''Wow, dit was… intens!'' Fotograaf Herre Vermeer wierp me een enigszins onthutste blik toe - alsof hij zojuist een religieuze openbaring had gehad. En misschien was dat ook wel zo. We bevonden ons namelijk in de MerkAz synagoge aan de Magdalenastraat in Utrecht, waar de Amerikaanse avant-gardemuzikant annex kunstenaar Z'EV een minuut of wat eerder een fascinerend optreden had afgerond.
 
Wie argeloos naar binnen was gewandeld, zal ongetwijfeld raar hebben opgekeken. In een hoekje naast de ‘Aron ha-Kodesj’ (de kast met de Thorarollen) zat een tengere, kale man met priemende ogen, die op een grote trommel roffelde, met een soort lolly over het trommelvel wreef, fanatiek op 'klankdeksels' sloeg en zich met twee ijzeren staven uitleefde op een uit de kluiten gewassen kaasrasp. Oftewel: het ging er behoorlijk avant-gardistisch aan toe.

Invloedrijke onbekende
Tijdens dergelijke concerten kun je je natuurlijk opwinden over al dat amuzikale gedreutel, maar het is veel verstandiger om je over te geven aan de klanken, die vervolgens als vanzelf een structuur en betekenis ontwikkelen. Want Z'EV is niet zomaar iemand: hij is misschien een van de 'bekendste onbekende' wegbereiders van genres als industrial en noise en geldt als een grote invloed op legendarische bands als Einstürzende Neubauten en Throbbing Gristle. Hij woonde jarenlang in Nederland en was onder meer in Amsterdam gastdocent compositie en improvisatie aan de School for New Dance Development. De laatste jaren heeft Z'EV (bij de Burgerlijke Stand beter bekend als Stefan Joel Weisser) zich verdiept in Afrikaanse en Indonesische muziek en werpt hij zich op als groot pleitbezorger van de 'tribal esthetiek' binnen de westerse cultuur.
 
Maar in ieder geval, terwijl Z'EV al druk bezig was zijn spullen in te pakken, lieten Herre en ondergetekende de avond eens rustig bezinken: een (Engelstalige) lezing van professor Remko Scha over resonantie door de eeuwen heen, gevolgd door… tja, bijzondere noise-videokunst en een ruim een uur durend optreden van Z'EV, waarbij hij zijn ritualistische percussie doorspekte met elementen uit de Joodse traditie.
 
Van klezmer naar Z'EV
Het optreden van Z'EV werd georganiseerd door Joods cultureel centrum MerkAZ en het Platform voor Avantgarde en Urbane Media Exploratie, oftewel PAUME. Jan Erik Grunveld is coördinator culturele evenementen in MerkAZ. Hij vertelt: ''We hebben nog niet zo'n bekende naam in Utrecht en zijn eigenlijk pas sinds begin dit jaar bezig met het op de kaart zetten van MerkAZ. We zijn begonnen met dingen waar we ons geen buil aan konden vallen. We programmeerden voornamelijk klezmermuziek, waar sowieso behoorlijk wat mensen op af komen. We hebben dit jaar ook voor het eerst aan het Utrechts Uitfeest meegedaan. Samen met Festival Mooie Woorden organiseerden we een middag waar Joodse schrijfsters voorlazen uit eigen werk.''
 
Van klezmer naar de experimentele percussie van Z'EV - het lijkt geen voor de hand liggende stap. Grunveld, lachend: ''Inderdaad, het is een wereld van verschil, maar we willen dat MerkAZ een podium wordt voor Joodse cultuur in de breedste zin des woords. Ik ben altijd op zoek naar vernieuwing in muziek. Ik ben een vaste Summer Darkness-ganger en bezoeker van Noise Central. Via dit festival leerde ik Sven [Schlijper] en Zeno [van den Broek] van Stichting PAUME kennen. Met hen deel ik mijn voorliefde voor noise en avant-garde. Z'EV is zelf Joods en eerder gaf hij een concert in een synagoge in Tilburg. Het leek ons heel erg leuk om hem naar Utrecht te halen met een speciaal programma, toegespitst op deze bijzondere locatie.''
 
En met succes, zo bleek uit de opkomst. ''Ja, ik ben aangenaam verrast over de opkomst [ruim 70 mensen], afkomstig uit heel Nederland. Dat we kwalitatief goede muziek programmeren, blijkt ook uit het keurmerk van het Netwerk Joodse Muziek, dat we onlangs mochten ontvangen. Maar we willen niet in een bepaald hoekje zitten en een zo breed mogelijk publiek bereiken. We werken helemaal ongesubsidieerd en ik wil proberen dat zo lang mogelijk vol te houden.''
 
PAUME
De andere organiserende partij was, zoals gezegd, PAUME. Het Platform voor Avantgarde en Urbane Media Exploratie bestaat pas sinds enkele maanden en het optreden van Z'EV is hun eerste échte wapenfeit. PAUME heeft zijn wortels in het door Lasse Gerrits en Zeno van den Broek opgerichte Betontoon, een label voor 'urbane muziek'. Met de komst van Sven Schlijper (Noise Central, Salon D'Esprit, Festival Mooie Woorden) groeide het label uit tot PAUME, een platform voor stedelijke kunst en avant-garde in al zijn verschijningsvormen. Het is de bedoeling dat paume.nl een alomvattende site wordt, compleet met een agendafunctie en een online expositieruimte voor kunstenaars.
 
Sven Schlijper: ''Het streven is dat je elke dag van de week wordt geattendeerd op een PAUME-achtig evenement. De context is gewoon enorm belangrijk. Vaak denken mensen: goh, dit is wel heel raar - en komen dan niet. Maar als je het toelicht en uitlegt, is het een heel ander verhaal.'' Medeorganisator Zeno van den Broek valt hem bij. “We vinden dat je avant-garde altijd in de context moet plaatsen; die kunstenaars vinden immers ook het wiel niet uit.'' Lasse Gerrits: ''Die context kan historisch zijn, daarom bevinden we ons nu in de MerkAZ synagoge, maar als we iets met stedelijke muziek gaan doen, kunnen we daar bijvoorbeeld een architect bij betrekken. Vandaar ook de lezing van Remko Scha over resonantie. Op die manier weet je als luisteraar in welke traditie Z'EV staat en wat je ongeveer kunt verwachten.''
 
Toekomstmuziek
Kortom, PAUME wil dan ook meer doen dan 'simpelweg' een artiest neerzetten in een zaaltje. Het tweede PAUME-evenement vindt eind november plaats tijdens het festival Le Guess Who? en wordt georganiseerd in samenwerking met Engelse label The Tapeworm, dat alleen releases op cassettebandjes uitbrengt. In theater Kikker staan dan onder andere Leif Elggren en Leslie Winer (de 'grandmother' van de triphop) op het programma en word je getrakteerd op videokunst en audio-installaties.
 
En terwijl Herre en ondergetekende Z'EV de hand schudden, ontwaarde ik opeens een vagelijk bekend gezicht tussen het naar de uitgang schuifelende publiek. Hee, is dat niet Nicky, die rustgevende Nieuwe Maan-klankconcerten organiseert in een oude boerderij? Maar daarover de volgende keer meer…

Gezien: Z’EV, zaterdag 2 oktober 2010 @ MerkAZ Synagoge, Utrecht