Free Record Shop valt om: Is er überhaupt nog hoop voor grote muziekketens?

Waar het misging bij o.a. Tower Records, HMV en Virgin

Tim Schakel ,

Free Record Shop heeft zijn laatste adem uitgeblazen. Na een aantal keer gereanimeerd te zijn, is de winkelketen vorige week officieel dood verklaard, komend weekend zijn de overgebleven zaken voor het laatst open. Eerder dit jaar werden alle Free Record Shop winkels in België al gesloten. Is dit een incident? Of is er simpelweg geen toekomst meer voor grote muziekketens? 3voor12 keek naar vergelijkbare westerse cases in het buitenland, en sprak met Martin de Wilde van de NVER. "Gespecialiseerde winkels zullen altijd in trek zijn"

Richard Branson: "Ik had eerder moeten stoppen"

In Amerika gaat het als een van de eerste landen mis met de ondergang van Tower Records, een grote muziekketen opgericht in Sacramento, Californie met vestigingen in Japan, Ierland, Thailand en Mexico. In 2004 werd het voor de eerste keer bankroet verklaard, en in 2006 viel het doek definitief. De toenemende concurrentie van winkels als Best Buy, Circuit City en Wal-Mart zorgden voor minder omzet. Het zijn grote ketens die veel meer verkopen dan alleen muziek, die die met hun prijzen ver onder die van Tower Records zitten. Ook illegaal downloaden wordt uiteraard als reden gegeven. De behoefte van met name tieners om een cd te kopen wordt steeds kleiner. Zij zorgden in het verleden juist voor de meeste omzet, maar gingen steeds meer illegaal downloaden. Die ontwikkeling zagen ze bij Tower kennelijk niet aankomen. Terwijl de muziekindustrie in een flinke dip zat, besloot Tower Records in 1998 juist om te gaan uitbreiden. Er werd 110 miljoen dollar geleend van de bank. Voor een tijd ging het de goede kant op, maar sinds 2001 ging het bergafwaarts. Tower Records kon de schulden niet meer betalen, wat uiteindelijk resulteerde in het opgeven van de winkelketen.

In een aantal voormalig Tower Records filialen zit nu een andere muziekwinkel, genaamd Rasputin Music. Zij zijn op dit moment een van de grootste onafhankelijke platenzaken in Californie, een plek waar vinylliefhebbers hun ei kwijt kunnen; publiek dat nog steeds koopt. Bovendien is er de nodige kennis aanwezig bij de medewerkers, en kunnen mensen voor iets specifieks komen, maar ook een middag rondhangen. Daar zou natuurlijk zomaar de sleutel voor de toekomst kunnen liggen. Hoewel het betrekkelijk goed gaat met deze keten en het einde nog niet in zicht is, denkt medewerker Jules Mulholland, dat de grote winkels aan het uitsterven zijn en dat de toekomst ligt bij de kleine onafhankelijke muziekwinkels. Dit simpelweg omdat de vraag naar fysieke producten steeds kleiner wordt. Grote volumes kunnen niet meer weg gezet worden.

Ook het grote Virgin van de Britse tycoon Richard Branson ging op de fles. Zijn imperium was onder meer in Engeland en Amerika te vinden. Hij had ook winkels in Nederland en werd ironisch genoeg overgenomen door Free Record Shop. In 2009 werd de laatste winkel van Virgin in Amerika gesloten met als verklaring de verkoop via internet. Begin 2000 verkochten artiesten nog miljoenen cd’s per week, anno 2005 werden dat er slechts duizenden. Slecht nieuws voor megastores als Virgin, die massaal cd’s inkochten, maar ze vervolgens niet kwijt konden. Ook verwijt Richard Branson zichzelf dat hij eerder had moeten stoppen met Virgin, en niet vanuit een gevoel van nostalgie had moeten handelen. Er had gekeken moeten worden naar nieuwe markten in plaats van handhaving van de winkels.

