylan speelde de afgelopen jaren op achtereenvolgens Down The Rabbit Hole, Lowlands en Pinkpop, de laatste pas anderhalve week geleden. Daar zagen we een vrolijke en tegelijk boze, energieke, uitgesproken act die rapt over racisme, institutioneel geweld, klassenongelijkheid en… inderdaad…. de oorlog in Gaza. Op Pinkpop bleef dat binnen de grenzen, op Glastonbury zocht het duo duidelijk de rode lijn op, en niet zonder gevolgen: hun Amerikaanse werkvisum werd direct ingetrokken, en hun boekingsagent trok de handen van ze af. Ook Glastonbury nam afstand. Bob Vylan zelf liet weten niets terug te nemen.

Protocollen
Ook in Nederland duikt de pers direct op deze acts. Bij 3voor12 hing maandag Nieuwsuur in de mailbox, dinsdag EenVandaag. Zijn er protocollen om dit soort excessen tegen te gaan? Moeten acts als deze wel live gestreamd worden? Moet Down The Rabbit Hole zich zorgen maken over het politiek zeer geëngageerde Massive Attack? Bij EenVandaag was het uiteindelijk Paradiso-directeur Geert van Itallie die zich mocht verantwoorden voor het boeken van Kneecap en Bob Vylan dit najaar. De eerste met twee eigen shows, de laatste nota bene als support act van gypsy punkers Gogol Bordello. Geert van Itallie liet weten dat de Kneecap shows in principe doorgaan ('maar niet "gewoon doorgaan", aldus Van Itallie, over Bob Vylan wordt intern nog gesproken) en dat hij de huidige uitbarsting ziet als een kwestie van actie-reactie.

‘Sinds 7 oktober 2023 zijn er continu wel situaties waarbij we zelf bij het engageren van artiesten, ofwel na afloop van een concert, ter verantwoording worden geroepen, omdat er iets gezegd is, of dat er gevlagd is, of whatever. En dat heeft er natuurlijk mee te maken dat de wereld om ons heen zwaar aan het polariseren is. En ja, er is dus ook regelmatig contact tussen ons en de gemeente over wat er nu weer in Paradiso gebeurd is.’ Paradiso organiseerde ook diverse evenementen om de mensen in Gaza te steunen, met optredens van onder andere Sophie Straat, Sef en Ploegendienst. Dat sommige mensen uit de Joodse gemeenschap zich ongemakkelijk voelen bij de komst van Kneecap en Bob Vylan betreurt de directeur, maar hij stelt dat een concert waarvoor je specifiek een kaartje moet kopen toch iets anders is dan een act die op een gratis toegankelijk festival speelt. ‘Soms moet je toch kiezen voor dat ultieme doel: dat we ruimte willen bieden voor uitingen. Maar wel binnen de grenzen van wat acceptabel is... in termen van niet aanzetten tot haat, geweld of discriminatie.’

Pijnlijke uitglijder
Saillant detail: in de introductie van het item sprak presentator Lammert de Bruin van EenVandaag over antisemitische en tot geweld oproepende uitspraken van beide acts tijdens Glastonbury, terwijl dat bij Kneecap nou juist níét gebeurde (en bij Bob Vylan voer voor interpretatie is). Een pijnlijke en gevaarlijke uitglijder, zeer schadelijk voor acts die zich willen uitspreken en zorgvuldig proberen te zijn hoe ze dat doen, en veelzeggend in het huidige discours. 

Moeten popzalen en muziekmedia alert zijn op de uitspraken van artiesten? Moeten er protocollen en huisregels komen? Of verdienen artiesten op het podium artistieke vrijheid? Voor die vraag staat niet alleen Geert van Itallie. Moet het echt gaan over het precieze taalgebruik dat artiesten inzetten om aandacht te vragen voor de vreselijke situatie in Gaza? Of moet het gaat over die daadwerkelijke situatie? Die vraag is nog eens extra relevant geworden door het incident rond Douwe Bob, ook al deze week. Singer-songwriter Douwe Bob staat niet per se bekend als een geëngageerde protestzanger, maar hij kreeg van VVD-fractievoorzitter Dilan Yesilgöz zonder pardon het predikaat ‘antisemiet’ en ‘pure haat’ toegeworpen, en uiteraard deed ook Wilders een duit in het zakje.

