De winnaars
- Dit is hem, de hele Zwarte Lijst 2016, met een tamelijk willekeurig aantal van 1470 liedjes. Laten we ons beperken tot de belangrijkste nummers, de top 100.
- Nummer 1 is Otis Redding - Dock Of The Bay, dat verscheen in 1968 nadat Redding bij een vliegtuigongeluk om het leven kwam. Redding had toen al een paar albums en grote hits op zijn naam staan. Het grote publiek bereikte hij o.a. met een ijzersterk optreden op Monterey Pop Festival in juni 1967.
- Het nummer is een echte Zwarte Lijst klassieker, die nooit lager dan nummer 2 stond. De ranking in de eerdere edities:
2015: 2
2014: 2
2013: 1
2012: 1
2011: 1
2010: 2
- Otis Redding staat nog drie keer in de top 100, met I’ve Got Dreams To Remember (19), Try A Little Tenderness (47) en I’ve Been Loving You Too Long (74).
- Op nummer 2 staan The Temptations met Papa Was A Rolling Stone, op 3 Marvin Gaye’s What’s Goin’ On, twee classics uit de vroege jaren zeventig. In de top 10 staan vier nummers uit de jaren zestig, vijf uit de jaren zeventig en eentje uit de zeroes. En dat geeft de verhoudingen wel zo’n beetje weer.
- De kampioenen van deze editie zijn Michael Jackson (5x), Otis Redding (4x), Marvin Gaye (4x), Amy Winehouse (4x), Stevie Wonder (4x), Aretha Franklin (4x), Earth Wind & Fire (3x), Prince (3x).
- Van de artiesten die na 1990 hits scoorden, haalde alleen Amy Winehouse (4x) en Mark Ronson (2x) meer dan eens de lijst. Niet toevallig werkten die twee ook nog eens samen. Van Michael Jackson’s 5 nummers in de top 100 was er niet een van na 1982.
Facts & figures: de Zwarte Lijst blijft steken in de seventies
Hoe zwart is de lijst nu eigenlijk, en wat vinden we er wel en niet in terug?
Aan Radio 6 kwam per 1 januari 2016 een einde, maar het vlaggenschip van de soul & jazz zender is behouden gebleven. Radio 2 zendt dit weekend de Zwarte Lijst uit, een initiatief dat sinds 2010 geldt als de gekleurde tegenhanger van de Top 2000. Maar wat is het eigenlijk voor lijst? Wat voor muziek vinden we er in, en wat niet? We zoomen in op de top 100 van de Zwarte Lijst. Zet je schrap voor een lawine aan veelzeggende statistieken.
Verdeling naar decennia
Dat brengt ons bij de verdeling in decennia, een veelzeggende:
30: 1
50: 3
60: 27
70: 36
80: 13
90: 6
00: 4
10: 6
- Dat ene nummer uit de jaren dertig is een verdwaalde Billie Holiday, in de 50s nog jazz-trompettist Miles Davis, gouden jazz-duo Ella & Louis en bluesman Muddy Waters. Daarmee zien we dat de gouden tijd van de jazz eigenlijk maar matig vertegenwoordigd is. De focus ligt op soul.
- De gouden tijd van de zwarte muziek ligt volgens de samenstellers tussen 1968 en 1974. 26 nummers uit die zeven jaren haalden de top 100, tegenover 16 in de 26 jaren van 1990 tot en met nu.
- De nummers uit de top 100 van de Zwarte Lijst komen gemiddeld uit 1977,63 en zijn dus ongeveer 38 jaar geleden gemaakt, een half mensenleven. Ter vergelijking: de Top 100 van 50 Jaar 3FM uit de Pampusweek kwam gemiddeld uit 1999,73. Let op: de eerste 100 van de Top 2000 komt gemiddeld uit 1987,3 en is dus ongeveer 29 jaar oud, bijna tien jaar jonger dan de Zwarte Lijst.
- Webzine Sargasso liet twee jaar terug zien dat de Top 2000 ‘meegroeit’ met de jaren. Zo bleef de gemiddelde leeftijd van de liedjes door de jaren heen min of meer gelijk, en dat kan uiteraard alleen als een aantal oude nummers vervangen wordt door nieuwe.
- Het tegenovergestelde gebeurt bij de Zwarte Lijst. De meeste nieuwere nummers in de top 100 zijn gedaald ten opzichte van vorig jaar. O.a. Mark Ronson, Kyteman, Erykah Badu, D'Angelo. Alleen Amy Winehouse gaat lekker, ongetwijfeld mede dankzij haar Oscar-winnende docu.
