Fresku: tegen de stroom in op zoek naar nuance Fresku: tegen de stroom in op zoek naar nuance

Fresku durft niet zomaar alles meer te zeggen, bekent hij schoorvoetend. Hij die ooit keihard uithaalde naar het spierwitte Hilversum, zonder angst dat de deuren van radio en tv in zijn gezicht zouden worden dichtgeslagen. Hij die Zwarte Piet-fans en PVV-aanhangers nietsontziend belachelijk maakte, en het ene na het andere politiek incorrecte typetje neerzette zonder zich al te druk te maken om de reacties. Hij die in zijn open sollicitatie aan Top Notch de hele hiphop-game cliché noemde. Hij die nooit een blad voor zijn mond nam, vindt het nu steeds lastiger om zich uit te spreken, vertelt de hiphop-artiest in de lounge van talkshow Khalid & Sophie, een uurtje voordat hij daar aanschuift. Hij is jarig, 35 geworden, en bracht na twaalf jaar bij Top Notch vandaag zijn allereerste album in eigen beheer uit: In de Lucht (Deel 1).

‘De ruimte voor nuance is verdwenen’, zucht Roy Reymound alias Fresku. ‘Heb je kritiek op het coronabeleid van de overheid? Dan ben je meteen een wappie. What the fuck, iemand die nadenkt is een wappie.’ Hij besloot zijn najaarstour uit te stellen uit onvrede over het coronapaspoort, want hij wil zijn publiek niet dwingen om een keuze te maken: óf zich tegen de zin in vaccineren, óf dan maar thuisblijven. ‘Ik onderschat de pandemie niet, ik zie dat mensen dood gaan en ik geloof dat dit een reële dreiging is. Als één iemand begrijpt dat je meegaat in deze shit, dan ben ik het wel. De afgelopen twee jaar waren een klap, financieel en praktisch. Ik ben een vader van drie, shit is heavy. Je verantwoordelijkheid nemen na twee jaar zo’n klap proberen te dragen, kan ook zijn: “Fuck it, ik ga hierin mee.”’

Maar wacht even: het is toch ook goed dat mensen zich laten vaccineren, dat je je moet testen voordat je naar een optreden gaat om jezelf en de ander te beschermen? Niemand wil toch dat deze pandemie nóg langer gaat duren, dat nog meer mensen overlijden? ‘Dit is een kwestie van vrijheid’, zegt hij. ‘De vrijheid die we de afgelopen 70 jaar hebben gekend. Dat is het land dat we zijn, hoe we ons identificeren als burger: we hebben de vrijheid om zonder consequenties ons eigen leven te leven. Het gaat om onze individuele vrijheid en wat dat écht betekent. Niet alsof we nu in kettingen zitten met een bal aan onze voet, zo zwaar zou ik het niet willen maken, maar die vrijheid is wat er op het spel staat voor mij.’

Hij hoopt daarin op wat meer begrip. ‘Als jij begrijpt dat aan de andere kant iemand staat die hier twee jaar doorheen is gegaan, de politiek dingen heeft zien beloven…. en alles wat ze zeiden dat niet zou gebeuren is wel gebeurd, en alles wat ze beloofden dat wel zou gebeuren is niet gebeurd… als je begrijpt dat er een groep is die er zo in staat, dan staan we niet meer tegenover elkaar maar naast elkaar. Dan kunnen we een gesprek gaan voeren met Den Haag. Dat kan nu niet, omdat we de hele tijd tegen elkaar staan te schreeuwen. En dat terwijl de meeste mensen zeggen: “Rutte heeft dit verneukt, hij heeft dat verneukt, hoe kan het dat hij nog steeds aan de macht is?” Toch is er een tendens om hem niet te bevragen over het corona-wanbeleid.’

