'Na Bruce Springsteen, The Rolling Stones en Paul McCartney heeft Pinkpop weer een poplegende te pakken.' Met die woorden kondigden wij een paar maanden geleden de komst van Justin Bieber naar Landgraaf aan. Geintje natuurlijk, waar de rockpuristen zoals verwacht gretig op hapten. Hoe konden we zo'n snotneus een legende noemen. Hij zingt niet eens live! Toen we een paar maanden eerder probeerden te verklaren waarom je serieuze muziekvrienden ineens naar zijn muziek luisteren (en dus: waarom deze Pinkpop-boeking in de lucht hing), dreigde de programmeur van popzaal Vera in Groningen zijn VPRO-lidmaatschap op te zeggen. En nu staat ie er, de populairste popzanger van het moment op het grootste prestigepodium van Nederland.
Het brengt een aloude scheiding terug: mainstream VS alternatief. Alternatieve popmuziek was jarenlang de basis van het Pinkpop gedachtengoed. Alternatief, als in: zich afkerend van de mainstream, een ‘betere’ keuze dan 'het commerciële'. Een alternatieve scène laat zich niet leiden door de hitlijsten, maar bepaalt zelf wat interessant is en creëert zijn eigen helden. Maar ja, kun je eigenlijk nog wel spreken van alternatieve popmuziek als je praat over headliners die meer dan een miljoen euro moeten kosten en die in hun eentje een stadion kunnen vullen? Die reizen met vijftig trucks aan apparatuur en decor, en waarvan de bandleden in verschillende taxi's afgevoerd worden? Eigenlijk niet natuurlijk. En wat is er alternatief aan bands die al drie, vier decennia meegaan, en die in hun jonge jaren meer hits gescoord hebben dan Justin Bieber? Wat is dat eigenlijk, alternatieve popmuziek?
Met Justin Bieber heeft Pinkpop een fel-bediscussieerde headliner gestrikt. Maar eigenlijk is er natuurlijk helemaal niets raars aan zijn komst. Mainstream popmuziek hoort anno 2017 gewoon bij Pinkpop. Dat is niet altijd zo geweest. Waar ontstond de scheur in het alternatieve bolwerk?
The golden age van de alternatieve popmuziek
De glorietijd van de alternatieve popmuziek was ook een glorietijd voor Pinkpop. De nineties, de golden age. Je zou het haast vergeten, maar de geschiedenis van het festival kent vele pieken en dalen. Na een piek begin jaren tachtig zakte de belangstelling wat terug. Halverwege de jaren tachtig was het diepste dal: amper 15.000 mensen kwamen af op een editie met onder andere The Stranglers, Steel Pulse en Chris Rea. 15.000, je kunt het je nauwelijks nog voorstellen. In de jaren erna kruipt het festival langzaam maar zeker op, en vanaf 1991 worden vier jaren op rij de bezoekersrecords verpulverd. Van 53.500 in 1991 naar 72.000 tijdens de eerste tweedaagse editie. Rock is booming en Pinkpop zit er middenin. De show van Pearl Jam in 1992 - de sprong van Eddie Vedder uit de camera-kraan - gaat de boeken in als de meest legendarische in de Pinkpop-historie.
Die bloeitijd valt niet toevallig samen met een wereldwijde doorbraak van de alternatieve popmuziek naar het grote publiek. Het is in eerste instantie vooral grunge dat de klok slaat. Nirvana, Soundgarden, Stone Temple Pilots, de grote platenmaatschappijen veranderen de ene na de andere rauwe gitaarband in een million seller. Jarenlang al werd aan dat succes gebouwd in de Amerikaanse undergroundscene, en ineens was het grote publiek er klaar voor. Europa volgde, met bands als Radiohead, de grote Britpop golf en later Muse en Coldplay. Pinkpop groeit dus in die jaren, en dat doet het vrijwel 100% op 'alternatieve' muziek. Acts als Bastille, Katy Perry en Caro Emerald waren er in die tijd absoluut niet in gekomen.
