Met haar hectische en speelse dj-sets en haar betekenisvolle kunstinstallaties en filmprojecten voelt Crystallmess als een logische curator voor Le Guess Who? komend weekend. Maar hoe belandde de Française vorig jaar eigenlijk als pauze-dj midden in de headline-set van Frank Ocean op Coachella?

Iedere artiest maakt het wel eens mee, het klassieke ‘the show must go on’ scenario. Je bent kotsend ziek, maar je wilt niet afzeggen. Christelle Oyiri alias Crystallmess had het vorig jaar op Le Guess Who?, waar ze af mocht sluiten met een dj-set. Hondsziek was ze, het gevoel dat ze elk moment moest overgeven. Dat het geluid niet voor elkaar was aan het begin van de set hielp natuurlijk ook niet mee: de dj kon alleen het geluid uit de zaal horen, en niet dat van haar monitors. ‘Het was pure chaos, haha’, lacht ze er nu om. ‘Maar toen ze het geluid na een minuut of tien fixten voelde ik me ineens ongelofelijk veel beter. Ik denk ook dat het door het zweten kwam, ik heb het gewoon uitgedreven. Maar dat ik een jaar later als curator teruggevraagd zou worden, dat kon ik op dat moment niet vermoeden.’

Crystallmess (1992) is een dj, producer, filmmaker en beeldend kunstenaar uit Parijs, en nu dus ook curator van Le Guess Who?, waar ze onder meer Kim Gordon (ex-Sonic Youth), Blackhaine, LustSickPuppy en RP Boo in haar programma opnam. Haar selectie zegt veel over het muzikale spectrum van de artiest zelf. Het gaat van elektronische beats uit Detroit op het snijvlak van hiphop en techno tot hypersnelle Malinese elektronica, met vaak een sterke afro-futuristische inslag. ‘Ik wil het besef laten doordringen dat elektronische muziek zwart is. Dat is bepalend voor alle muziek die ik maak en draai. Maar ik laat me daar ook weer niet door beperken. Ik ben altijd een eclectische dj geweest, die genres door elkaar draait en een extra CDJ gebruikt als sampler om me niet te hoeven beperken tot het mixen van twee tracks. Ik ben zelf muzikaal op en top Frans. Frankrijk is de grootste hiphopmarkt buiten Amerika, maar we hadden ook de French Touch. In plaats van ABC, 123 leerden wij als kind Daft Punk en Cassius.’

Dood op de loer

Die hiphop-roots leidden twee jaar terug tot een korte film genaamd HYPERFATE, die afgelopen weekend nog vertoond werd in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Ze omschrijft het zelf als ‘An interstellar exploration of rap stardom told through digital artifacts, personal memories and cosmic reveries.’ Het is een ontginning van de duistere kant van de rapwereld, de keiharde realiteit waarin dood en rouw altijd op de loer liggen en waarin succes een obsessie is. ‘Ik ken geen enkel genre waar de dood zo aanwezig en dominant is’, zegt ze. ‘In de techno wordt minstens zoveel drugs gebruikt, misschien wel gevaarlijker drugs, en toch gaan mensen daar niet massaal dood. We worden bij wijze van spreken elke ochtend wel wakker met het bericht van een gestorven rapper. We zijn er verdrietig over, maar gaan vervolgens door met ons leven, alsof het bij de cultuur hoort. Maar dat is natuurlijk niet zo.’ 

Maar hoe komt het? En kan het ook anders? Dat zijn de vragen die Crystallmess in haar low budget film stelt. ‘Het heeft te maken met de energie waarmee rappers door het leven gaan, met racisme, met sociale constructen en een vorm van territoriaal gedrag. Rapper worden is vaak een manier om te ontsnappen, je kunt ineens toegang krijgen tot geld en daadwerkelijk dingen in je leven veranderen. Tegelijk word je daarmee een doelwit voor mensen die willen wat jij hebt. Of dat anders kan? Natuurlijk, ik kan dit niet los zien van de Amerikaanse context, en we weten allemaal wat daar mis gaat. In de film probeer ik de sociaal-culturele dynamiek uit te leggen aan de hand van mijn eigen perspectief. Mijn broers bijvoorbeeld moesten zich ook altijd verdedigen in het leven. Ze zijn geen rappers, maar ze groeiden wel op in een omgeving waar veel rappers ook vandaan komen.’

