Aanstaande vrijdag staat Lana del Rey in een uitverkocht Ziggo Dome. Het is haar eerste show in zeven jaar in ons land en pas haar derde ooit. En dat terwijl ze in de tussentijd zo’n beetje elk land om ons heen wel eens aandeed. Waarom negeerde Lana del Rey ons al die tijd? Houdt ze dan niet van ons?

Als je alle jaarlijstjes 2019 van de wereld bij elkaar op zou tellen, zou zij vermoedelijk bovenaan staan: Lana del Rey’s Norman Fucking Rockwell viel enorm goed bij fans en critici en wordt beschouwd als haar beste album tot nu toe. Dat is maar weinigen gegeven, zo’n artistiek hoogtepunt bij je zesde album. Dat haar concert komende vrijdag in Ziggo Dome volledig uitverkocht is, kan dan ook niemand verrassen. Zeker als je bedenkt dat ze ons land voor het laatst aandeed in 2013. Ze speelde toen in een uitverkochte HMH met alleen nog maar dat doorbraakalbum, Born To Die. De enige andere keer dat ze in Nederland speelde was typisch zo’n show waar achteraf 10.000 mensen bij waren: in de bovenzaal van Paradiso.

Het was 10 november 2011, en eigenlijk kenden we Lana del Rey toen alleen nog maar van ‘Video Games’. Ja, ze had een verleden. Ze had al eens muziek gemaakt onder haar eigen naam - Lizzie Grant - en er was ook al een album verschenen onder de naam Lana del Ray (met een ‘a’), maar dit voelde als haar debuut. Qua Nederlandse connectie begonnen we goed: de clip van ‘Video Games’ bestond uit Super 8 videobeelden van een vakantie. Wat bleek: Lana del Rey gebruikte in haar zelfgemaakte collage veertig seconden materiaal van ene Tim van den Hoff uit Zundert. Die nam contact op met de Amerikaanse en sprak af dat ze de beelden mocht gebruiken, maar dan wel met bronvermelding. Een mooi YouTube sprookje rond een zangeres die als een van de eersten het predikaat ‘viral’ kreeg.

We hangen aan haar lippen

Lana del Rey was destijds nog gul voor ons Nederlanders. Zo gaf ze de avond na die Paradiso show een aantal interviews (waaronder aan ondergetekende), en die avond speelde ze in De Wereld Draait Door. Giel Beelen kondigde haar aan met een grapje dat raakt aan de controverse die op dat moment om haar heen hing: ‘We hangen aan haar lippen, en je ziet ook wel waarom’. Want ja, het ging op dat moment nogal veel over haar uiterlijk. Haar onnatuurlijk getuite lipjes, haar glanzende Hollywood glamourcoupe, een soort onnatuurlijke schoonheid die ook nog eens samen ging met een wat stijve, kille manier van praten. Tegenover haar zitten was alsof je zat te praten met een etalagepop met knipperende wimpers.

Wat was Lana del Rey nu eigenlijk? Hoe moesten we haar nu zien? Nep, een commercieel construct, vonden hipsterhaters op de blogs. Persoonlijk zag ik dat anders. Ik zag de Amerikaanse vlaggen langs flitsen in haar videoclips en op het scherm achter haar in Paradiso, ik zag hoe ze zich de ene keer kleedde alsof ze over de rode loper ging, de andere keer casual in typisch Amerikaanse sportkleding. Op de schermen ook flitsen van Elvis en Marilyn Monroe, en van Dolores, de karikaturale diva uit Who Framed Roger Rabbit. Dit was een artiest die iets wilde zeggen over ‘The American Dream’, over de maatschappij en de tijd waarin ze opgroeide, over entertainment, over Hollywood. Natuurlijk vergrootte ze daarvan elementen uit, nam ze in zekere zin een rol aan die haar eigen leven oversteeg. Dat leek me niet problematisch, want dat doen zoveel groten uit de popgeschiedenis. Ze speelt de hoofdrol in haar eigen pop noir.

Je gelooft me niet hè?

Ik legde het haar voor in ons interview die middag, waar ze haar satijnen haar overigens over een lipstickrood Ferrari-jasje gedrapeerd had. Maar mijn theorie - dat ze als artiest toch de touwtjes in handen heeft en zorgvuldig iets construeert - viel helemaal niet goed. Ik vroeg haar bijvoorbeeld naar de rol van The American Dream in haar leven.

