LGW18: Shabaka Hutchings laat het systeem branden LGW18: Shabaka Hutchings laat het systeem branden

Shabaka Hutchings is moe als hij de telefoon opneemt. Z’n stem is nog wat zwaarder dan normaal, hij lispelt een beetje. Een paar dagen geleden speelde Sons of Kemet zijn grootste headlineshow in thuisstad Londen tot nu toe. KOKO, zo’n beetje de Paradiso van de hippe wijk Camden, was uitverkocht. Toch lukte het niet echt er met volle teugen van te genieten: de Amerikaanse tour waarbij Sons of Kemet dag in, dag uit speelde had Hutchings wat gevoelloos gemaakt. Gek is het niet, dat de saxofonist zich wel vaker zo voelt. Hij is niet alleen betrokken bij Sons of Kemet, maar ook bij The Comet is Coming, Melt Yourself Down en Shabaka & The Ancestors. Stuk voor stuk projecten die de afgelopen jaren de aandacht opeisten en Hutchings tot sleutelfiguur van de Londense jazz maakten.

Die positie bevestigde Hutchings dit jaar door op te treden als curator van de Britse jazzcompilatie We Out Here, die in februari verscheen op Brownswood, het invloedrijke label van BBC-dj Gilles Peterson waarop Hutchings al eerder muziek uitbracht. Dit jaar tekende hij met Sons of Kemet bij een ander label: Impulse!, de machtige maatschappij die de thuisbasis vormde van John Coltrane, Pharaoh Sanders en Charles Mingus. Hutchings leert van die oude garde en geeft zijn kennis nu door aan de nieuwe generatie, die een jaar of tien jonger is dan hijzelf: op We Out Here schuift hij saxofonist Nubya Garcia, drummer Moses Boyd en Ezra Collective naar voren als vaandeldragers van zijn gedachtegoed. Het zijn muzikanten die om de haverklap opduiken op elkaars opnames en samenkomen in allerlei ensembles. ‘Als jazzmuzikant heb je een set skills die ervoor zorgt dat je je makkelijk kunt aanpassen aan andere muzikanten’, legt Hutchings uit. ‘In de pop- en rockwereld ligt de nadruk meer op bands die voor een langere periode bij elkaar zijn. Jazzmuzikanten zijn individualistischer, maar kunnen daardoor juist samenwerken in enorm diverse samenstellingen.’

In Londen gebeurt dat de laatste jaren steeds meer in houtje-touwtje-cafés en -kroegen, niet meer in brandschone concertzalen met de perfecte akoestiek. Minder dan in de Verenigde Staten voelt men zich verplicht met fluwelen handschoentjes om te gaan met het erfgoed van jazz. Hutchings is aangesloten bij organisaties als Tomorrow’s Warriors, die er improvisatienacht Steam Down organiseren, een hippe broedplaats waar muzikanten als Kamasi Washington graag langskomen als ze op tour zijn. Het publiek komt er niet in pak naartoe en zit niet stil, maar danst. Het is van verschillende achtergronden en vooral jong, zo bevestigen ook de streamingcijfers inmiddels. De Britse afdeling van Spotify vertelde de BBC in juli dat het aantal tieners en twintigers dat hun “Jazz U.K.” playlist luistert, in korte tijd verdubbeld is. ‘Er is altijd al een sterke jazzscene in Londen geweest’, vertelt Hutchings. ‘Maar nu is-ie genaturaliseerd: jazz is geen vies woord meer. Daardoor is de afgelopen jaren ruimte ontstaan voor mensen met nieuwe ideeën over wat het genre is of zou moeten zijn.'

Stiekem is het nog helemaal niet zo lang geleden dat Shabaka Hutchings zich bij die groep mensen aansloot. Zoals zoveel jonge muziekliefhebbers moest hij in eerste instantie niets van jazz hebben. Pas toen hij van zijn moederland Barbados, waar hij tussen zijn zesde en zestiende woonde, terugverhuisde naar Londen, begon hij langzaam maar zeker kennis te maken met het genre. ‘Maar een heleboel jazz die ik toen hoorde was niet opwindend’, herinnert de Brit zich. Hij luisterde veel liever naar Caribische stijlen als soca en calypso, dansbare muziekvormen die nog steeds een rol spelen in Sons of Kemet. ‘Veel jazz is alleen maar technisch, heeft geen emotie of verhaal. Waarom zou je daarnaar luisteren als de techniek je niets kan schelen? Voor mij voelde het in ieder geval niet alsof ik die muziek nodig had in mijn leven. Nu ik zelf jazz maak probeer ik er nog steeds voor te zorgen dat techniek nooit de overhand neemt. Best lastig als je klassiek getraind bent.'

In die eigen muziek grijpt Hutchings vooral terug op de platen die hem uiteindelijk lieten vallen voor jazz. Miles Davis’ My Funny Valentine en Don Cherry’s Brown Rice bijvoorbeeld, die hij cadeau kreeg van een vriendin van zijn moeder. ‘Dankzij die albums begreep ik waarom jazz zo speciaal was voor een heleboel mensen. Het was zo verfrissend om artiesten te horen die heel losjes omgaan met conventies en stijlen, die alleen maar vooruit denken.’ Dat Sons of Kemet geïnspireerd is door zulke iconen, maakt het viertal nog niet nostalgisch: de Londenaren erfden juist de ontembare vernieuwingsdrift van voorgangers als Courtney Pine, bij wie Hutchings in de leer ging nadat hij zijn klarinet voor een saxofoon verruilde.  

