De Amerikaanse astronoom Edwin Hubble (1889-1953) kwam in 1930 met een opmerkelijke theorie op de proppen. Zijn conclusie in een notendop: het heelal dijt uit. Dat was in die tijd behoorlijk schokkend; het universum werd gezien als een vast gegeven, dat als een onwrikbare klont boter op de kosmische snelweg ligt.
De laatste jaren is Hubble’s theorie van het uitdijende heelal enigszins aangepast: ons universum wordt niet langzaam groter, maar is in de loop van miljarden jaren juist gaan versnellen. De ruimte wordt uit elkaar geduwd door een nog onbekende mysterieuze kracht. Kosmologen hebben deze kracht ‘donkere energie’ genoemd, maar hebben eigenlijk geen flauw idee wat dit nu precies is.
Om te verklaren dat het heelal niet letterlijk uit zijn voegen scheurt, hebben knappe koppen een oud idee van Albert Einstein (1879-1955) van stal gehaald: de kosmologische constante. Met wat dichterlijke vrijheid zou je deze constante kunnen omschrijven als de superlijm die voorkomt dat het universum als een zeepbel uit elkaar spat. *
Maar als het heelal versnelt, waar gaan we dan heen? En wat bevindt er zich dan ‘buiten’ het universum? Hoe langer je erover nadenkt, hoe meer het je begint te duizelen. Maar stel je nu eens voor dat je er een krukje bij pakt en op een afstandje gaat zitten toekijken hoe het heelal zich als een stoomlocomotief naar de einder tuft. Welke muziek zou dan uit de oordopjes van je kosmische iPod schallen?
Als ik op dat krukje zou zitten, zou ik kiezen voor de muziek van Peter Adriaansz (1966). Deze Nederlandse componist met Amerikaanse roots laat zich voor zijn composities inspireren door tijd, ruimte en vorm, veelal gecombineerd met wiskundige elementen. Bij het grote publiek is hij nog niet zo heel erg bekend, maar wellicht gaat daar eerdaags verandering in komen. Adriaansz staat namelijk centraal tijdens het Festival Breaking The Waves, een driedaags festival georganiseerd door Theater Kikker.
Afgelopen donderdagavond vormde de oude Zagerij van De Pastoe Fabriek aan de Vaartsche Rijn (op een steenworp afstand van Tivoli De Helling) het sfeervolle decor van de openingsavond van het festival. Dat het geen normale avond zou worden, bleek al snel: op de vloer van het gezellige zaaltje lagen zitzakken, matrassen en yogamatten. Ensemble Klang uit Den Haag trapte de avond af met composities van Oscar Bettison, Matthew Wright en Peter Adriaansz.
Na een heftig en intens uurtje (waarbij free jazz naadloos overvloeide in bezwerende drones en knarsende ambient), was het tijd voor het hoogtepunt van de avond: een uitvoering van Prana, dat Adriaansz in 2007 schreef. Prana, een begrip uit het Sanskriet dat ‘levenskracht’ betekent, gaat over tijd, resonantie en (letterlijk) over stemming. Het ruim een uur durende stuk werd uitgevoerd door Slagwerk Den Haag, VocaalLAB en het Catch gitaarensemble.
Tijdens het luisteren zat ik op mijn krukje aan de rand van het universum, mijn voeten bengelend in een hemelse, primordiale oersoep. Microtonen, sinusgolven, woordeloos etherisch gezang, aanzwellende drones, glijdende en schurende ambientklanken – het klonk alsof Brian Eno, Philip Glass, Sunn O))) en de Duits-Amerikaanse new age-muzikant Aeoliah de handen ineen hadden geslagen. Adembenemend prachtig. Wel wat lang, moet ik eerlijk toegeven.
Na afloop sprak ik nog even met muziekprogrammeur Martijn Buser van Theater Kikker, de drijvende kracht achter Festival Breaking The Waves. Hij vertelde: “Je moet niet alleen luisteren naar Peter Adriaansz, maar zijn muziek vooral ondergaan. Het gaat er niet om wat er gespeeld wordt, maar wat je ervaart, wat er voorbij de noot gebeurt. Stoelen zijn maar hinderlijk. Dat is dan ook de reden dat we ervoor gekozen hebben om kussens en zitzakken neer te leggen. En daarbij: misschien trekken we door deze invulling ook publiek dat niet zo snel naar een dergelijk festival komt. Je hoeft namelijk niet gestudeerd te hebben of een jazzkenner te zijn om van deze muziek te kunnen genieten. ’’
Festival Breaking The Waves is onderdeel van de serie Componistenportretten, waarmee Theater Kikker in 2005 is gestart. Martijn Buser: “In 2005 stond Morton Feldman centraal, drie jaar later was dat Ton Bruynèl. We vonden dat het nu tijd was voor een levende componist. Peter Adriaansz is de ideale keuze: hij is Nederlands, genreoverstijgend en urgent.’’
Peter Adriaansz zelf stond intussen stilletjes te genieten. Wat vond hij eigenlijk van de avond en de manier waarop zijn composities tot leven werden gebracht? Adriaansz, hardop lachend: “Het was geweldig! Als componist luister ik natuurlijk met een heel ander oor, maar ik kan met een gerust hart zeggen dat ik zeer tevreden ben!’’
Festival Breaking The Waves duurt nog tot en met zaterdag 14 mei. Wie nog besluit om een kijkje te gaan nemen: in Theater Kikker worden zaterdagavond nieuwe stukken ten gehore gebracht van Adriaansz, uitgevoerd door leden van Ensemble Klang. In EKKO speelt het kwartet Lysn, terwijl in SJU Jazzpodium het Amerikaanse Capillary Action math- en theatrale jazzpop ten gehore brengt. Zie de festivalsite voor meer informatie!
Gezien: Festival Breaking The Waves @ De Pastoe Fabriek, donderdag 12 mei.
* Ik ben ook maar een simpele 3VOOR12/Utrecht-scribent met een alfa-achtergrond. Mocht een kosmologisch onderlegde lezer zich geroepen voelen om verduidelijking aan te brengen of mij te wijzen op feitelijke onjuistheden: graag!