De house wordt wel voorzichtig omarmd, maar dan wel met acts als Underworld en Leftfield (twee veelzeggende namen), niet met hit-kanonnen als 2 Unlimited en Snap! Pop acts zijn er eigenlijk nauwelijks. Ja, er wordt gefronst met de wenkbrauwen als ex-boy-band zanger Robbie Williams in 1999 langs komt, maar die toont zich zo'n beetje het meest rock 'n roll van het hele festival. Het Pinkpop-publiek stelt ook duidelijke grenzen. 'Boy band' Doe Maar wordt in 1983 bekogeld met appels, en Anouk (niet per se pop, maar kennelijk niet alternatief genoeg) krijgt in 1998 eieren op haar shirt van intolerante roze hoedjes. Anouk doet het enige juiste: ze trekt haar shirt uit en gaat in haar bh verder. Een heerlijke middelvinger naar de muziekpolitie, maar het zegt veel over de strenge bewaking van het festivaldomein in de jaren negentig.
Maar wat is dan precies het verschil tussen pop en alternative? Dat is een lastige vraag, zeker als je het over een lange tijdsperiode bekijkt. 'Pop' is nu iets anders dan in de jaren tachtig, qua sound, qua look. Pop is in die zin een modeverschijnsel. Veel 'pop' van nu is elektronisch qua sound, soms met urban invloeden, en het is sowieso altijd catchy. Het verschil tussen de twee is lastig objectief te duiden, maar laat zich vaak door de luisteraar wel duidelijk voelen. Belangrijk is in elk geval dat bij alternative acts vrijwel zonder uitzondering de schrijvers van de liedjes ook de uitvoerenden zijn. Dat maakt deze artiesten vaak authentieker. Of in elk geval: die illusie heeft het publiek. De Engelsen gebruiken overigens liever er term indie, gekoppeld aan independent labels, die op een heel andere manier te werk gingen dan de grote majors. Dat wil zeggen: meer DIY, minder gericht op radio airplay of hitsucces. Maar er zijn natuurlijk rockbands die met een strenge A&R manager werken en popzangeressen die hun liedjes en artwork zelf ontwerpen. De scheiding tussen pop en alternative is dan ook eerder een glijdende schaal dan een keihard zwart-wit landschap.
De bezoekersaantallen van Pinkpop
1980: 50000
1981: 50000
1982: 30000
1983: 40000
1984: 20000
1985: 15000
1986: 50000
1987: 32000
1988: 36000
1989: 40000
1990: 42500
1991: 53500
1992: 55300
1993: 64300
1994: 72000 tweedaags
1995: 49000
1996: 59000 driedaags
1997: 49200
1998: 51500
1999: 61250
2000: 66300
2001: 64200
2002: 63345
2003: 47530
2004: 36000
2005: 20000
2006: 68000
2007: 62500
2008: 94000
2009: 90000
2010: 72100
2011: 91900
2012: 79000
2013: 60000
2014: 134000
2015: 112500
2016: 116750
De deur open voor mainstream popmuziek
En toch voelde iedere Pinkpop-bezoeker in 2004 aan: de Sugababes, dat is een vreemde eend. De Sugababes, drie meiden uit Engeland, op dat moment bekend van hits als 'Round and Round' en 'Overload'. Het was een rasechte girl group, met een roodharige, een pittige brunette en een donkere. Oh en toen die roodharige (de leukste) er vandoor ging, kwam er een blondje voor in de plaats dat zelfs nog in Atomic Kitten had gezeten. Atomic Kitten! Dat maakt de Sugababes twee stappen verwijderd van K3! Maar voor veel mensen was dit nou precies zo'n act waarvan je als open minded muziekliefhebber dacht: goede popmuziek. Na afloop ging het nergens meer over, alleen maar over presentator Giel Beelen die de Sugababes poedelnaakt aankondigde.
