Voor dEUS, de band van Antwerpenaar Tom Barman, was 2012 een razend druk en propvol jaar met 120 optredens in 27 landen. Het laatste concert vond plaats op 16 september in Madrid. Erg veel tijd om daarvan bij te komen was er niet. Vijf dagen later stond hij handjes te schudden met zijn kersverse VPRO-collega’s. ‘Tom, dit is de regisseur. Hallo. Aangenaam. Hier zijn jullie tickets. Over twee uur gaat het vliegtuig.’

Ze zijn dus ‘holderdebolder’ vertrokken. Tom Barman (41) is verteller en gids in Shot On Location, een zesdelige televisieserie waarin wekelijks een modern-klassieke stadsfilm centraal staat middels reportages met sfeerimpressies en interviews met betrokkenen.

Het idee mag oorspronkelijk zijn ontleend aan de documentaire-serie Classic Albums, over de totstandkoming van klassieke popplaten, in de uitwerking lijkt het filmprogramma er in de verste verte niet op. Die eerste reis naar Berlijn, in het spoor van Das Leben der Anderen, was wat dat aangaat nogal een waagstuk. Ter plekke en al doende moesten ze de vorm van het programma zien te vinden, zegt Barman, die zichzelf geen al te overdreven natuurlijke ‘journalistieke reflexen’ toedicht. Dat de zanger/componist en maker van verschillende videoclips en één speelfilm, Any Way The Wind Blows (2003), in toenemende mate wordt gevraagd om bijvoorbeeld een filmavond aan elkaar te praten, dankt hij naar eigen zeggen vooral aan het feit dat men in Nederland graag een ‘hyperkinetische, enthousiaste Belg’ inhuurt.

Eigen visie
Hij komt met vertraging uit Gent gereden. In zijn ‘dertig jaar oude auto met te kleine ruitenwissers’ (hij maakt een slap wuivend gebaar) zat hij vast in de regen in het Antwerpse verkeer. Of het leuk was in Gent? Een ontwijkende blik. ‘Ik heb niet meer dan twee uur geslapen.’ Onder de korte mouw van zijn zwarte T-shirt is op zijn rechterbovenarm een filmrol zichtbaar, links piept de aanzet van een microfoon met snoer onder zijn mouw uit. In het lunchtentje in de buurt van de Antwerpse Stadsschouwburg spreekt hij graag af, vooral met het oog op de kwaliteit van de witte wijn. ‘Heb jij al gegeten?’

Hij realiseerde zich meteen terdege dat het hele plan, even simpel als mooi, evengoed op een fiasco kon uitlopen. ‘Ik zei tegen de producer: mij met drie mensen op een set neerzetten, dat is of het beste of het slechtste idee dat je kunt hebben.’ Hoezo? ‘Ik heb mijn eigen visie – het gevaar van too many cooks in the kitchen. Maar het klikt fantastisch.’

Met Lotje IJzermans (eindredactie), Britta Hosman (regie), Pim Hawinkels (camera/montage), Frithjof Kalf (montage) en Mark Witte (geluid) is hij verantwoordelijk voor de reeks. Over het resultaat van hun inspanningen wil hij in alle bescheidenheid geen al te hoge verwachtingen wekken, maar vanzelf ging het zeker in den beginne niet. Toen hij midden in een interview op de trappen van het Stasimuseum een opgewonden regisseur achter de camera zag gebaren en stellig ‘Essentie!’ hoorde roepen, dacht hij wel even: shit, wat krijgen we nou! Mettertijd is het een running gag geworden. ‘Es-sen-tie!’ Lachen dus. Hij heeft nu al heimwee, terwijl het werk nog lang niet af is voor alle afleveringen.

Zware films
Tom Barman is een filmfreak. ‘Biografieën van muzikanten? Wat ik daarvan heb gelezen, kun je op de vingers van een hand tellen.’ Maar over film heeft hij alles verslonden wat los- en vastzit, de ene biografie na de andere. Toch zijn de vragen die spontaan bij hem opborrelen tijdens het draaien van de serie niet per se van het soort: welke filmer heeft u geïnspireerd? Of: hoe is dat ene shot tot stand gekomen? Sterker, het was goed dat zijn collega’s hem er af en toe aan herinnerden dat ze een fílmprogramma aan het maken waren. Hij is in eerste instantie geïnteresseerd in de maatschappelijke thema’s die de films aanroeren (‘het zijn inderdaad nogal zware films’) en de historische achtergrond ervan. ‘Als ik iets stom vind, is het dat ik op school tijdens de geschiedenisles niet beter heb opgelet. Dat zeg ik zonder koketterie. Of het nou gaat om de schietpartij van Bloody Sunday, waarbij onbewapende Ierse demonstranten door Britse soldaten werden neergemaaid, of de obsessieve overgeorganiseerdheid van het Oost-Duitse regime in Des Leben der Anderen: dat zijn de interessante onderwerpen.’

En om dan meteen maar het rijtje af te maken, in willekeurige volgorde: Van God los is vrijelijk gebaseerd op de verrichtingen van de Bende van Venlo; in Leaving Las Vegas drinkt de hoofdfiguur, gespeeld door Nicolas Cage, zich dood; Trainspotting portretteert het junkieleven in Edinburgh en Gomorra laat zien hoe de mafia arme Napolitanen in de greep houdt.