Imposante historie helpt niet

In het Verenigd Koninkrijk loopt ook niet alles op rolletjes. Een voorbeeld hiervan is muziekketen HMV, die al ruim 91 jaar bestaat. Even leek het erop dat ook zij het loodje gingen leggen, nadat ze vorig jaar januari failliet werden verklaard. Een week na dit bericht werden o.a. alle Ierse HMV winkels gesloten. Onder leiding van investeerder Hilco kreeg het bedrijf toch weer nieuw leven ingeblazen. Inmiddels zijn er ruim 141 filialen heropend en wordt gehoopt op meer. In tegenstelling tot de vele pessimisten is Hilco er van overtuigd dat er genoeg toekomst is voor de grote muziekketens. De hoop is gebaseerd op de ontwikkelingen in Canada, waar ze muziekliefhebbers weer enthousiast hebben gekregen om muziek te gaan kopen, aldus de man zelf in een artikel in NME. Hij stelt dat HMV in het verleden nalatig heeft gehandeld en dat de winkels niet meer aantrekkelijk waren om te bezoeken. Toen HMV in de schulden kwam is het gestopt om plannen te maken voor de toekomst en stonden ze dus stil, juist op het moment dat ontwikkeling cruciaal was. In het NME artikel komt hij met een aantal voorstellen om HMV weer aantrekkelijk te maken. Hilco wil onder andere dat het aanbod van muziek groter wordt en dat er geïnvesteerd wordt in bandmerchandise. Een ander probleem is dat HMV niet mee is gegaan in de ‘digitale revolutie’. Een nieuwe online-store moet daar verandering in gaan brengen. Uit cijfers van MIZ blijkt dat de fysieke verkoop in Groot-Brittannië weer is gedaald (-6,4 procent). Dat is niet zoveel als in Nederland (maar liefst -19,2 procent), maar toch een bittere pil voor een keten als HMV.

De cijfers

Volgens MIZ hebben de Duitsers gemiddeld 56 euro aan muziek uitgegeven in 2013. Er is sprake van een voorzichtige stijgende lijn. Duitsland verkoopt het meeste muziek van Europa en moet in de westerse wereld alleen Amerika voor zich dulden. De fysieke verkoop is met anderhalf procent gedaald, terwijl de digitale verkoop 8,9 procent is gestegen. Opvallend genoeg is de fysieke verkoop in Frankrijk iets is toegenomen met 0,8%. Zij staan met een marktaandeel van 6% op de derde plek in Europa. Italië staat met 1,4% op de vierde plek.

Toch is er geen reden om al te optimistisch te zijn, want de laatste tien jaar is de muziekverkoop drastisch omlaag gegaan. Uit het rapport van MIZ valt toch iets positiefs te halen; er is een groep muziekliefhebbers die bereid is voor kwaliteit meer geld uit te geven. Deze groep consumenten (slechts vijf procent) neemt in Duitsland de helft van de omzet voor haar rekening (80 euro per jaar). Hier blijken grote ketens toch niet van te kunnen profiteren. Hoe komt dat?

Hang naar ambacht en lokale producten

Het verlangen naar kwaliteit en ambacht is in Nederland ook sterk aanwezig. Zo merkt Hans Parlevliet (Velvet) op dat online aanbieders zoals Bol.com eerder verliezen zullen lijden dan de kleinere platenzaken. Hij stelt dat zij geen kennis en beleving kunnen bieden en niet kunnen rekenen op de sympathie van de consumenten.

Martin de Wilde van branchevereniging NVER denkt er hetzelfde over: “De grote platenzaken van Nederland zijn tegenwoordig de Concerto’s en Plato’s. Deze winkels doen het goed doordat hun focus ligt op specialisme. Zij voegen waarde toe aan hun producten door kennis en een goede voorraad.” In Engeland ging HMV bijna ten onder aan het gebrek hieraan. Niet voor niets wil Hilco hier in investeren en de lokale winkels meer macht geven, omdat hij erkend dat de lokale scenes steeds belangrijker worden. De hang naar het lokale is de afgelopen jaren enorm toegenomen, juist door het ambachtelijke aspect ervan. Pauline Neerman stelt bijvoorbeeld in haar artikel ‘Streekproducten: een trend met revolutionair potentieel’ dat in tijden van crisis meer belangstelling ontstaat voor streekproducten. Het geeft de consument een veilig gevoel. Ook staan ze voor kwaliteit. Het verklaart wellicht waarom onpersoonlijke winkels zoals de Free Record Shop niet zo geliefd zijn.