Je hoort Fresku echter niet schreeuwen op In de Lucht, hij klinkt juist kalmer dan ooit. Het is een ode aan de intuïtie, vertelt hij. ‘Ik denk dat we dat allemaal verliezen, man, meer dan ooit. Misschien ben ik hartstikke gek geworden, maar of je nou kijkt naar de opkomst van cancelcultuur, de woningcrisis, de pandemie en het wanbeleid eromheen, er is geen nuance meer. Mensen worden wakker, pakken hun telefoon en consumeren hun eigen waarheid. Dat apparaat duwt je meteen in een hokje. Er is veel identiteitspolitiek, maar bijna geen identiteit meer over. Want identiteit betekent: uniek zijn en uniek mógen zijn. Dat betekent dat je je eigen mening mag hebben zonder meteen gecanceld te worden, zonder dat er een tendens ontstaat dat iemand meteen kapotgemaakt wordt.’

Weer een zucht. ‘Althans, zo voelt het voor mij, alsof ik ineens in deze wereld ben beland. Ik wilde altijd voor het goeie staan, mijn nek uitsteken, praten over belangrijke dingen, de vinger op de zere plek leggen, maar ik ben óók iemand geweest die de hand in eigen boezem steekt. Ik heb nooit geloofd in het slechte van de mens. Dan had ik het al lang opgegeven. Een goed of slecht mens, dat is puur de vraag waar het qua informatievoorziening foutgegaan. Je moet dus altijd proberen te luisteren naar elkaar. Vroeger had ik gezegd: “Goed punt, maar heb je hier ook weleens aan gedacht?” Nu voelt dat angstiger dan ooit. Je bent meteen een boosdoener.’

Op de plaat ageert hij tegen cancel culture en ‘nep-wokeness’. ‘Geen plek voor menselijke fouten, want ze exposen je.’ In ‘Iedereenzaam’ rapt hij over een meid van 17 die niet kan wachten tot ze een OnlyFans-account kan beginnen. ‘Ze voelt zich een sterke vrouw. Kim Kardashian en Amber Rose haar grootste helden nou. Ze praat met veel moderne termen dus ze lijkt woker. “Lichaam verkopen? Nee, mijn seksualiteit ownen.” 17 jaar, ze wil me bijscholen. Gaf ik advies, stopte ze het weg als patriarchie.’ Misschien moet je lachen om zo’n typische anekdote, want dat meisje heeft natuurlijk ook gewoon gelijk. Het is haar lichaam, ze mag ermee doen wat ze zelf wil. Maar Fresku ergert zich aan de toon van wat hij hashtag-strijders noemt. ‘We hebben heel veel mooie ontwikkelingen gehad in heel veel emancipatiebewegingen. Er is nu een beweging die dat heel goed kan hashtaggen en beknopt kan samenvatten om heel snel antwoord te geven.’

Hij zet een stemmetje op: ‘Mansplainer, je bent dit en dat nou aan het doen!’

Weer in zijn normale stem: ‘Dan sla je een essentieel ding over. Je kunt niet iemand sitdownen en helemaal kapotmaken. Om beroep te doen op andermans menselijkheid, moet je ook je eigen menselijkheid laten zien. We hebben elkaar twee jaar niet gezien, we konden lui in onze eigen wereld zitten met onze eigen veilige algoritmes, maar zo groei je niet verder.’

‘Het is heel raar dat we in een tijd leven dat Bilal Wahib… ik weet niet precies hoe ik kan benoemen wat hij heeft gedaan zonder hem tekort te doen, of te bagataliseren wat hij heeft gedaan… maar de grootste partijen die de hand in eigen boezem zouden moeten steken om de discussie aan de gang te krijgen, die hebben hem gecanceld en hun handen in onschuld gewassen. Ik zie dat als een gemiste kans. Zij het nou Top Notch, zij het Instagram zelf. Want hoe gezond is het dat een kind überhaupt zo gemakkelijk met een rapper in contact kan worden gebracht? Het is heel makkelijk om te zeggen: “Nou, die is gecanceld, opgeruimd staat netjes.” Maar doordat je zoveel nuances overslaat, veeg je ook heel veel onder het tapijt.’