Douwe Bob was uitgenodigd om te komen zingen bij een Joodse voetbalclub in Amsterdam, legde hij zelf uit. Hij zou daar voor kinderen spelen. Hij voelt zich als Amsterdammer verbonden met de Joodse gemeenschap en hij had vooraf gecheckt of hij niet in een wespennest van politiek en religie zou belanden. Eenmaal ter plaatse zag hij diverse kraampjes staan met daarop folders van Zionistische jongerenclubs. Hij voelde zich daarbij ongemakkelijk en besloot niet te willen optreden, omdat in zijn ogen Zionisme verbonden was met een situatie in de bezette gebieden. Was dat de juiste inschatting? Misschien, misschien niet, maar is het antisemitisme? 

Dilan Yesilgöz krabbelde een dag later, toen bleek dat idioten Douwe Bob met de dood bedreigden, een heel klein beetje terug. Maar de hand verdween niet in eigen boezem, excuses kwamen er zeker niet. Sterker nog: Yesilgöz bleef er ironisch genoeg bij dat Douwe Bob de gevolgen van zijn uitspraken moest beseffen. De Volkskrant schrijft: ‘Alle betrokkenen balen dat bepaalde Kamerleden er zo opgedoken zijn.' ‘Wij willen ons daar verre van houden’, zegt de woordvoerder van Jom Ha Voetbal. De manager van Douwe Bob: ‘Bij een gevoelig thema als dit begrijp ik niet dat politici niet drie keer nadenken voordat ze grote woorden gebruiken.’ De zanger is inmiddels Nederland ontvlucht met zijn gezin.

De verhoudingen tussen popmuziek en de gebeurtenissen op het internationale wereldtoneel staan op scherp. Niet alleen popmuzikanten die altijd al over politiek gevoelige dingen zongen hebben daarmee te maken, de Kneecaps en Bob Vylans, de Hang Youths en Sophie Straats, maar eigenlijk alle muzikanten, laat alleen al de aanhoudende onrust rond private equity bedrijf KKR zien. Punkband Amyl & The Sniffers (vorige week op Pinkpop en Glastonbury, komend weekend op Down The Rabbit Hole) plaatste er een uitgebreid statement over op Instagram.

‘De Britse media zijn in alle staten over Bob Vylan en Kneecap, maar het hele weekend op Glastonbury spraken artiesten — van pop tot rock tot punk tot rap tot dj’s — zich uit op het podium, en op elke livestream waren talloze vlaggen te zien. Ze proberen het te laten lijken alsof het om een paar op zichzelf staande incidenten en een paar ‘foute bands’ gaat, zodat het lijkt alsof het publiek niet zo tegen genocide is als het in werkelijkheid is. Ze proberen het te doen voorkomen alsof Bob en Kneecap uitzonderingen zijn, in plaats van dat de status quo flink is verschoven en mensen bezorgd en wanhopig zijn dat onze overheden eindelijk luisteren. En als je geen politiek in muziek wilt, geef dan niet de muzikanten de schuld, maar de politici en journalisten, en het politieke landschap in het algemeen, omdat zij hun werk niet doen. Zo lang dat zo blijft, zal er alleen maar méér politiek in muziek komen, totdat het stopt.’

Ook Massive Attack, de vrijdagheadliner van Down The Rabbit Hole, reageert op de ontwikkelingen van de laatste dagen. Volgens de Engelse band hebben politici en media hun prioriteiten niet op orde. ‘Vandaag, op een hete dag waarop 22 Palestijnen (waaronder journalisten) op een terras aan zee werden vermoord door een Israëlische bom, hebben verschillende nationale media ons (opnieuw) benaderd om te vragen wat wij vinden van iets wat een muzikant heeft gezegd.’ [...] ‘Gezien het totale verbod van Israël op internationale journalisten om verslag te doen vanuit Gaza, én de gelijktijdige moord op honderden journalisten in Gaza door Israëlische troepen, roept Massive Attack de BBC en andere media op om hun aanzienlijke nieuwsbronnen te heroriënteren op het rapporteren van de waarheid over wat er dagelijks gebeurt met de mensen in Gaza, en – cruciaal – om aan hun kijkers uit te leggen waarom westerse overheden (zoals het VK) niet handelen.’

Tot slot: ook Kneecap reageerde - nog voor Glastonbury - op de commotie, en wel met de nieuwe track ‘The Recap’. Het is een disstrack gericht aan de voormalig Minister van Economische Zaken en Handel Kemi Badenoch, die tevergeefs probeerde Kneecap een toegekende beurs afhandig te maken wegens ‘anti-Britse opvattingen'. Het voelt misschien als een persoonlijke vete over een potje geld, maar het is wel degelijk serieuzer dan dat. Politici als Badenoch, Starmer en ook Yesilgöz proberen hun macht in te zetten om uitgesproken artiesten hun podium te ontnemen. Het tegenovergestelde zal gebeuren: de komende maanden zullen alleen maar meer muzikanten hun stem laten horen.