"Ze hopen dat je uiteindelijk met een koelkast naar huis gaat"

De kleinere platenzaken zijn natuurlijk niet zelf de oorzaak van de problemen bij grote ketens, ze profiteren er alleen van. Het zijn andere ketens die omzet afsnoepen van de grote entertainmentwinkels, net als in Amerika. Die ketens vormen een relatief veel kleinere bedreiging voor gespecialiseerde winkels. Martin de Wilde: “Concerto, Plato en Velvet draaien steeds beter doordat de grote bijna verdwenen zijn. In Nederland heb je alleen nog de Media Markt, V&D en Music & More, maar die noem ik geen échte muziekwinkels. Zij zitten meer in de mainstream markt en verkopen ook andere producten zoals boeken of televisies. Zij gebruiken entertainmentproducten als uithangbord, maar hopen dat je uiteindelijk met een koelkast naar huis gaat. Zij zijn dus niet volledig afhankelijk van muziek. Concerto, Plato en Velvet profiteren een klein beetje van het feit dat andere kanalen zijn weggevallen. Hierdoor kunnen zij zich meer specialiseren. Niet voor niets draaien gespecialiseerde klassieke zaken zoals Bruno Klassiek steeds beter”, aldus De Wilde. Het is volgens hem sowieso niet terecht om met de vinger naar anderen te wijzen. “Concurrentie is er altijd geweest. De Media Markt is dus ook niet dé reden dat Free Record Shop failliet is gegaan. Concurrentie van online bedrijven als E-bay, Itunes en Bol.com ook niet. De ontwikkeling die je nu ziet, is dat zij juist teruggaan naar fysieke producten. Het zogeheten Bricks and Clicks model. De klant kan dan kiezen of ze het product offline of online willen bestellen. Het is juist de balans tussen de twee die werkt. Bovendien draait 80% van alle webwinkels bijna geen omzet.”

De digitale markt

Toch hebben online-spelers als Spotify en Amazon een enorm voordeel tegenover fysieke winkels. Zij maken slim gebruik van data, en dús kennis. Meer dan de lokale platenzaken, omdat ze kunnen inspelen op jouw behoeftes zonder dat je zelf weet dat je ze überhaupt hebt. Aan de hand van je luister of bestelgedrag raden ze muziek aan en vertellen ze wanneer je favoriete artiest in jouw stad speelt. Bovendien kan je snel consumeren, zonder al te veel moeite doen. Het deel van het publiek dat geen vinyl of cd's meer koopt, is die kant op gevlucht. En dan heb je natuurlijk ook nog een grote groep die het liefst illegaal downloadt. De grote ketens zijn niet tijdig ingesprongen op de digitale ontwikkelingen, en betalen nu de prijs.

Op die ontwikkeling hebben de grote ketens veelal geen antwoord gevonden. “Het is makkelijker om een klein bedrijf te runnen dan een groot. Hoe meer winkels je hebt des te moeilijker het besturen ervan is. Dit geldt ook voor Tower Records, Virgin en HMV. Platenzaken als Concerto en Plato hebben bijvoorbeeld geen grote overhead en dat scheelt. Uiteindelijk komt het neer op mismanagement”, zegt De Wilde. Het lijkt er op dat alles wat tussen lokale muziekwinkels, grote franchises en online-aanbieders zit gedoemd is om te mislukken. “Er zal altijd markt zijn voor gespecialiseerde winkels. Het zullen er wel veel minder worden. Grote bedrijven als Media Markt zullen ook blijven bestaan omdat ze een grote mix aanbieden en niet afhankelijk zijn van muziek. De digitale markt zal ook steeds meer stijgen. Voor de rest zal het zeer lastig worden.”