- De meeste (en de meest opvallende) nieuwe nummers in de top 100 zijn van voor het gemiddelde jaar 1977. O.a. Barry White, Bob Marley, Sammy Davis Jr. Nieuwe muziek doet het juist minder: o.a. Bo’Saris, Jamie Lidell, Outkast, Ibrahim Maalouf, Robin Thicke, Angie Stone, twee nummers van Gregory Porter en Daft Punk (ft Pharrell en Nile Rodgers) verdwenen juist uit de top 100. In 2015 stonden nog drie nummers uit de laatste tien jaar in de top 10, nu nog maar 1. Alleen Seal (180->53) en Lenny Kravitz (114->100) lukte het met een nummer na 1990 binnen te dringen in de top 100. De typische moderne Radio 6 artiesten verdwijnen dus. Dat zou een direct resultaat van het verdwijnen van Radio 6 kunnen zijn. Die zender trok mogelijk meer specialistische stemmers dan Radio 2, mensen met een bovengemiddeld grote interesse in hedendaagse zwarte muziek.
- De gemiddelde luisteraar van Radio 2 is 52 jaar oud. De gemiddelde luisteraar van Radio 6 was bij de laatste meting in 2015 43 jaar. Opmerkelijk: in 2013 was de gemiddelde Radio 6 luisteraar nog 49 jaar (en die van Radio 2 54. De gemiddelde 3FM luisteraar is 36 jaar). Hoewel Radio 2 dus ook licht verjongt, is de Zwarte Lijst nu duidelijk in een grijzere context terecht gekomen is. En toch verklaart dat niet dat de lijst tien jaar ouder is dan Radio 2's grote trots.
Verdeling per land
Medaillespiegel:
US: 85
UK: 8
NEDERLAND: 2
IERLAND: 2
JAMAICA: 2
CUBA: 1
AFRIKA: 0
- Het is nogal een Amerikaanse aangelegenheid, die ‘zwarte muziek’. Niet zo vreemd natuurlijk, aangezien het voornamelijk gaat om genres als soul en disco, die ontstaan zijn in de VS. Toch is het ook weer niet zo vanzelfsprekend: bij onze eigen Song van het Jaar verkiezing zien we dat mensen de laatste jaren steeds minder en minder op Amerikaanse nummers stemmen, en dat het met name de grote ‘zwarte’ hits zijn die hopeloos onderaan de stemlijst bungelen. Afgelopen jaar gold dat bijvoorbeeld voor enorme hitkanonnen als Big Sean en Fetty Wap.
- De Europese acts in de lijst zijn eigenlijk zonder uitzondering actief in diezelfde van oorsprong Amerikaanse genres. Soul/jazz zangeres Amy Winehouse is het meest prominent.
- De twee Nederlandse nummers - van Kyteman en Typhoon - komen alle twee uit de laatste tien jaar.
- Die twee Ierse inzendingen zijn van Van Morrison. Wat aan hem zwart is mag Joost weten.
- Bob Marley is de eenzame verdediger van de rasta-vlag, de Usain Bolt van de muziek.
- De Cubaanse inzending is van Buena Vista Social Club.
- Toch wel opvallend dat bij de bovenste 100 geen Afrikaanse act te vinden is. Sterker nog: pas op nummer 542 vinden we met Miriam Makeba de eerste Afrikaanse artiest. Geen Youssou N’Dour of Cheb Khaled, die ook niet op de keuzelijst staan. Afrobeat-pionier Fela Kuti stond dat wel, maar op zijn muziek werd nauwelijks gestemd.
Hoe zwart is de Zwarte Lijst?
Ok, nu wordt het interessant. De vraag die we onszelf allemaal stelden nadat Radio 2 zelf nogal breed voor de Zwarte Lijst adverteerde met Adele: hoe zwart is die lijst nu eigenlijk? Nou, heel zwart. Hoewel het eenvoudig noch wenselijk is om artiesten keihard in hokjes te duwen op basis van hun huidskluid (Prince: “Am I black or white, am I straight or gay?”), is het toch niet zo heel ingewikkeld om te constateren dat donkere artiesten daadwerkelijk de dienst uitmaken in de lijst.
- 86 artiesten in de top 100 zou je met goed fatsoen kunnen kwalificeren als zwarte artiesten. Laten we ons de discussie over het exacte aantal besparen en constateren dat dat significant is.
- Verder komen bijna alle niet-zwarte artiesten in de top 100 van de Zwarte lijst uit Europa (op jazz-artiesten Frank Sinatra en Dave Brubeck en latino Santana na)
- Van die 14 niet-zwarte artiesten brachten er 7 hun nummer uit in de periode 1990-2016. Dat betekent dus ook dat nagenoeg de helft van de 16 nummers uit de periode 1990-2016 door blanke artiesten gemaakt is, een totaal andere verhouding dan in de eerdere decennia.
- Adele staat - de spotjes ten spijt - niet in de top 100. Haar hoogste notering is 118 (Someone Like You). Is het te simpel om te stellen dat Zwarte Lijst-stemmers Adele toch niet zwart genoeg vonden?
Verhouding met de Top 2000
Daarvoor moeten we even de Top 2000 erbij pakken. De Zwarte Lijst is altijd al een soort tegenhanger geweest van die grote Radio 2 lijst, waarop terecht altijd kritiek was omdat er vrijwel alleen witte artiesten in staan. Hoe verhouden die twee lijsten zich tot elkaar?
