Toen de punk hoogtij vierde in Nederland, was ik nog niet eens geboren. Mijn ouders woonden op het conservatieve Brabantse platteland en hielden zich niet bezig met die rebelse jongerenbeweging. Ik werd in 1985 geboren, toen de korte maar vlammende punkperiode al achter de rug was. En aangezien ik anno 2012 graag naar hippe indiepop en singer-songwriters luister, wordt het hoog tijd voor een bijspijkerklasje Punk voor dummies. Op naar de opening van de expositie God Save the Queen in het Centraal Museum!
Dominee Gremdaat opent de tentoonstelling met een donderpreek vanaf de prachtige kansel van de Nicolaïkerk. “Tegenwoordig mág kunst wel, maar alleen nog in een afgesproken kader. Vanuit woede ontstaat sprankelende kunst. Wordt het daarom niet ’s tijd voor een nieuwe revolutie? De huidige ontevredenen zouden hun bek weer eens open moeten trekken, nét zoals tijdens de punkperiode!” Het in grote getale toegestroomde volk luistert met ingehouden adem en reageert met applaus. Onder de gotische bogen concludeert de dominee dat hij de expositie God Save the Queen "supercool" vindt. Amen.
God Save the Queen is een afwisselende en interactieve expositie. Bezoekers kunnen onder andere beeldende kunst bekijken, punkmuziek beluisteren en protestposters en kraakbrieven bestuderen. Die posters en brieven belichten overigens een groot gedeelte van de Utrechtse punk- en krakersscene. Maar de bezoekers kunnen ook zelf aan de slag gaan in het museum. Zo is er het analoge Facebook, een Do It Yourself-timeline en een punkrockdrumstel dat speciaal ontwikkeld is voor deze tentoonstelling. Marja Bosma, conservator van het Centraal Museum, beleefde de periode van 1977 tot 1984 heel positief, als een “explosieve bevrijding van het keurslijf”. Voor de inrichting van de expositie putte zij vooral uit haar eigen ervaringen en volgde ze haar eigen voorkeuren. “Heel veel van de kunstwerken die nu worden getoond, hebben jarenlang in depots gelegen. Onterecht natuurlijk, want deze kunst oogt ook nu nog erg fris!”
Historicus, schrijver en leeftijdsgenoot Leonor Jonker schreef het boek No Future Nu over de punkscene in Nederland. Ook zij heeft de hoogtijdagen van de punk niet zelf meegemaakt, maar deed er uitvoerig onderzoek naar. Wat is volgens haar kenmerkend aan punk? “Punk is veel meer dan alleen een muziekstijl. Het is een levensstijl. Het unieke aan de punkperiode uit de jaren tachtig was dat er voor het eerst een verbinding werd gelegd tussen een breed aangehangen jeugdcultuur en een gedachtegoed. De ludieke en anarchistische stijl van de provo werd doorgevoerd door punkers.” Ok, dus er werd in Nederland een jongerenbeweging opgehangen aan politieke en ideologische overtuigingen. Waarom gebeurde dat? Jonker benadrukt de invloed van de geschiedenis: “Punk kun je niet op waarde schatten zonder de voorgeschiedenis te onderzoeken. Punk als muziekstijl was een reactie op de ingewikkelde symfonische rock uit de jaren zeventig. Punk als levensstijl werd omarmd door jongeren die een middelvinger wilden opsteken tegen hun ouders en leraren! Het was dus punk om ergens tegenaan te schoppen.”
Een middag lang dompelde ik me onder in de wereld van de punk. Ik bekeek protestposters, las krakersbrieven, luisterde naar muziek en meningen en liet kunstwerken op me inwerken. De tentoonstelling God Save the Queen doet zelfs mij begrijpen hoe punkers zich aan het begin van de jaren tachtig hebben gevoeld. En dat is knap. God Save the Queen in het Centraal Museum, gaat dat zien en beleven!
Te zien: expositie God Save the Queen: kunst, kraak, punk: 1977-1984, tot en met 10 juni 2012 @ Centraal Museum, Utrecht