Het iconische beeld van Nirvana in Nederland

Documentaire over legendarische grungeband en Nederlandse fans zaterdag op Nederland 3

Tekst en foto Robert Lagendijk ,

Op 25 november 1991 had Nirvana een opnamesessie in Hilversum. Fotograaf Michel Linssen was in de studio en schoot twee rolletjes vol. Een van de foto's is inmiddels een iconisch beeld van zanger/gitarist Kurt Cobain. Zaterdag (5 april) zie je om 21.25 uur op Nederland 3 de VPRO-documentaire over de legendarische grungeband en zijn Nederlandse fans.

Met een plof gooit Michel Linssen een stapel foto's op de eettafel in zijn appartement in hartje Rotterdam. Hij spreekt van 'de gouden jaren van de popfotografie'. 'Kijk, Johnny Cash, Herman Brood, Alanis Morissette, Springsteen, Oasis, Sting, Sheryl Crow, Ramses Shaffy, The Stones...' -Allemaal foto's die ooit in de Popfoto, Muziek Expres, Oor of De Telegraaf hebben gestaan. Linssen maakte in de jaren negentig ontelbaar veel portret- en concertfoto's. Hij vloog de hele wereld over en verdiende er goed mee. 'Het topjaar was 1995. De muzikanten kenden mij in die tijd allemaal. Kranten besteedden nog veel aandacht aan de popfotografie. Het is mij een raadsel, maar popfotografie lijkt op het ogenblik wel helemaal weg!'

Op tafel liggen ook afdrukken van de foto's die Linssen maakte tijdens een radiosessie die Nirvana in 1991 opnam in Hilversum. Het bekendste plaatje is dat van Kurt Cobain die, verscholen achter een studiomicrofoon en met gitaar op schoot, dromerig langs de lens kijkt. Het is misschien wel de Cobain zoals de fans zich hem willen herinneren: cool, charismatisch, knap. Maar er zit ook iets in van het jochie dat voor straf moet nablijven. Linssen zelf is nog altijd blij met het beeld. 'Helemaal de sfeer die ik in een foto wil hebben.' Hij pakt de twee contactvellen met alle 72 foto's die hij die middag maakte er nog eens bij en wijst op de eerste foto van die dag: een langharige Dave Grohl kijkt leeg in het niets.

'Ik dacht in eerste instantie dat deze jongen de zanger was. Hij stond meteen populair te doen. Pas later kwam Kurt binnen en wist ik: jij bent de zanger. Het was direct duidelijk dat alles om hem draaide. Hij was het mannetje. Maar ik begreep er eigenlijk niet zo veel van. Hij zei bijna niks. Ik zat met hem op een bank en draaide een sjekkie van hem. Ik weet nog wel dat ik het heel raar vond. Hij was net in Nederland aangekomen en had een pakje Samson shag dat er uitzag alsof het al maanden in zijn kontzak zat.'

Onrustig
De sessie vond plaats in een heel kleine studio die doorgaans alleen gebruikt werd voor het opnemen van jingles, in de kelder van het oude 3FM-gebouw op het Hilversumse Mediapark. De instrumenten waren voor de gelegenheid geleend. Linssen zag die middag drie heel normale jongens. 'Ik woonde inmiddels acht jaar in een kraakpand,' vertelt hij, 'en dit soort gasten woonde daar ook. Ik kende het type wel. Ze zaten wat te pielen op hun instrumenten en het klonk nergens naar. Dat verbaasde mij niks, want dit soort kraakbandjes klonk nooit ergens naar. Ik kende het album Nevermind toen nog helemaal niet.'

De kille, winderige maandag in november 1991 - de dag van de studiosessie met aansluitend de uitverkochte show in Paradiso, is misschien wel de best gedocumenteerde dag uit het bestaan van Nirvana. De middagsessie werd door de vpro/Vara opgenomen voor het radioprogramma Nozems-a-gogo en 's avonds zoemden de camera's van vpro's Fa. Onrust in en rond Paradiso. Voor het concert registreerde de camera de lange rij voor de popzaal. Er wordt grof geld geboden voor een kaartje en iemand uit de rij geeft de pers de schuld van de hype rond Nirvana. Maandag 25 november 1991: de dag dat punkrock ineens mainstream werd. Ook de band - en vooral Cobain - leek niet te weten wat ze overkwam. Het viel Linssen 's middags al op. 'Kurt was heel onrustig. Hij liep de opnameruimte in en uit en belde steeds met Amerika. Verder zat hij soms ineengedoken op een stoel. Ik dacht wel meteen: junkie.'