Haar antwoord: "Nee, ik ben niet opgegroeid met de American Dream, maar toen ik ouder werd en op zoek ging naar mijn eigen identiteit, heb ik me wel verdiept in de geschiedenis van mijn land. Maar ik beperk me niet tot Amerika, in de video van Blue Jeans zitten ook twintig seconden met beelden uit Monaco. Het klopt, alles bij elkaar is mijn muziek behoorlijk Amerikaans, maar de Amerikaanse droom is op een gegeven moment de droom van de hele wereld geworden."

Wanneer gebeurde dat?
"In de jaren vijftig, denk ik? Het was het eerste decennium waarin mensen in gezondheid leefden. De babyboomers waren de eerste generatie die probleemloos de cruciale eerste jaren overleefde. Alles was nieuw: auto's, jurken, huizen. En het was het begin van de rock 'n roll. Maar hoe dan ook, ik ben meer geïnspireerd door ervaringen uit mijn eigen leven."

Dat snap ik, je liedjes gaan over gebroken harten, over persoonlijke relaties, maar ik wil je graag nog één ding over dat andere onderwerp vragen.
"I'm sure you do, dat is het verhaal dat je wilt schrijven."

Vind je dat een probleem?
"Maak jij er een probleem van?"

Nou, ik zie dat je nadrukkelijk werkt met concepten die buiten je eigen directe wereld staan, met Hollywood-beelden voorbeeld, dat is toch geen toeval? Ik heb het idee dat je bezig bent met meer dan liedjes van drie minuten, je bent ook bezig met hoe het eruit ziet.
"Toen ik jonger was beschouwde ik mijn werk meer als een kunstproject, maar ook weer niet al te serieus. Ik schreef mijn eigen liedjes en maakte daar video’s bij. Ik had weinig anders te doen en ik vond het leuk, maar er zat niet echt een verhaal in. De beelden die ik bij mijn show gebruik, zaten allemaal al in mijn database omdat ze in verknipte vorm al opdoken in mijn video's."

Heb je er lang over gedaan om tot de sound te komen die je nu hebt?
"Nee, als je luistert naar mijn oude albums, dan zul je horen dat ze allemaal dezelfde stijl hebben. Muziek uit 2006, 2007, 2008, 2009, 2010. Mijn eerste liedje ooit, Punchout Blues, klonk ook al laag en donker. Ik ben altijd geïnspireerd geweest door dezelfde dingen, zeer persoonlijke dingen. En Amerika vond ik een interessant platform."

Wat bedoel je daarmee?
"Ik probeer je een beetje te helpen je Amerika-artikel te schrijven. Maar goed, ik had ook een andere vlag kunnen laten wapperen dan de Amerikaanse. De Franse bijvoorbeeld."

Ok, je voelt het al, niet bepaalt een ontspannen sfeer. Ik stuur weg bij het kennelijk gevoelige onderwerp en stel een heel andere vraag. Over haar manier van zingen.

Je hebt een bijzonder soort zang-techniek. Je zingt of heel hoog, of heel laag, waarbij je soms de grens van je kunnen op lijkt te zoeken.
"Vind je dat? Dat zou niet goed zijn. Het is niet de bedoeling te overdrijven, ik zing echt zo. Het zit zo: het middenbereik ontbreekt bij mijn stem. Ik kan laag, ik kan hoog, iets er tussenin lukt me niet. Mensen om me heen hebben wel tegen me gezegd dat ze het raar vinden dat ik zo varieer tussen hoog en laag, maar ik vind het eigenlijk wel mooi."

Ze houdt even in, speelt nerveus met haar nagels en zegt dan:
"Geloof je me? Je gelooft me niet he?"

Maak ik een sceptische indruk?
“Hm hm.”

Heb je reden om erg op je hoede te zijn?
"Vind je dat ik daar reden toe heb?"

In interviews lijk je vaker erg defensief.
"Ik ben in mijn hele leven nog nooit juist geciteerd. Dus ja. Maar ik ben geen exhibitionist, ik ben niet uit op aandacht. In mijn dagelijks leven ben ik helemaal niet het middelpunt van alle aandacht. Ik heb gewoon een familie, vrienden. Zingen doe ik omdat ik het leuk vind.”

