De nieuwe lichting Finse folk-musici staat al een tijdje in de belangstelling van de internationale muziekpers. Het label Fonal profiteert van de aandacht, getuige een uitgebreide tour door Europa die twee weken geleden in Portugal startte. Afgelopen woensdag waren drie Fonal-acts al te bewonderen op het vermaarde )Toon)-festival in Haarlem, komende zaterdag zullen ze in Theater Kikker spelen. Nadat Es, Kiila en Islaja een prachtige show hadden neergezet, sprak 3VOOR12/Utrecht met de artiesten. Er was niets te merken van het verlegen en ingetogen karakter waar Finnen om bekend staan. Zonder enige gêne stonden ze op het podium. Nou ja, podium... Een paar vierkante meter waar wat apparatuur stond opgesteld, omgeven door kabels - dat was setting voor het optreden. Lekker intiem met het publiek op een armafstand, kropen de zes mannen van Kiila achter hun gitaren, percussie, harmonica en Casio-keyboard. Ze speelden 'conventionele' folkliedjes totdat de zanger Niko-Matti aankondigde dat ze nu zouden doen wat ze het liefste doen. Ze wisselden allemaal van instrument en bouwden aan een alsmaar uitdijende set die aan de vrije improvisaties van Vibracathedral Orchestra en Sunburned Man deed denken. Eén van hen ging zelfs op de grond liggen, een ander schreeuwde zo hard als hij kon in de microfoon. Na een kort en krachtig optreden, was het stil en tijd voor applaus. Na wat aanpassingen op het podium stond ze daar: Merja van Islaja. Lief, klein, bedeesd en met een fris gezicht om verliefd op te worden. Tijdens het spelen en zingen deed ze haar ogen dicht om de aanwezigheid van het publiek te vergeten en helemaal op te gaan in haar muziek, zo vertelde ze later. Samen met haar vriendje Jukka op de basgitaar maakt ze breekbare muziek, compleet met allerlei lo-fi friemelinstrumentjes, die soms aan Coco Rosie doet denken. Es, het soloproject van labelbaas Sami Sänpäkkilä, begon rustig met gitaarpingels, die hij met zijn viersporenrecorder op elkaar legde. Met folk had dit weinig meer te maken. Eerder een vreemde combinatie van Philip Jeck en Portal. Tijdens het tweede nummer kwam zijn compaan Ville erbij om, over de muziek heen, korte verhalen voor te dragen. De verhalen mondden uit in een prachtige mantra-achtige herhaling van de woorden 'vandaag, morgen'. In zijn laatste nummer barste Sami in een oerschreeuw uit terwijl Ville hem op het Casio-keyboard bijstond. Als we de muzikanten later in hun hotelkamer spreken, vertellen Sami, Niko-Matti en Merja openhartig over hun muziek. Sami over Es: "Muziek maken is voor mij iets natuurlijks; het gaat supermakkelijk. Maar als ik gewoon maar een beetje zit te jammen, vind ik het achteraf slecht en saai. De muziek moet een verhaal vertellen op een abstract niveau; een spanningsboog die de muziek onder stroom zet. Mijn liedjes zijn heel persoonlijk, maar het is geen geheim waar ze over gaan. Het probleem is alleen dat een te expliciete uitleg een liedje kan verpesten. Ik heb liever dat iedereen mijn muziek op zijn eigen manier interpreteert. En zeg nou zelf: als je naar de sterrenhemel kijkt en je vraagt naar het 'waarom', wil je toch eigenlijk ook geen antwoord..." Niet alleen de muziek is heel belangrijk voor Sami: "Een tekst is iets heel speciaals. Als ik over straat loop en ik zeg tegen een wildvreemde "Ik hou van jou", dan is dat onzin; het betekent niks. Maar als ik een liedje zing over iemand waar ik heel erg veel om geef en ik gebruik "Ik hou van jou", dan is het op dat moment een prachtige tekst. En het maakt mij de enige die mijn liedjes kan zingen." De teksten van Islaja ljken op het eerste gezicht te gaan over de natuur, dieren en meer van zulke dagdromerige onderwerpen. Merja Kokkonen kijkt verschrikt: "Mijn liedjes zijn verre van vrolijk. Als ik zing over dieren en de natuur, dan gaat het eerder over de slang in het Paradijs dan over spelende vogeltjes. Maar ik heb ook wel eens gelogen over mijn teksten: journalisten verstaan er meestal toch niets van." Sami is ontzettend enthousiast over Merja's teksten: "De tekst van Islaja's nummer 'Rohkaisulaulu', wat 'aanmoedigingslied' betekent, heeft mijn leven veranderd. Ik dacht: vanaf nu ga ik alleen nog maar goede dingen doen. Sindsdien heb ik bijvoorbeeld geen roddelblaadje meer gelezen, ik laat me niet meer afleiden door onzin. Je kunt je eigen leven terugwinnen. And I did that." Niko-Matti, grijnzend: "Oops, I did it again". Sami lacht: "Tja, als dat is wat jou inspireert dan is dat ook prima." Niko-Matti en Sami zijn al dertien jaar de kern van Kiila, dat om hen heen verder steeds van samenstelling wisselt. Niet dat de muzikanten telkens ruzie hebben, maar de samenwerking verloopt gewoon erg vrij en losjes: wie tijd heeft doet mee, wie geen tijd heeft niet. "Ook al leidt dit tot veranderingen in de stijl van de band, we zijn altijd tevreden over het resultaat. Of we nu met drie of met negen mensen spelen, het gaat altijd goed, want alleen vrienden mogen meedoen." Fonal heeft niet te klagen over aandacht van de pers. Wire en Pitchfork schreven al over het label. Toch wordt Sami niet altijd even vrolijk van de artikelen en interviews: "Het is gemakzucht om Fonal een folk-label te noemen. Es heeft sowieso niets met folk te maken. Recensenten praten elkaar na, maar wie goed luistert weet wel beter. Ik heb al honderd interviews gegeven en altijd krijg ik dezelfde vragen. Als het per e-mail gaat, copy-paste ik gewoon." Gelukkig zal Sami de komende dagen niet achter zijn computer maar achter zijn microfoon te vinden zijn. Aanstaande zaterdag trekt de Fonal-karavaan door Utrecht. Er is een speciale editie van Luisteren in Theater Kikker met de bijzondere muziek van Es, Islaja en Kiila. LUISTEREN! met Es, Islaja en Kiila (FIN: Fonal) Zaterdag 8 april in Theater Kikker. Entree 8 Euro.