Je hoeft Fresku amper een vraag te stellen en het komt er allemaal al uit, maar op enkele momenten na (zoals het superemotionele ‘Sumud’ over de doden in Palestina en de passages over cancel culture) voeren dit soort overpeinzingen over de wereld anno 2021 niet de boventoon op In De Lucht. ‘Dit album gaat voor mij, niet over deze tijd. Het gaat over de tools om deze tijd te overleven.’

Dus rapt hij ook over de mensen om hem heen: hij brengt een ode aan zijn vrouw, manager en steunpilaar met ‘Voor Jou’ en schrijft op openingstrack ‘!’ over zijn ernstig zieke vader. ‘‘Ik zie het lichaam van mijn vader aftakelen. Het maakte me radeloos kwaad, mijn visie waziger. Het fuckt met me, want ik weet ik kan het niet afremmen. Die aftellende zandloper die wacht never.’ ‘Hij zit fully in die strijd’, zegt Fresku, ‘maar ik voel me bezwaard om te vertellen waar hij doorheen gaat. Mijn vader is qua karakter een echte man-man, heel trots. Ik kan me herinneren dat ik met mijn broertje op vakantie ging naar Curaçao met het idee: “Dan leer je papa een beetje kennen.” Hij heeft zo’n grote pickuptruck zoals Antillianen hebben. Eigenlijk moet–ie zijn krukken uit de bak pakken om mee te lopen. Maar hij kijkt ernaar en zegt: “Mwoahhh, is niet nodig.” Terwijl het wél nodig is. Het is heel verlammend soms, en je merkt dat de tijd heel snel gaat. Oudere mensen kijken allemaal naar beneden, naar de kids die groter worden. Niemand kijkt naar boven. Doe je dat wel, dan schrik je en zie je hoe snel we fysiek kunnen aftakelen.’

Dat jongere broertje dat zijn vader nauwelijks kent, daar gaat het over op ‘Dankbaar’. De eerste zeven jaar van zijn leven woonde Fresku bij zijn moeder. Toen die een nieuwe vriend kreeg, kwamen Fresku en zijn oudere zus in opstand. Moeder kon dat niet aan, en belde de vader die inmiddels op Curaçao woonde. ‘Wil jij de kinderen? Dan neem ze maar!’ Maar het 3-jarige broertje bleef achter in Nederland. ‘Hij was mijn beste vriend. Ik weet nog heel goed dat ik de kamer in keek, de ochtend dat ik moest vliegen. Hij lag daar gewoon te slapen, en alles in mij wilde hem wakker maken om nog een keer van hem te genieten, maar dat kon niet. Ik keek de kamer in en ging weg, niet wetende wanneer ik hem weer zou zien. Ik heb nog nooit zoiets onnatuurlijks gedaan.’

Zeven jaar later kwam Fresku weer terug naar Nederland. Zijn broertje en moeder hadden het zwaar gehad: van huiselijk geweld gingen ze naar een blijf-van-mijn-lijf-huis. ‘Waarom moest je nou achterblijven bij iemand die mama pijnigde?’, vraagt hij zich af. ‘Zonder jouw broertje was ik niet levend geweest’, antwoordt zijn moeder. ‘Toen ik terugkwam, waren we meteen weer twee handen op een buik. Ik had kleine beginnende dreadlocks en dikke kettingen, toen was dat nog cool. Hij had z’n broek helemaal hoog opgetrokken, dikke bril en een beugel. We waren helemaal anders, maar het klikte direct. Wat grappig is: hoewel hij mijn kleine broertje is, is hij voor mij een soort leidersfiguur. Ik denk vaak: wat zou hij nu van mij willen zien? Hoe moet ik me nu gedragen?’

