Bijna twintig jaar geleden viel de Berlijnse Muur. Het bracht Oost en West weer snel tot elkaar. Het zwaarbewaakte Niemandsland, waar de Muur stond, werd ineens deel van de nieuwe stad. “Je kunt je afvragen: van wie was dat deel, waar liggen de grenzen?”, aldus Peter Bijl, artistiek leider van deze editie van de Culturele Zondag. “Deze vraag kun je ook voor de stad Utrecht stellen. Je maakt het als het ware ook hier mee, alleen kleinschaliger. Een voorbeeld: als je naar deze stad kijkt, zie je een Singel lopen. Als je een brug overgaat, kom je pas in de stad. Stel dat er brugwachters staan, dan kun je de stad niet in.”

Berlijn en Utrecht hebben in ieder geval twee dingen gemeen: het netnummer 030 en een straatnaam. In de West-Berlijnse grenswijk Wedding bevindt zich namelijk de Utrechtse Strasse. “Fotograaf Rogier Alleblas ging op zoek naar verhalen van de bewoners in deze Utrechtse Strasse”, vertelt Peter. “Fotografe Sahar Roumiz ging dit juist in een vergelijkbare straat in Utrecht doen: ’t Goylaan in Hoograven. De resultaten hiervan zijn gebundeld in een boek dat op zondag 8 november gepresenteerd wordt.”

Utrecht wordt komend weekend in een klein Berlijn omgetoverd. Er zullen drie zones zijn: Zone West, Zone Mitte en Zone Oost. Op ruim 35 locaties zijn er lezingen, debatten, concerten en films bij te wonen. “Tussen de zones staan checkpoints waar de bezoeker zich moet melden bij de douanier. De bezoeker krijgt een steen en een stift waar zij hun grenzen op moeten schrijven. Uiteindelijk worden alle stenen met een kruiwagen opgehaald en door de douaniers naar het Stadhuisplein gebracht. Hier worden alle stenen opgebouwd tot een muur. Zondag, rond 17.30 uur, wordt onder luid tromgeroffel van rapper Jae en leden van het Kyteman orkest de muur omgegooid.”   

Niemandsland is een happening in allerlei vormen. “Maar het draait vooral om persoonlijke verhalen. Het is nog maar twintig jaar geleden dat de Muur is gevallen. Daar gaan generaties overheen. De jongeren van nu weten nauwelijks iets van de Val. Voor hen is Berlijn een fantastische stad en is de val van de Muur iets abstracts. Door persoonlijke verhalen maak je de gebeurtenis levendig en tastbaar voor de jongeren. Op de zondag is er bijvoorbeeld een oud-grenssoldaat die zijn verhaal komt vertellen. Bezoekers kunnen hem vragen stellen.”

De ideeën en inspiratie voor deze happening komen voor het grootste gedeelte uit Berlijn zelf. Peter heeft constant geprobeerd Berlijn op een passende manier naar Utrecht te vertalen. “Ik heb hiervoor veel gesprekken gehad om inspiratie op te doen en geprobeerd passende links te maken. Hierdoor zijn er locaties betrokken bij dit project die anders nooit ‘ontdekt’ zouden worden. Deze instellingen liggen voor vele cultuurliefhebbers buiten bepaalde paden, ze zijn net iets anders. Mensen komen niet snel op die plekken.” 

“Een goed voorbeeld is de Vechtclub. ‘Dit vind ik de meest Berlijnse locatie van Utrecht. De Club wordt omringd door een hek, dus een soort muur. Je moet zoeken naar de ingang. Het is een oude loods, mysterieus. Hier kunnen prachtige dingen plaatsvinden.”  

“Wij hebben goed gekeken welke locatie zich leent voor welke inhoud. Op de locatie dB’s speelt zaterdagavond de digital hardcore-legende Alec Empire. dB’s is een kleine en rauwe zaal die goed past bij de stappende sound van Empire. Normaal treedt Empire in veel grotere zalen op.”

Anneke van Giersbergen, voormalig zangeres van The Gathering, is ook te vinden op deze locatie. Sinds de Europese doorbraak van deze band hebben zij vele malen in Berlijn en Oost-Europa opgetreden. Daar ondervond Van Giersbergen hoe fanatiek de fans zijn in hun muziekbeleving. Over deze ervaringen vertelt zij binnen het programma ‘Subcultuur aan de andere kant van de Muur’. 

dB’s heeft de hele zondag subculturen in de DDR centraal staan. Niet alleen speelt binnen dit programma DDR-undergroundband Herbst In Peking voor het eerst in Nederland. Ook is de film Elektrokohle (Von Wegen), over het eerste concert van Einstürzende Neubauten in Oost-Berlijn, voor het eerst  te zien in Nederland.

Utrechter Herman van Veen, voor wie 3VOOR12/Utrecht in 2005 een hommage-cd uitgaf, heeft ook veel met Berlijn en komt persoonlijke verhalen uit deze stad vertellen. Hij trad vaak op in Oost-Duitsland. Ook op 4 oktober 1989, toen hij het Oost-Berlijnse publiek toesprak met de woorden: “Dames en heren. Vanavond ga ik de Muur wegzingen”.

Utrecht is natuurlijk lang niet zo streng en zwaar als destijds in Berlijn, maar er staan dit weekend wel degelijk muren in de Domstad. Wie de val van de Muur op Utrechtse wijze wil herbeleven, kan zaterdag 7 (ja, ook op zaterdag) en zondag 8 november naar de Culturele Zondag Niemandsland. Het is voor iedereen toegankelijk. Tenminste, als je door de checkpoints komt...

Te zien: Culturele Zondag Niemandsland, zaterdag 7 en zondag 8 november 2009 @ diverse locaties in Utrecht