Dat was een paar jaar voor de grote koerswijziging. Wat zorgde er nou voor dat Pinkpop zijn blik richtte op dat type act? Nou, Pinkpop was in die tijd niet de enige die profiteerde van de gigantische populariteit van de alternatieve popmuziek in de 90s. In 1993 wordt de eerste editie van Lowlands georganiseerd. 23 jaar na de eerste Pinkpop. Lowlands is echt een second generation festival. Waar Pinkpop feitelijk een groot veld is met een paar podia erop, gaat Lowlands voor een full experience, met kleurrijke decors en goed eten. Er zijn meer podia, en de house wordt er net even wat overtuigender omarmd. In een paar jaar tijd groeit Lowlands uit tot 'the place to be'. Het zou zomaar kunnen dat ze dat in Landgraaf beginnen te voelen, want het Pinkpop-momentum verslapt. Ook de horizontalisering van 3FM zou wel eens een rol kunnen spelen. Pinkpop en 3FM hebben altijd een zekere invloed op elkaar gehad. Maar waar omroepen als de VARA en natuurlijk de VPRO traditionele acts supporten, schuift de zender vanaf 1998 langzaam stukje bij beetje op naar rechts. Begin deze eeuw lopen de bezoekersaantallen van Pinkpop terug, van bijna 70.000 in 2000 tot een schamele 20.000 in 2005. Het roer moet om, en dat gaat het ook.
Aan de top van Pinkpop wordt besloten dat de zak met geld op tafel moet. Voor een ongehoord bedrag van negen ton worden de Red Hot Chili Peppers gehaald, en vanaf dat moment heeft Pinkpop elk jaar mega headliners. Maar er is nog een wijziging, die in eerste instantie minder opvalt: de deur gaat voorzichtig open voor meer mainstream popmuziek. Het eerste jaar is dat nog niet zo, maar in 2007 staan Maria Mena, Scissor Sisters en Paolo Nutini op het programma, en ook de maffe soulzangeres Macy Gray is erbij. Met een beetje goede wil kun je deze acts nog wel op het randje van alternatief noemen, maar in de jaren die volgen schuift Pinkpop steeds iets verder op richting onbetwiste 100% pop acts: van Amy MacDonald en Air Traffic in 2008 naar Katy Perry (Katy Perry!) en The Script in 2009 naar Caro Emerald, Mika en P!nk in 2010.
Jan Smeets lacht er een beetje ongemakkelijk over als P!nk - afsluiter op het tweede podium - aan een kabel over het publiek wil vliegen, maar hij zal eraan moeten wennen: de popsterren met hun eigen productie-grillen komen. In drie jaar tijd is de alternatieve ban gebroken, nog een paar jaar later moet Jan Smeets zijn heilige curfew oprekken omdat Avicii per se in het donker wil spelen met zijn mega LED-scherm. Het moet voor Pinkpop een verjonging en verbreding brengen. Lowlands kreeg de alternatieve scene, Pinkpop ging zonder gêne voor het grootste publiek. Pure pop, ouderwetse alternative en nieuwe rammers uit de dance-hoek staan naast elkaar. Is de nieuwe koers de juiste? Als je naar de cijfers kijkt wel. Al in 2008 komen maar liefst 94.000 bezoekers naar Pinkpop, in 2014 wordt een nieuw record gevestigd met 134.000 bezoekers.
Pop-acts nemen heel andere producties mee dan rockbands. Catwalks, LED-schermen, in het geval van P!nk zelfs een kabel om over het publiek te vliegen. Dit is de backdrop van Katy Perry, die ook manshoge opblaasbare lippenstift bij zich had.