Na twaalf jaar bij Top Notch vertrok Fresku bij het label om deze plaat in eigen beheer uit te brengen. Waarom ging hij weg? ‘Er zijn twee versies van dit verhaal. Het is moeilijk om uit te leggen en ik wil het chic doen.’ Maar in het kort: hij had een contract voor een aantal albums getekend, en volgens eigen zeggen had hij zich daaraan gehouden. ‘Maar ze hadden er een clausule tussendoor gesmokkeld waardoor ik ze contractueel nog een album moest geven.’ Dat samenwerkingsalbum dat hij met MocroManiac maakte, dat telde volgens Top Notch namelijk niet mee in dit contract. ‘En paralel hieraan ontstond wat ik neo-Top Notch noem. De mensen waarmee ik werkte gingen óf hogerop, óf ze gingen weg, of ze begonnen hun eigen ding. Ik zat dus ineens met een team mensen dat, los van hoe capabel ze zijn, niet mijn team was. Op een gegeven moment viel het woord “senioren”, over mij, Sticks, Winne, Sef. Ik nam hem gewoon, maar het deed wel een beetje pijn aan mijn ego. Ik moest mijn best doen om in dat nieuwe bedrijf een goede plek te vinden. Ik ben erheen gegaan, in een nieuw pand, met nieuwe mensen, en heb daar IEDEREEN een hand gegeven. De houding was een beetje: “Ik ben bezig op mijn laptop… oh, daar komt iemand een hand geven. Hoi, ja man… en dan weer door achter de laptop.” Ik dacht: dit gaat hem niet worden, ik ben anders gewend. Er zitten nu allemaal twintigers in het bedrijf die social media de norm vinden. Kees is super pienter en altijd bezig met nieuwe ontwikkelingen, maar hij wist ook wat de balans moest zijn: hij zette de ambacht tegenover het effe cashen. Die ambacht is er nu helemaal vanaf. “Nee nee, er gaat geen fysieke release komen. Gewoon streamen, zoveel mogelijk hits maken, werk allemaal maar een beetje met elkaar samen zodat die cijfers omhoog gaan.” Het is prima dat dat bestaat, Top Notch heeft dat in Nederland ontwikkeld, maar het feit dat alleen dat de focus heeft, dat degradeert mensen… Ik klink nu als een hater, maar wij hebben ons ook hard gemaakt voor streaming, voor meer ruimte voor hiphop… maar ik probeer uit te leggen dat ik niet pas binnen neo-Top Notch.’

Toen heeft hij zijn oude team toch weer aan boord gekregen om vorig jaar verrassingsalbum In Het Diepe te lanceren. ‘In coronatime. Ik kon niet optreden, ik kon niets verdienen omdat deze plaat nog onder mijn contract viel, én wegens die clausule moest ik ze nog een plaat geven. Met het legal team van Top Notch heb ik toen het gesprek gevoerd: “Is het een optie om dit niet te doen? Ik heb me eigenlijk aan mijn afspraak gehouden.” Gelukkig bemoeide Kees zich ermee, voor de nieuwe plaat kreeg ik opeens echt een topcontract aangeboden. Ik vroeg: is het ook een optie om independent door te gaan? Kees zei daarop: “Geef Roy wat hij wil.”’

Eigenlijk natuurlijk een superslecht idee om independent te gaan middenin zo’n crisisperiode, want opeens moet je zakelijk de kar zelf trekken terwijl er niks binnenkomt. Was dit een paar jaar geleden gebeurd, dan was Fresku waarschijnlijk in een diepe depressie weggezakt, vertelt hij. Het was hem al vaker overkomen. ‘Alle ingrediënten waren er wel, maar ik heb ze gewoon niet opgeraapt om er een depressie van te maken. Ik heb mensen gezocht die door hetzelfde gingen en hun moed omhoog geholpen. Ik ben dankbaar dat ze in mijn leven zijn.’ Die dankbaarheid, díé probeert hij te laten horen op In De Lucht (deel 1). Ook al ontvang je tegenslag na tegenslag, probeer die met een glimlach tegemoet te gaan. ‘Ik heb lang gedacht dat geloof hetzelfde was als hoop. Maar dat is niet zo, hopen is op je kont zitten wachten. Geloof is de actieve vorm daarvan. Dit is een nieuwe realisatie voor me. Ik kan daar nog geen mooie dingen over vertellen, want ik zit er middenin, maar toen ik dat realiseerde, snapte ik dat er ook een tweede deel van In De Lucht moet komen. Het hoort nog bij hetzelfde boek.’