Het is een bitter einde voor het poppodium, dat al sinds de jaren tachtig concerten in de stad organiseerde en in 2008 nog een splinternieuw onderkomen vond in het Muziekkwartier, waar ook het Wilminktheater, het Orkest van het Oosten en het ArtEZ Conservatorium zich bevinden. Er lagen vergevorderde plannen voor een fusie met het andere poppodium in de regio, Metropool Hengelo. Metropool vestigde zich een jaar na Atak, in 2009, ook in een gloednieuw pand. De regio bleek uiteindelijk toch te klein voor twee nieuwe popzalen.
Atak en Metropool zouden vanaf 1 januari de krachten bundelen voor een ‘bovenstedelijke organisatie’ die meer muziekliefhebbers moesten gaan bedienen met een gezamenlijke programmering. Om die samenwerking te bewerkstelligen is er in 2016 nog besloten om 280.000 euro extra gemeentelijke subsidie aan Atak te verstrekken.
Maar vlak voor kerst 2017 kreeg dat grootse plan een barst. In de laatste fase van de fusie werd de hulp van een accountant ingeroepen, die van beide poppodia de financiën moest bekijken om ervoor te zorgen dat ze samen ‘schoon door de poort’ konden, zoals Enschedese wethouder Cultuur Jeroen Hatenboer (VVD) het noemt in zijn memo aan de gemeenteraad. Die accountant stelde in een rapport op 15 december 2017 vast dat Atak niet levensvatbaar meer was: ‘technisch failliet’ was de conclusie. Een huurachterstand van het laatste kwartaal, dalende bezoekerscijfers, en de getroffen financiële maatregelen mochten niet baten.
De sleutels zijn ingeleverd, de medewerkers zijn naar huis: poppodium Atak in Enschede is dicht. Voor nu in ieder geval. Een maand voor de geplande fusie met Metropool Hengelo verklaarde een accountant Atak ‘technisch failliet’. Nu blijken er ondanks een extra subsidie van 280.000 euro al jarenlange financiële problemen te etteren, inclusief een fikse huurachterstand. Hoe heeft dat zo kunnen lopen? En hoe moet het nu verder met Atak?
De oude gevel van Atak
mei 2015: Atak en Metropool beginnen samen met de gemeentes Enschede en Hengelo te werken aan een fusie, met als doel een ‘bovenstedelijke podiumorganisatie’, het Poppodium Twente. Een voorwaarde is dat beide podia ‘schoon door de poort gaan’, dus zonder financiële problemen aan de fusie beginnen.
zomer 2016: In de zomernota van de gemeente Enschede krijgt Atak voor het jaar 2017 een bedrag van 280.000 euro extra subsidie toebedeeld om de financiën voor de fusie op orde te krijgen.
januari 2017: Atak en Metropool kondigen hun samenwerking aan, en presenteren gedurende het jaar een gezamenlijke programmering. De officiële fusie zal in januari 2018 plaatsvinden.
oktober 2017: De gemeenteraad wordt bijgepraat over de ontwikkelingen. Metropool en Atak zijn daarbij aanwezig. De berichten zijn positief.
december 2017: In de laatste maand voor de fusie komt een externe accountant tot de conclusie dat Atak ‘technisch failliet’ is. Metropool trekt zich terug uit de fusie, de gemeente stopt de subsidie voor Atak, en de plannen voor Poppodium Twente gaan verder zonder de organisatie van Atak. Wethouder van Cultuur Jan Hatenboer kondigt aan in een brief aan de raad dat Metropool voorlopig de exploitatie van Atak op zich neemt.
januari 2018: De deuren van Atak gaan dicht, de medewerkers moeten hun sleutels inleveren. In een nieuwe memo kondigt Hatenboer aan dat het Wilminktheater - waarvan de gemeente Enschede enig aandeelhouder is - de ruimte exploiteren met hulp van een buitenpartij, festivalorganisator Absolutely Fresh. In april moet het nieuwe Poppodium Twente het overnemen.
Dagkoersen
Daarop trok Metropool zich terug uit de fusie, en was ook de gezamenlijke subsidieaanvraag van de baan. Op 21 december bereikte het nieuws de regionale media, en daarmee ook gemeenteraadslid Vic van Dijk (D66). ‘We hebben het eigenlijk in de krant moeten lezen. Toen kregen we ook een brief van het college van wethouders. Vervolgens schiet iedereen in de paniekstand, want wat gebeurt hier?'
'Ik heb tegen de wethouder gezegd, “Wat ben je nou aan het doen? De raadsleden denken allemaal dat Atak per direct dicht is.” “Nee nee, dat is niet zo,” antwoordde hij, dus toen zei ik dat hij de raad moest informeren. Daarop stuurde hij een memo op 22 december, die ik interpreteerde als een geruststelling: Atak gaat niet dicht, deze organisatie kan alleen niet verder. We moeten nog wat dingen regelen en dan komt alles goed.’ Nu, twee weken later, is de tent toch gesloten. Er moest een evenement worden verplaatst, de oefenruimtes zijn dicht.
Wethouder Hatenboer heeft in het nieuwe jaar met de directie van het Wilminktheater gesproken, het theater waarvan Atak haar ruimte huurde, en waarvan bovendien de gemeente Enschede enig aandeelhouder is. Het Wilminktheater zal nu de exploitatie op zich nemen voor de aankomende concerten, zij het via een buitenpartij. Lokale festivalorganisatoren Absolutely Fresh moeten Atak tot 1 april draaiende houden, daarna zal de nieuwe regionale poppodiumorganisatie – met Metropool, maar zonder Atak – het overnemen.