Crystallmess groeide op in een gezin van vijf kinderen in zuid Parijs. Haar twee broers waren veel ouder dan Crystelle, ze werden al geboren in de jaren zeventig, terwijl haar jongste zusje twaalf jaar jonger is dan Crystelle zelf en uit 2004 stamt. ‘Daar zit een enorme tijd tussen. Mijn moeder was nog een tiener toen ze voor het eerst een kind kreeg. Ik heb veel respect voor mijn ouders, het was niet altijd makkelijk. Ik groeide op in een achterbuurt, maar omdat mijn school te maken had met messengeweld stuurde mijn vader me naar een andere school in een betere wijk. Ik was woest, want al mijn vrienden zaten op die school. Maar het was natuurlijk de enige juiste keuze die mijn vader kon maken. En daardoor groeide ik voor mijn gevoel ook een beetje op tussen verschillende sociale klassen in.’ 

Wijde wereld

Dat was voor Crystallmess eigenlijk een zegen, ziet ze nu. ‘Net zoals het voor een van mijn favoriete rappers, Chief Keef, eigenlijk niet zo slecht was dat hij tien jaar lang verbannen werd uit zijn stad Chicago. Als dat niet gebeurd was, had hij nu vermoedelijk niet meer geleefd. Nu is hij onlangs voor het eerst sinds 2014 teruggekeerd om in zijn eigen stad op te treden, onder zijn eigen voorwaarden. De manier waarop hij dat deed inspireert mij, en ik hou ook van mensen die terugkeren naar hun oude buurt om erin te investeren en jonge mensen positief te beïnvloeden.’ 

Zo is Crystallmess dus met een nieuwsgierige blik de wijde wereld in getrokken. Met muziek als kern, maar met inmiddels ook de museumwereld als werkterrein. De duistere kanten van de kunstwereld probeert ze zo goed mogelijk te vermijden. ‘En daarmee bedoel ik politiek, macht en geld. De kunst zelf mag zeker duister zijn, diep van binnen ben ik een gothic.’ Zo maakte ze voor een museum in Zürich Venom Voyage, een installatie over ‘dark tourism’, de drang van mensen om als toerist rampplekken te bezoeken. In het Museum Frankfurt vertoont ze de film AN EYE FOR AN “I” over zogeheten ‘choufs’, straatjongeren die op het eerst gezicht maar wat rondhangen op de hoek, maar die in werkelijkheid de belangrijke taak hebben om de onderwereld te waarschuwen voor naderend gevaar. ‘Ik wil dit niet criminaliseren maar zien voor wat het is’, zegt ze daarover.

© Crystallmess

IJsbaan in de woestijn

Maar de vreemdste plek waar Crystallmess zichzelf terugvond was geen museum. Het was het hoofdpodium van Coachella, het totale andere uiterste. Ze stond daar vorig jaar plotseling en tot haar eigen verbijstering als pauze-artiest midden in de veelbesproken headline-show van Frank Ocean. ‘Ik snapte er zelf helemaal niets van, maar ik werd ergens in februari benaderd door zijn assistent, of ik naar L.A. wilde komen. Ik ben maar een underground-dj uit zuid-Parijs, ik zal nooit het geld verdienen om in dat soort kringen te verkeren. OMG, leef je echt zo? Ik heb zoveel geleerd van die ontmoeting met Frank en de fantastische muzikanten om hem heen. Hij is een genie, het maakt me niet uit of-ie muziek releaset. Ik heb hem in de studio bezig gezien en het was krankzinnig. Ik kan niet eens uitleggen hoe bijzonder dat was om te zien.’

De show zelf was nogal een fenomeen, een van de meest besproken concerten van dat jaar. Frank Ocean had al jaren niet getourd toen hij aangekondigd werd voor twee headlineshows op de Coachella-weekenden. Het eerste weekend stond hij daar daadwerkelijk, zij het een uur later dan gepland. Dat had, zo bleek later, te maken met een ijsbaan (in de woestijn!) die op het laatste moment afgebroken werd omdat Ocean het toch niet zag zitten, met gefrustreerde ijsdansers in de backstage tot gevolg. Het eerste deel van de set was ook nog eens onwerkelijk omdat de zanger niet op het podium te zien was, maar alleen op het grote scherm. En dan was er halverwege ook nog eens een onderbreking van een kwartier door een dj… Crystallmess.

‘Er was veel controverse rond die show’, beaamt Crystallmess. ‘Maar om eerlijk te zijn vind ik dat niet zo interessant om over te praten. Voor mij was die hele show ongelofelijk. Ik had eerst helemaal niet door dat ik de hele tijd in beeld was. Ik dacht dat ik in de coulissen stond en dat de muziek zou dienen als soundtrack voor de dansers. Maar mijn vriend zei later: je was de hele tijd in beeld! Echt?! Ja! Het was ook niet als opwarmertje, maar midden in de set. Niemand in mijn eigen land heeft me ooit zo’n platform gegeven. Amerika is een raar land, met hele grote problemen, maar ze zijn daar nog steeds geweldig in het waarmaken van dromen.’

Voor het gecureerde programma van Crystallmess in club BASIS zijn nog losse tickets beschikbaar.