VHS-generatie
De formule waarop ze uitkwamen, is doodeenvoudig. ‘Je dompelt je een paar dagen onder in de sfeer van een film en je komt met zijn allen vanzelf tot een paar bedenkingen en analyses.’ Die deelt hij vervolgens met de kijker, terwijl hij opgaat in het straatbeeld of een balletje trapt met kinderen, via een voice-over. Ook dat was wennen. ‘Ik heb de schurft aan mijn praatstem.’ Het voordeel van deze aanpak: hij leent zich net zo makkelijk voor andere thema’s. Zoals daar zijn: strandfilms (dat was de andere running gag, wanneer ze in de regen stonden te filmen) en – wel serieus – films met een sterke vrouw in de hoofdrol.

Hij is van de ‘VHS-generatie’, zegt hij. ‘Eindeloos videobanden kijken. Tot mijn dertiende vooral horrorfilms. Op mijn veertiende verjaardag kreeg ik van mijn vader het mooiste cadeau van mijn leven: een abonnement op de beste videotheek van het land. Dat kostte veel geld, het was een sjieke videotheek hier vlakbij in de Jodenbuurt. Video Library heette die. Zo is het begonnen. Italiaanse, Zweedse, Franse films, ik zag alles. Ik ben niet iemand die alleen van arthousefilms houdt. En ik was natuurlijk in de weer als thuisfilmer. Kilometers heb ik geschoten op super-8.’

Toen hij zich op zijn vijftiende aanmeldde voor een cursus scenarioschrijven aan de zomeruniversiteit, kreeg hij te horen dat hij te jong was. Maar intussen was klip en klaar wat hij wilde: naar de filmschool in Brussel. Die heeft hij niet afgemaakt. ‘Ik zakte voor een theoretisch vak. Dat was het einde.’

En hij vertelt hoe hij zich in de muziek als videoclipregisseur op een terloopse manier technisch verder heeft kunnen ontwikkelen. Op het moment werkt hij aan drie verschillende filmscenario’s tegelijk, met hulp van anderen. Hij neemt er de tijd voor. Het komende jaar zal hij vooral in de studio bezig zijn met het voltooien van de nieuwe plaat van Magnus, zijn technoproject met de Britse producer/remixer C.J. Bolland. deus staat even op een lager pitje.

Teamwork
Welke van de zes afleveringen vond je het leukst om te maken? ‘Leaving Las Vegas. Je voelde de liefde van de mensen die de film hebben gemaakt voor die periode in hun leven. Die film is zonder noemenswaardig budget gemaakt en zonder permissie van de stad Las Vegas. Maar when the stars align en alles klopt… Dat zeiden ze ook: voor hun carrières was die film baanbrekend, maar daarna hadden ze nooit meer aan zoiets meegewerkt. Erin O’Brien, de zus van John O’Brien, de schrijver van het boek die zelfmoord heeft gepleegd, kwam helemaal uit Cleveland vliegen. De cameraman kwam speciaal over uit New York voor het interview. Ongelooflijk vond ik dat. Maar Gomorra is net zo goed een favoriet. Ik vind: bij goeie cinema moet je ook links en rechts van het scherm voelen dat de wereld er is. Gomorra is daar een prachtig voorbeeld van.’

En leiden die reportages en gesprekken nog tot nieuwe inzichten of verrassingen? ‘Het is niet nieuw, maar wat hopelijk uit de serie spreekt: wat voor ongelooflijk teamwork film is en hoe het elke keer weer een klein mirakel is dat een film wordt afgemaakt. Als het dan ook nog een heel goeie film is – ja, dat heeft alles met geluk en serendipity te maken.

Truffaut zei: “Het duurt net zo lang om een goeie film te maken als een slechte film.” Het samenwerken, het delen van een visie: daar ligt de schoonheid. Dat zeggen ze ook allemaal.

En van sommige mensen, zoals de zus van O’Brien, was ik echt ondersteboven. Of Salvatore Cantalupo, die in Gomorra de kleermaker speelt. Een doorgewinterde toneelacteur, geboren en getogen in Napels. Die man kwam met een boodschap, hij wou iets gezegd hebben. Ik ga het niet verklappen, maar hij is zo’n mooie, charismatische mens. Hij zei over die film: de rol van mijn leven. That’s the real thing. Maar echt een verrassing? Eens kijken… Venlo! Als je eerst in Las Vegas bent geweest en in Napels, waar altijd wat loos is, ga je toch met andere verwachtingen naar Venlo. Maar het was interessant en Pieter Kuijpers, de regisseur, kon er erg goed over vertellen. We zijn het café in gegaan en hebben mensen vragen gesteld over die periode. En zo hebben we niet alleen de radertjes blootgelegd van de totstandkoming van die film, maar ook hier weer: de maatschappelijke context, waarom het zo uit de hand heeft kunnen lopen.’

Voor Tom Barman is Shot on Location geslaagd als het in de buurt komt van een intensief nagesprek na afloop van een goede film. ‘Met twee vrienden ben ik naar Jagten geweest. We kwamen er niet los van, uren hebben we erover gesproken. Een groter compliment kun je makers niet geven: mensen die praten over het bestaan aan de hand van een film.’

Shot on Location: Nederland 2, 18.50-19.20 uur
Tom Barman: ‘Wat hopelijk uit de serie spreekt: wat voor ongelooflijk teamwork film is en hoe het elke keer weer een klein mirakel is dat een film wordt afgemaakt’