- Grof gezegd kunnen we stellen dat de top 100 van de Zwarte Lijst een afspiegeling is van de ‘zwarte muziek’ die in de Top 2000 te vinden is. 85 van de 100 liedjes is ergens in de Top 2000 te vinden, precies de helft vinden we terug bij de bovenste 1000. Een aardige, en ook wel logische score.
- We houden die bovenste 1000 even vast en gaan terug naar Adele. Gezien het feit dat Adele maar liefst tien keer bij de bovenste 1000 van de Top 2000 staat en met 15 liedjes op de keuzelijst van de Zwarte Lijst is haar afwezigheid bij de bovenste 100 echt heel opmerkelijk.
- Toch zien we ook wel wat interessante verschillen tussen de Zwarte Lijst en de Top 2000. Bij de bovenste 1000 staan ook een heel aantal acts dat niet in de Zwarte Lijst staat. Jimi Hendrix bijvoorbeeld, en Stromae, en een heleboel nummers van Michael Jackson. Wat blijkt: vrijwel alle artiesten die wel in de Top 2000 staan, maar niet in de Zwarte Lijst, stonden bij die laatste niet op de keuzelijst. Jimi Hendrix is vermoedelijk te rock, Stromae te pop?
- Toch nog even over Michael Jackson, want zijn case is interessant: hoe kan het dat al zijn nummers van na 1982 die wel in de Top 2000 staan, hier op de keuzelijst ontbreken? Nummer als Man In The Mirror, Dirty Diana, Heal The World, Black Or White, They Don’t Care About Us en Earth Song waren geen optie, terwijl de weinige nieuwere nummers op de keuzelijst - o.a. Liberian Girl en Remember The Time - precies de nummers zijn die de Top 2000 niet gehaald hebben. En zal toch niet dat zijn huidskleurverandering er iets mee te maken heeft?
- Ook de weinige hiphopacts uit de Top 2000 ontbreken allemaal in de keuzelijst van de Zwarte Lijst. We zien o.a. De Jeugd van Tegenwoordig, Eminem en Macklemore & Ryan Lewis. Hiphop is van alle vormen van zwarte muziek het meest principieel uitgesloten van deelname. Pikant: Jay-Z’s Empire State Of Mind staat wel in de Top 2000, in de Zwarte Lijst staat alleen de versie van Alicia Keys, dus zonder rap. Op de keuzelijst van de Zwarte Lijst ontbreken acts als Kanye West, Drake en Kendrick Lamar totaal.
- Maar het is niet alleen hiphop dat er niet in komt bij de Zwarte Lijst. 90s r&b klassiekers als I Believe I Can Fly van R Kelly, All My Life van KC & Jojo, U Remind Me van Usher of Pony van Ginuwine staan niet in de keuzelijst.
- Dat geldt ook voor grote ‘zwarte’ hits van de laatste jaren, zoals Rihanna’s Diamonds, Beyonce’s Halo, Jason Derulo’s Want To Want Me of The Weeknd’s Can’t Feel My Face.
- Die onderwaardering begon niet in de 90s, maar al veel eerder, bij de disco. Hoewel dat genre met o.a. Earth, Wind & Fire, Barry White en Tavares wel degelijk vertegenwoordigd is, ontbreken ook cruciale tracks. Grote vernieuwer Sylvester bijvoorbeeld. Van Donna Summer ontbreekt nota bene haar grootste hit en meest innovatieve nummer I Feel Love. Uitgerekend de drie liedjes die de Top 2000 haalden (I Feel Love, McArthur Park en State Of Independence) staat niet in de keuzelijst.
Karig
Op basis van de cijfers kunnen we moeilijk om de conclusie heen dat de hedendaagse ‘zwarte muziek’ in de Zwarte Lijst er bijzonder karig vanaf komt. Het is natuurlijk een keuze, die past bij het format van de zender Radio 6. Dat was geen ‘zwarte muziek’ zender, maar een ‘soul en jazz’ zender. Hiphop en hedendaagse soul en r&b is door de Publieke Omroep immers ondergebracht bij jongerenzender FunX, en dat heeft met De Dixte 1000 zijn eigen lijst. De Zwarte Lijst is - met andere woorden - geen staalkaart van de zwarte popgeschiedenis, maar wat ze in Hilversum een ‘omroeppolitiek instrument’ noemen. Maar dat verklaart nog niet helemaal dat de Top 2000 gemiddeld maar liefst tien jaar jonger is dan de Zwarte Lijst, terwijl daar toch ook 3FM naast staat voor de nieuwere muziek. Duidelijk is in elk geval dat de Zwarte Lijst in deze vorm een ongelofelijk conservatieve lijst is, veel conservatiever nog dan Radio 2’s jaarlijks feest van de nostalgie.