Laten we het over je muziek hebben. Mensen zijn er meteen heel erg enthousiast over, al hebben ze nog maar twee liedjes gehoord…
"Dat is niet raar, toch? Twee goede liedjes is een goed begin. Sommige mensen schrijven hun hele leven slechte liedjes."

Ik heb geen persona

Het kwam niet meer goed tussen Lana del Rey en mij die dag. Het was alsof we langs elkaar heen praatten. Zij voelde zich aangesproken, ik weigerde te geloven dat hier iemand zat die ongefilterd haar ziel uitstortte in haar liedjes, zonder berekening en artistieke visie. Tot een gesprek kwam het niet. Na afloop was ze zelfs in tranen. Ik zeg dat niet omdat ik er trots op ben, maar wel omdat het heel veel zegt over de kwetsbaarheid van deze artiest. Ik snapte dat ergens ook wel, dat het zo gevoelig lag. Want Lana del Rey kreeg veel voor haar kiezen in die begintijd. Een maand of drie na haar bezoek aan Nederland maakte ze haar debuut bij Saturday Night Live. Ze zong 'Blue Jeans' en ‘Video Games’ en de backslash was gigantisch. Weer viel iedereen over haar uiterlijk, over haar stijfheid, over de moeite die ze had om haar eigen noten te halen.

Het meest bizarre is nog wel de sketch die Saturday Night Live drie weken later maakte als reactie op al die commotie. Lana del Rey - gespeeld door Kristen Wiig - onderbreekt de show om haar verhaal te doen. We zien aan de ene kant een pijnlijke karikatuur, tegelijk neemt SNL het met dit filmpje ook op voor de zangeres. Want inderdaad, wat maakt het uit dat Lizzie Grant haar naam veranderde? Volgens critici is dat een marketing gimmick. ‘Ja, en daar hebben ze natuurlijk helemaal gelijk in. Geen enkele serieuze muzikant verandert ooit zijn naam. Behalve misschien Sting, Cher, Elton John, Lady Gaga, Jay Z, alle anderen in de hiphop en natuurlijk Bob Dylan.’ Ze strijkt haar lokken recht en lijkt nog eens extra weird recht in de camera.

Je kunt rustig stellen dat het tussen Lana del Rey en de media na die wilde eerste maanden nooit meer goed gekomen is. Oh ja, eind 2012 bezocht ze de Nederlandse tv nog een keer. Het leidde tot een ontmoeting tussen haar en Sharon den Adel van Within Temptation, op onnavolgbare en vervreemdende manier geleid door Paul de Leeuw. Het zou zomaar de reden kunnen zijn dat hierna nooit meer een Nederlander Lana del Rey mocht interviewen. Maar serieus: gedoe met de pers hield ze altijd. In 2014 bijvoorbeeld had ze een fel conflict met The Guardian. Bij de krant begrepen ze absoluut niet wat haar probleem nou eigenlijk was. En afgelopen jaar nam ze het op tegen de bekende Amerikaanse criticus Ann Powers, die een behoorlijk lovende en uitgebreide review schreef van haar nieuwe album. Maar Powers maakte dezelfde fout als ik, ze prees Lana om de dubbele lagen die ze in haar werk aanlegde en de ongrijpbare ‘persona’ die ze creëert. ‘Ik herken me in geen enkele observatie die je doet over mijn muziek’, twitterde de zangeres. ‘Er is niets ‘uncooked’ aan mij. Schrijven over mij is iets heel anders dan mij kennen. Ik heb geen persona. Ik heb dat nooit nodig gehad en zal het ook nooit nodig hebben.’

Twintig minuten selfies en knuffels

Ok, dat verklaart één ding, en dat is waarom na die reeks interviews in 2011 en dat ene tv optreden in 2012 nooit meer een Nederlandse journalist Lana del Rey te spreken kreeg. Ook grote kranten als de Volkrant en NRC niet. Ze is de laatste jaren enorm voorzichtig met interviews, kiest een paar grote media met een internationaal bereik uit om haar verhaal te vertellen. Rond haar nieuwe album koos ze bijvoorbeeld voor NME, Pitchfork en Billboard, plus nog een paar goed getimede Amerikaanse radiozenders. Het is een strategie die veel meer wereldsterren de laatste jaren hanteren. Je hebt als artiest tegenwoordig natuurlijk ook je eigen media tot je beschikking, hoeft niet meer per se elk land af. Let wel, er zijn ook nog steeds grote sterren die dat wel doen. Billie Eilish bijvoorbeeld heeft juist enorm veel pers gedaan, maar haar ligt het dan ook goed.

