Hauschka: "Verlaten steden confronteren je met de eindigheid van het leven"

Neoklassieke componist komend weekend op Motel Mozaique

Atze de Vrieze ,

Agdem, Pripyat, Stromness, Sanzhi Pod City. Geografisch zitten er halve werelden tussen, maar die plaatsen hebben een belangrijke eigenschap met elkaar gemeen: ze zijn verlaten door de mensen die er ooit huisden. De Duitse neoklassieke pianist liet zich inspireren door al die plaatsen op zijn nieuwe album Abandoned City. "Het is een vreemd idee, dat waar ik nu woon over vijftig jaar misschien helemaal niets meer is."

Al jaren wordt Volker Bertelmann alias Hauschka beschouwd als een van de meest toonaangevende neoklassieke componisten op het snijvlak met popmuziek. Hij wordt in een adem genoemd met IJslander Olafur Arnalds en met zijn landgenoot Nils Frahm. Die piano is zijn hoofdinstrument, maar ook slechts het beginpunt. Als kind al schoot hij nietjes in het instrument om te kijken wat dat met het geluid zou doen. Tegenwoordig is hij volleerd meester van de zogeheten 'prepared piano'. De bovenstaande video laat goed zien hoe dat concreet in zijn werk gaat: met technische ingrepen wordt de definitie van het instrument enorm opgerekt. Met elektronische effecten bijvoorbeeld, of met percussie-elementen die aan de piano bevestigd worden. Luister bijvoorbeeld naar composities als Thames Town of Barkerville, en je hoort dat ritme - en vooral de herhaling - enorm belangrijk voor hem is, alsof hij er techno mee imiteert, laag voor laag. Het doet denken aan de orkestrale house van Brandt Brauer Frick Ensemble, alleen werkt Hauschka het liefst in zijn eentje.
 
De schaduw van Kraftwerk
Het is de geest van zijn stad, Düsseldorf, waar Kraftwerk min of meer eigenhandig de elektronische muziek uitvond, waar minimalist KarlHeinz Stockhausen (vanuit zijn zetel in Keulen) een stevig stempel drukte op de ontwikkeling van de Duitse krautrock. "Of de stad invloed op me heeft? Absoluut. Ik heb enorm veel geleerd van mensen in Düsseldorf. Niet alleen van muzikanten. Ook de invloed van absurde kunstenaars als Marcel Duchamp en Joseph Beuys is hier goed voelbaar. Ik praat graag met mensen in de kunstwereld. In de Salon Des Amateurs bijvoorbeeld, een bar in de beroemde Kunsthalle waar veel kunstenaars zich thuisvoelen. Ik heb een album vernoemd naar Salon Des Amateurs. Kraftwerk? Dat is een schaduw, het is verleden, maar wel een sterke kracht in de stad, omdat hun muziek nog altijd actueel is."

 

In de tijd dat Kraftwerk zijn legendarische werken maakte - de jaren zeventig - groeide Volker Bertelmann op in een klein dorpje in de buurt van ski-oord Winterberg, zo'n twee uur rijden ten oosten van waar hij nu woont. Zo'n dorp met een grote supermarkt, een die precies datgene verkoopt wat de mensen in het dorp nodig hebben. Charmant, vindt de pianist dat als hij er aan terugdenkt. Authentiek durft hij nog net niet te zeggen, maar het woord ligt op het puntje van zijn tong. Van internet was nog lang geen sprake, dus er was een soort luchtbel waarbinnen de kleine gemeenschap leefde. "Vaak ging ik 's morgens vroeg de deur uit, om net voor zonsondergang terug te komen. De volledige vrijheid van het volgen van de flow van de dag, heerlijk vond ik dat. Een keer kwam ik te laat. Ik kwam een schaapscheerder tegen, die me uitnodigde bij zijn hut een paar kilometer verderop. We zaten bij het vuur en hij vertelde me alle verhalen over waar hij vandaan kwam. De politie heeft me uiteindelijk op moeten halen."
 