Stroef
Nevermind lag pas twee maanden in de winkels en het zou nog maar een maand duren voordat het album Michael Jacksons Dangerous van de eerste plek in de Billboard lijst zou verdringen. Nirvana, de band die tot dan toe obscuur was gebleven en er een kunst van maakte iedere show - ook al was het er een voor twintig man publiek - de eigen instrumenten te versplinteren, was eigenlijk net zo pop als Michael Jackson. Die middag in Hilversum bleef de band 'maar wat pielen' en Linssen zat - met camera - tijdens de soundcheck tussen de muzikanten in op de grond. Op een gegeven moment bleef hij gefocust op de zanger/gitarist. Je ziet het op het contactvel. Cobain rookt, Cobain kijkt weg, Cobain neemt nog een hijs en dan kijkt hij precies in de lens van Linssen.

'Again!' heeft Linssen geroepen, want de foto was niet scherp. Cobain keek braaf nog een keer langs de lens en Linssen klikte nogmaals. Nu wel scherp (zie linksboven). De sessie verliep stroef. Nirvana weigerde verzoekjes van de programmamakers te spelen, wisselde wat van instrument - op een van de foto's zit Cobain met een basgitaar op schoot - en speelde uiteindelijk een paar slordige covers en een lange, saaie jam. Het was zo'n vage brij van geluid dat de aanwezige opnametechnici niet wisten wanneer zij de tapes moesten laten lopen. Linssen was toen al vertrokken en reed richting Utrecht waar The Ramones die avond speelden. Het optreden van Nirvana in Paradiso hield hij voor gezien. 'Ik had totaal geen haast met die foto's, dus het kan zijn dat de films nog een tijd onontwikkeld in mijn donkere kamer hebben gelegen. Ik weet nog dat ik tijdens het ontwikkelen dacht dat er iets fout ging. Ik dacht: o, het is maar Nirvana.' Vervolgens lagen de negatieven maanden in een kast zonder dat hij er iets mee deed.

Alle Nirvana-foto's van Michel Linssen bij Getty Images

Bootlegs
Voorjaar 1994: het uitverkochte concert van Nirvana in Ahoy' Rotterdam werd afgelast, nadat Cobain in Rome een overdosis rohypnoltabletten had ingenomen. Linssen, inmiddels wel fan, zou de band nooit meer zien, want korte tijd later pleegde Kurt Cobain in Seattle zelfmoord. Ineens doken de foto's van de sessie overal op. 'Ik had wel eens een stapel foto's naar mijn agentschap in Londen gestuurd, maar daar was nog weinig mee gebeurd. Ineens kwam ik overal bootlegs tegen met mijn foto's erop. In Tokio, Praag, Barcelona. Er verschenen ook boeken over de band met mijn foto's erin.'

De foto's van Nirvana leveren Linssen tot op de dag van vandaag geld op. Het ene jaar meer dan het andere. 'Maar ik betaal op het ogenblik meer belasting in Amerika dan in Nederland.' Waarom juist deze foto bekend werd, hij weet het niet. 'Ik heb een soortgelijke foto van Michael Hutchence van INXS gemaakt, die ook kort daarna overleed. Daar was nauwelijks vraag naar.' Na de gouden periode in de jaren negentig kreeg Linssen steeds minder werk. Hij kreeg met nieuwe hoofdredacteuren te maken die liever met andere fotografen werkten. Hij noemt het nu het lot van de freelancer: 'Je bent lekker bezig en ineens hoor je van niemand meer iets.' Op het ogenblik richt Linssen zich op landschapsfotografie.

Op 5 april is het twintig jaar geleden dat Kurt Cobain overleed. Britta Hosman maakte de 3Doc Nirvana/Nederland/Nevermind. Verhalen van ooggetuigen, fans en betrokkenen: van het eerste concert in Nighttown Rotterdam tot aan het afgezegde Ahoy'-concert. Op NPO Cultura en Canvas de Classic Albums-aflevering over Nevermind.


3Doc: Nirvana/Nederland/Nevermind
Zaterdag, Nederland 3, 21.30-22.25 uur
Classic Albums - Nirvana: Nevermind
Zaterdag, NPO Cultura, 22.20-23.10 uur
Zondag, Canvas, 22.40-23.30 uur
Nirvana: Live at Reading
Dinsdag, OP12, 20.30-21.35 uur