Sons of Kemet is bijvoorbeeld geen band met een standaard jazzformatie. In geen velden of wegen zijn hier trompetten, trombones, piano’s of gitaren te bekennen. Hutchings speelt slechts samen met de 25-jarige tubaspeler Theon Cross en twee drummers, Eddie Hick, en Tom Skinner. Op Le Guess Who? speelt Sons of Kemet straks zelfs een speciale XL-show met vier drummers. Hutchings en Cross spelen lage partijen vol korte noten en zorgen net zo goed voor het ritme als Hick en Skinner. ‘Het ritme is in Sons of Kemet ieders verantwoordelijkheid. Daardoor kunnen we ook druk bij elkaar wegnemen: we kunnen allemaal iets anders doen en toch deel zijn van hetzelfde ritmische continuüm. Op het moment dat dat lukt, kun je een gesprek met elkaar voeren.’

Op Sons of Kemets derde album Your Queen Is A Reptile, dat dit jaar – inderdaad als enige jazzplaat - genomineerd werd voor de prestigieuze Mercury Prize, kruipt Shabaka Hutchings met zijn saxofoon in de huid van een MC. In de vurigste passages klinkt het niet meer alsof hij saxofoon speelt, maar meer alsof hij aan het rappen is. Niet voor niets oefent hij nog steeds door mee te spelen met The Notorious B.I.G.’s Ready To Die. ‘Ik luister naar veel ritmisch gezongen muziek. Niet alleen naar hiphop, maar ook naar spoken word van de Caraïben. Op een gegeven moment realiseerde ik me dat niets mij scheidt van Tupac: door bepaalde ritmische patronen te spelen, kan ik vertellen wat me in een bepaalde periode inspireert.’

In het geval van Your Queen Is A Reptile richt Hutchings’ woede zich op de rassenongelijkheid die soms akelig directe gevolgen krijgt. In mei nog wordt drummer Eddie Hick op Amsterdam Centraal gearresteerd en afgevoerd door vijf politieagenten. De reden? Hick heeft na een mislukte transactie om een bonnetje gevraagd. De drummer mist vanwege het voorval zelfs een show in Luik. Veel kan en wil Hutchings er niet over zeggen. ‘Maar als Eddie een andere huidskleur had gehad, was dit vast niet zo gegaan.’
 
De Brit houdt zich op Your Queen Is A Reptile vooral bezig met een instituut dat de onderliggende problematiek haarfijn blootlegt: de erfelijke monarchie. Dat iemand geboren kan worden als een prins, veronderstelt dat niet dat het ene leven meer waard is dan het andere? Superioriteit als geboorterecht? In dit manifest legt Hutchings uit hoe hij de absurditeit van die mythe – met hulp van dichter Joshua Idehen en MC Congo Natty – aantoont door hem naast een mythe te leggen waarvan de absurditeit kraakhelder is. Hutchings liet zich ‘inspireren’ door de Britse denker David Icke, die als eerst schreef over Reptilians, humanoïde wezens die eigenlijk reptielen zijn en de touwtjes op aarde in handen hebben. ‘Ik heb veel gelezen over de kracht van mythes, vooral boeken van Joseph Campbell.’ Ook Sun Ra, in wiens Arkestra Hutchings met enige regelmaat speelt, was een belangrijk voorbeeld voor het album. ‘Hij stelde gemeenschappen de mogelijkheid moeten hebben om hun eigen mythes te creëren. Als een gemeenschap onderdrukt raakt, verliest het de kans om dat te doen.’

Hutchings veegt meer de vloer aan met de monarchie als systeem dan met Queen Elizabeth als persoon, maar toch: jullie koningin ziet ons niet als mensen, wij haar ook niet. Dus moet het systeem branden en stelt Hutchings op Your Queen Is A Reptile negen nieuwe koninginnen voor. Zijn nieuwe mythische figuren zijn zwarte vrouwen die stuk voor stuk meer gedaan hebben om een kroon te verdienen dan simpelweg in de juiste familie geboren te zijn. Harriet Tubman bijvoorbeeld, die als medewerker van de Underground Railroad minstens zeventig slaven hielp ontsnappen naar Canada. Of de nog levende Doreen Lawrence, een Brits-Jamaicaanse activist wiens zoon Stephen in 1993 werd vermoord bij een racistische aanslag in Londen.

De koningin die het dichtst bij Hutchings staat, is de enige zonder Wikipedia-pagina: een ode aan Hutchings’ grootmoeder Ada Eastman opent het album. Een van Hutchings’ eerste herinneringen is hoe ze op haar eigen dak klom op een lek te repareren. ‘Ze is 103 geworden en was het anker van hele familie in Barbados', vertelt hij. 'Ze heeft haar hele leven gewerkt om het leven van haar nageslacht beter te maken. Zelf had ze niet veel, maar ze zorgde ervoor dat er meer kansen lagen voor iedereen die na haar kwam. Het tweede album van Sons of Kemet heet Lest We Forget What We Came Here to Do en is eigenlijk ook aan haar opgedragen. Mensen, zeker die van Afrikaanse komaf, moeten niet alleen onze plannen voor de korte termijn uitvoeren, maar ook bedenken wat we kunnen doen om de toekomst te veranderen.’