De diversiteit van steden verdwijnt
Hauschka realiseert het zich maar al te goed, het is heus geen ideaalbeeld om als schaapherder door het leven te gaan. Je verdient er nauwelijks iets mee, en de problemen die je onderweg tegenkomt maken het een stuk minder idyllisch dan je het je in eerste instantie misschien voorstelt. En toch is het romantische verlangen ernaar wel degelijk echt. Precies zoals Hauschka een voorstander is van lokale winkels. "Door de globalisering verdwijnt de diversiteit van steden. Waar ik opgroeide, had ieder dorp een eigen dialect. Ik vond het destijds afschuwelijk klinken, maar nu denk ik daar anders over. Ken je de Rotterdamse kunstenaar Erik van Lieshout? Die probeerde als kunstproject een mini-maatschappij te maken, die zichzelf in alles kon voorzien, van voedsel tot energie. Ik vind dat interessante projecten. Ik denk er wel eens over na: zouden mijn kinderen kunnen overleven als ze geen elektriciteit zouden hebben? Mijn opa en oma konden dat zeker."
Terug naar het oude Duitsland, de streek bij de grens met Nederland, waar nog bruinkool uitgegraven werd. Het brengt Hauschka bij de thematiek van zijn plaat: verlaten plekken. Hij denkt terug aan de bruinkooldorpjes in zijn regio. "De gemeenschap werd om de zoveel tijd compleet verplaatst. Een jaar of vijftien geleden nam ik eens een verkeerde afslag, en kwam ik in zo'n verlaten dorp terecht. De kerk stond er gewoon nog, het benzinestation, maar voor de rest was iedereen weg. Een foto aan de muur van een vriend van me deed me eraan terug denken. Op die foto zag je een verlaten benzinepomp in Las Vegas, een prachtig beeld."
 
Vissersdorp zonder vis
Kunstenaars zijn gek op verlaten plekken. Hoeveel muzikanten huizen er niet in leegstaande panden, hoeveel clubs zitten er niet in voormalige fabrieken. De Deense band Efterklang bracht eens een tijd door op Spitsbergen, in een verlaten stad. Hij zit niet tussen de steden op Hauschka's album. Op welke plekken in Hauschka zelf allemaal geweest? "Om precies te zijn nergens. Mijn echte nieuwsgierigheid kwam pas toen het album af was. Tot die tijd verdiepte ik me op een meer oppervlakkige manier in die steden. Het moesten kleine verhalen zijn. Over Stromness in het hoge noorden bijvoorbeeld, een vissersdorp waar de vis ineens op was. Een interessant beeld, dat me heel erg aanspreekt. De stad Agdam in Azerbeidjan werd vernietigd in de oorlog, dat maakt het weer een heel ander verhaal."
 
Zo hebben al die steden een verhaal. Elizabeth Bay in Namibie bijvoorbeeld was een paar jaar een diamantmijn. Toen het stadje verlaten werd, nam de grootste populatie zeeleeuwen ter wereld er zijn intrek. Duizenden gigantische dieren. Barkerville is een Amerikaans stadje dat eind negentiende eeuw overspoeld werd door goudzoekers - letterlijk. Wie ooit de film Gold Rush van Charlie Chaplin gezien heeft, herkent het beeld direct. Het plaatsje is nu een openluchtmuseum. De Oekraïense plaats Pripyat had het ongeluk te dicht bij het verdoemde Tsjernobyl te liggen, en het Italiaanse dorp Craco werd verlaten toen het letterlijk in zijn geheel van de berg leek te gaan schuiven. "Al die plaatsen hebben een historie, er heeft vaak een drama plaats gevonden, maar er kleeft ook een romantisch element aan. Het confronteert je ook met de eindigheid van het leven, en met de intensiteit van het moment. Op zeker moment hebben mensen een reden om in die plaatsen te wonen - omdat ze dat willen, of omdat ze nu eenmaal hun geld moeten verdienen - en opeens is dat weg. Zo gaat het ook met muziek maken. Ik ben steeds op zoek naar een intensiteit, die maar tijdelijk is. Ik moet die vastleggen, voor het weg is."