‘Het zijn net dagkoersen,’ zegt Van Dijk, ‘de plannen veranderen elke dag. De wethouder geeft in december aan dat Metropool de programmering gaat overnemen, nu is dat niet meer zo. Nu gaat het Wilminktheater – wat eigenlijk gewoon de gemeente is – de programmering doen, via Absolutely Fresh. En uiteindelijk moet het dan weer Metropool worden. Of zo.’ Het raadslid noemt het ‘onhandig’ dat er zo veel ‘ruis’ ontstaat rondom Atak: ‘Mensen gaan zich afvragen of hun concertkaartjes nog wel wat waard zijn. Dat is niet handig, en dat weet deze wethouder ook wel. Kijk, deze wethouder, Jeroen, is een hele creatieve geest. Da’s op zich goed, maar hij moet de boel nu wel even rustig zien te krijgen.’
Het rommelde al langer bij Atak, weet ook Hatenboer. ‘We wisten wel dat het niet super ging. Ik had ook wel wat reserveringen gemaakt om wat problemen op te lossen, maar dit was echt geen basis meer om door te gaan.’
Tekst gaat door onder de foto.
Hoe kon dit zo’n verrassing zijn? Afgelopen oktober was er nog een bespreking met Atak, Metropool en de gemeente waarin alle partijen zeiden dat het hartstikke goed ging. Hatenboer: ‘Dat klopt, daar was ik bij. De beide directeuren waren daar aanwezig en die vertelden dat het samenwerkingsproces goed liep. Maar om straks structureel samen te kunnen werken moet het ook financieel kloppen. Dat is denk ik tijdens die bespreking wat minder aan de orde geweest.’
Maar die huurachterstand was er toen al, volgens de brief van Hatenboer. Daarin staat dat die in het laatste kwartaal van 2017 is ontstaan. In een telefonische reactie vertelt hij aan 3voor12 dat dat zelfs al veel langer loopt: ‘Dat is al een paar jaar aan de gang. Dat werd steeds doorgeschoven en doorgeschoven. Die huurachterstand was voor mij niet zo’n verrassing, dat speelde al. Het stond al in de jaarrekening en was ook al eerder gemeld.’ Ondanks dat bleven alle partijen tot het allerlaatste moment overtuigd van de haalbaarheid van de fusie.
Rook
Ook de gemeenteraad wist dat het met Atak niet goed liep, maar de grootte van de problemen was alsnog een verrassing. Van Dijk: ‘In de zomernota van 2016 is aan de gemeenteraad geld gevraagd om Atak te laten samenwerken met Metropool. Er moest in 2017 nog 280.000 euro bij om ervoor te zorgen dat Atak bij de fusie “schoon door de poort” kon. Wij verkeerden allemaal in de veronderstelling dat het met die 280.000 euro geregeld was. “Alles gaat goed”, werd ons steeds verteld. En dan komt in december ineens het rapport van die accountant.’
Dat bedrag, dat bovenop de bijna 1,8 miljoen reguliere subsidie kwam, bleek niet genoeg om Atak te redden. Van Dijk tekent paralellen met andere culturele instellingen uit de regio die in de afgelopen jaren ook ernstige financiële problemen kregen, zoals het Orkest van het Oosten en de Muziekbank. ‘Het is al de derde instelling die omvalt in twee, drie jaar. Wat zijn die mensen daar allemaal aan het doen? Blijkbaar functioneren die raden van toezicht niet. Of is er soms geld gejat of zo? En hoezo had Atak een huurachterstand?’
De kwestie van huur is sowieso een ingewikkelde. ‘Atak huurt het gebouw van het Wilminktheater, en uiteindelijk is het van de gemeente,' legt Van Dijk uit. 'Meestal is het zo dat de huur ongeveer de gehele gemeentelijke subsidie is. Wij geven 1,8 miljoen per jaar aan Atak. Ik denk dat het grootste deel van dat bedrag opgaat aan huur, wat dus uiteindelijk weer terugvloeit naar de gemeente, maar ja, dat gebouw moet ook ergens van betaald worden.’
Op 15 januari, tijdens de eerste Enschedese gemeenteraadsvergadering na het kerstreces, staat de kwestie Atak op de agenda. Van Dijk is vast van plan zijn vragen aan wethouder Hatenboer voor te leggen: ‘Er is op veel plekken rook.’
'Is er soms geld gejat of zo?'
Niet meer te stoppen
Hatenboer zal tijdens die vergadering de nieuwe plannen voor de exploitatie van Atak en het regionale poppodium aan de raad voorleggen. Hij ziet het vooralsnog ondanks de tegenslag positief in: ‘De ambitie die we hebben is om een poppodium te maken dat voor 600.000 mensen voorziet. Dat is het belangrijkste. Dat kan alleen maar als je de samenwerking bovenstedelijk organiseert. Die poppodia liggen met de trein op acht minuten van elkaar af, en er zijn toch net iets te veel zalen, dus je moet het allemaal net een slag slimmer met elkaar doen. Daar zijn we volop mee bezig. Dat gaat ook echt niet meer veranderen, dat is niet meer te stoppen.’
Wanneer gaan de deuren van Atak weer open? ‘Er is nu een evenement verplaatst naar een andere locatie. Misschien dat er volgende week nog iets verplaatst moet worden maar voor zover ik het nu kan overzien zal Atak eigenlijk nauwelijks dicht zijn,’ aldus de wethouder. ‘Het plan is ook dat de oefenruimtes weer zo snel mogelijk open zullen gaan, dus dan merken in ieder geval de gebruikers er zo min mogelijk van.’
‘De plannen die er nu liggen zijn vergevorderd, die twee podia gaan uiteindelijk schoon door de poort en er ligt ook een profiel voor een nieuwe directeur. Er gloort allemaal moois, dus daar houd ik me dan maar aan vast. Dat blijven we ondersteunen.’