1982 Doe Maar
1983 Doe Maar
1986 Cock Robin
1999 Jewel
2000 Krezip
2004 Black Eyed Peas
2006 BLØF
2007 Paolo Nutini, Maria Mena, Macy Gray, Scissor Sisters
2008 Amy MacDonald, The Wombats, Kate Nash, Air Traffic
2009 Just Jack, Milow, Katy Perry, The Script, Maria Mena, Amy MacDonald, Snow Patrol
2010 Paolo Nutini, The Temper Trap, Caro Emerald, Kate Nash, Mika, P!nk
2011 Hanson, Hurts, Eliza Doolittle, Plain White T’s, The Script, Scouting For Girls
2012 Asteroids Galaxy Tour, The Ting Tings, The Wombats, Racoon, Miike Snow, Jonathan Jeremiah, Gers Pardoel
2013 Christopher Green, Kodaline, Tom Odell, Handsome Poets, The Script, Ellie Goulding, FUN., Passenger, Bastille, Lianne La Havas
2014 Basille, Twenty One Pilots, John Newman, Rudimental, Paolo Nutini, Ed Sheeran, Clean Bandit, Kodaline, Chef’Special, Jett Rebel, Stromae
2015 Paloma Faith, George Ezra, Causes, Magic!, Sheppard, Jonathan Jeremiah, Avicii, the Wombats, Robbie Williams (headliner!), The Script, Dotan, OneRepublic, Pharrell Williams (per ongeluk headliner)
2016 Major Lazer, Years & Years, Lukas Graham, Bastille, Walk Off The Earth, Lianne La Havas, Doe Maar, Tom Odell, Walking On Cars, John Newman, Lionel Richie, Kygo
Rock wordt nostalgie
Maar, horen we je al denken, kwamen die 94.000 in 2008 niet vooral voor Foo Fighters en Metallica? En was dat record zes jaar later niet de verdienste van The Rolling Stones? Het antwoord daarop is natuurlijk: ja. Maar dat laat ook meteen de achilleshiel van Pinkpop zien. Het grote podium afsluiten, dat kunnen niet veel acts, waardoor het festival in toenemende mate grijpt naar veertigers, vijftigers en zelfs zestigers als grote acts. Dat niet alleen: ook de laag daar onder wordt in toenemende mate gevuld door terugkerende nineties helden. Soundgarden, Alanis Morissette, Skunk Anansie, Limp Bizkit, de komende editie Live, de parade van acts die ver na hun glorietijd nog eens terug komen is bijna net zo indrukwekkend als de stoet raketten die Kim Jung Un op zijn verjaardag aan zich voorbij ziet trekken. Waar in de jaren negentig vrijwel de hele line-up gevuld was met 'current' artiesten, acts die op dat moment een relevante release hadden, grijpt het festival in toenemende mate terug op groepen die hun kunstje van twintig jaar terug mogen komen herhalen. En de nostalgie van Pinkpop gaat verder dan zijn eigen historie: acts als Bruce Springsteen en Paul McCartney speelden vroeger nooit op festivals, maar zijn nu de ideale headliners. Alternatieve doorbraakacts die een serieus groot publiek aankunnen zijn zeldzaam, en soms - Tame Impala, The xx, The War On Drugs - voelen ze zich eerder thuis op Lowlands, Best Kept Secret of Down The Rabbit Hole.
Of je er nu van houdt of niet, de vernieuwing zit hem bij Pinkpop in de pop-acts. Zij houden het fris en eigen, zij zorgen voor jonge aanwas qua publiek, en ze onderscheiden Pinkpop van de middelgrote evenementen die nog een echt alternatief DNA hebben. Het past ook wel binnen de belangrijkste trend van het Spotify tijdperk, waarin voor veel jonge mensen de toch al zo kunstmatige zwart-wit scheiding tussen alternatief en commercieel verdwenen is. Het is een generatie waarvoor pop en hiphop frisser en interessanter voelt dan de ouderwetse rock. Je ziet het ook in de popzalen, die geen bastions van alternatieve popcultuur meer zijn, maar waar alles door elkaar loopt. Dat leidt wel tot gemopper bij een deel van de Pinkpop aanhang. Toen Pharrell Williams twee jaar terug Foo Fighters verving als headliner bijvoorbeeld, omdat Dave Grohl in Zweden van het podium flikkerde. En toen de nieuwe Mojo-baas Wilbert Mutsaers in de krant zei dat ie graag Beyoncé of Rihanna op Pinkpop zou zien. Het raakt aan de conservatieve aard van het festival, waar gewoon een bassist, een drummer en een gitarist of twee op het podium hoort te staan staan. Geen snotjoch dat de helft van zijn show playbackt.
Dit jaar staat niet alleen Justin Bieber op Pinkpop, hij heeft ook een co-headliner meegenomen: Martin Garrix. Een van de grootste popsterren die Nederland ooit gehad heeft. Maar ook: de eerste dj ooit als afsluiter van het Pinkpop hoofdpodium. Een primeur, terwijl house al meer dan 25 jaar geleden populair is. Die double-bill wekt alvast een hoop meer nieuwsgierigheid dan de zoveelste terugkeer van Kings Of Leon en Green Day.