Goed, die keuze is dus helder en goed verklaarbaar. Maar waarom ze Nederland links liet liggen met optredens, is vraag 2. Kijken we naar haar tours door de jaren heen, dan zien we hetzelfde als met haar media-optredens: tijdens haar eerste jaren lag er veel meer focus op Europa dan in latere jaren. Van de veertig shows van de Born To Die tour waren er maar tien in de VS, elf in het Verenigd Koninkrijk en twaalf in de rest van Europa. Ook de Paradise tour een jaar later was sterk gericht op Europa. Zo’n beetje elk Europees land deed ze aan, van Griekenland tot Tsjechië tot Luxemburg tot … Nederland. Dat was dus een uitverkochte HMH show, die vooral memorabel was omdat Lana aan het eind van haar show maar liefst twintig minuten de tijd nam om knuffels en selfies uit te delen op de eerste rij, terwijl de band maar doorspeelde en doorspeelde. Recensent Randy Timmers haalde die dag het venijnigste uit zichzelf naar boven en schreef in OOR: ‘Ze is Mad Men’s Betty Draper, de trophy wife die eigenlijk niets is zonder de steun en centen van haar sugar daddy. Laat de HMH nu net volstaan met sugar daddies.’

Maar daarna werd het steeds minder. In 2014 richtte ze zich op Amerika, Canada en Mexico, met een klein rondje Europese festivals. Een jaar later was de tour volledig Amerikaans. In 2016 deed ze wel weer negen Europese shows, maar de LA To the Moon tour was juist weer bijna helemaal gericht op de Verenigde Staten. Het lijkt er duidelijk op dat de thuismarkt in het algemeen veel interessanter voor haar is dan Europa. Een verklaring daarvoor hebben ze bij platenmaatschappij Universal niet echt. Thijs Mantel van Universal Nederland herinnert zich die goede start natuurlijk ook, maar kreeg na 2011 eigenlijk altijd nul op rekest op aanvragen. Echt contact met de artiest hebben ze bij Universal Nederland al een hele tijd niet meer, zonder duidelijke uitleg.

Dat gebeurt wel vaker. Nederlandse vertegenwoordigers van grote Amerikaanse wereldsterren zitten vaker op de achterbank dan aan het stuur. Zeker als een artiest bewust schaarste creëert, zal de Nederlandse platenmaatschappij het moeten doen met de kruimels die ze toegeschoven krijgen. Ook bij Friendly Fire - dat al vanaf het begin de Nederlandse shows van Lana del Rey boekt - weten ze niet precies waarom de zangeres hier weg blijft. ‘We hebben de afgelopen jaren af en toe naar shows gekeken, vertelt boeker Roel Coppen. ‘Er was wel sprake dat ze iets zou doen, maar uiteindelijk ging dat toch niet door. Voor zover ik haar ken is het een artiest die zelf bepaalt wat ze wil doen. Destijds in 2011 ging het allemaal heel snel rond haar. Ik herinner me nog dat we destijds in de bar van het American Hotel nog wat hebben zitten drinken met haar en haar manager, dezelfde die nu nog steeds bij haar is. Dat ze toen wel heel veel promotie deed is denk ik vooral een labelkeuze geweest. Doordat ze nu zo zuinig op zichzelf is, hangt er ook wel een soort mysterie om haar heen. Weinig spelen kan een strategie zijn om dat te versterken. Al werkt dat natuurlijk alleen als je in de tussentijd wel steeds populairder wordt. Als niemand om je geeft heeft het geen zin.’

En bij Lana del Rey is dat overduidelijk wel het geval. Na een flinke reeks shows in Amerika vorig jaar staan voor 2020 twaalf Europese shows in haar agenda. De verwachtingen zijn dit keer hooggespannen, want we zijn jaren verder en haar oeuvre is inmiddels groot genoeg voor een gebalanceerde show. Alleen: die selfies en knuffels kunnen wel in de hal na afloop, toch?

Update:

Lana del Rey liet vandaag, een dag voor haar optreden, weten dat ze ziek is. Niet alleen vandaag en morgen, maar de komende vier weken. Zo gaat er een streep door haar complete Europese tour, althans voor nu.