In gevecht met de galm van een gebouw

Muziektheatergroep BOT maakt voorstelling in oudste kerk van Arnhem

Tekst: Marjolein Kats | Foto's: Robert Koekkoek ,

De vier mannen van muziektheatergroep BOT maken in een maand tijd de voorstelling Het Geluid Van Stilte op locatie in de Walburgiskerk in Arnhem. Het mag dan muziektheater zijn, het gaat er vrij rock 'n roll aan toe in de steenkoude kerk. Gewapend met instrumenten, zelfgemaakte machinerie en liedjes gaan ze de strijd aan met het gebouw op zoek naar geluid en het verhaal. Hoe vertel je het verhaal van de oudste kerk van Arnhem in muziek? En hoe klinkt het geluid van stilte? Voordat het op 12, 13, 14 en 15 december zover is, neemt 3voor12 gelderland een kijkje bij het maakproces.

BOT werkt als een band, vinden de vier leden. Maar wel een band die het zichzelf graag moeilijk maakt. Voor BOT is muziek maken en geluid produceren ook theater maken. De muziektheatergroep trekt in leegstaande locaties en gaat ter plekke op zoek naar het geluid van een gebouw. Via dat geluid en met behulp van zelfgebouwde muziekmachines brengt het viertal Nederlandstalige liedjes. Ook maken ze gebruik van gewone instrumenten, zoals toetsen en blaasinstrumenten. De liedjes zijn poëtisch met een rauw randje.

Op dit moment zit BOT een maand lang in de Walburgiskerk in Arnhem om een voorstelling uit te broeden, op zoek naar het geluid en het verhaal dat bij deze locatie past. Deze voorstelling Het Geluid Van Stilte maakt onderdeel uit van een serie voorstellingen Het Geluid Van die wordt gemaakt met productiehuis Oost-Nederland (ON). BOT stond al op diverse leegstaande locaties.

Stampen op een ijzeren plaat
Hoe haal je klank uit een gebouw? Of uit afgedankte objecten? “De graansilo in Deventer was de eerste locatie die we aandeden voor de serie Het Geluid Van,” zegt Doan Hendriks van BOT. “De ene keer geef je een ram tegen een pilaar, de andere keer sta je te stampen op een ijzeren plaat. Daardoor krijg je geluiden van zo’n pand te horen die associatief doorwerken op herinneringen van mensen.” Zanger, liedjesschrijver en tubaspeler Job van Gorkum: “Per keer passen we ons instrumentarium aan, worden er nieuwe liedjes geschreven en kijken we op de plek: hoe klinkt het hier en hoe kun je dit gebouw als instrument gebruiken?”

Een slagwerker en een goede knutselaar. Combineer die twee dingen en je krijgt een audiomachinist. Dat is Geert Jonkers. Hij maakt samen met Doan de geluidsmachines voor BOT, machines gemaakt van afgedankte materialen. Dat deed hij eerder voor Marike Jager en De Staat (De Staat speelt toevallig ook op de première-datum van Het Geluid Van Stilte, in Luxor). Jonkers: “Soms wil je groots uitpakken met meer geluid. Een geluidsmachine is een goede manier om met veel meer handen te spelen dan je werkelijk hebt.”

“Muziek maken is theater”
Toetsenist en componist Tomas Postema: “Een klassieke muzikant probeert alles zo comfortabel mogelijk te maken. Die kiest het beste instrument, de beste kruk, de vingers lekker warm, perfect! Dat is voor de muziek heel aardig maar dat maakt het niet per se theatraal. Wij maken het juist ingewikkeld om muziek te maken, op een vrij onconventionele manier. We bedenken alles opnieuw. Muziek maken is bij ons theater.”

Geert Jonkers: “Je vecht hier met de galm van het gebouw. Er staat een orgel, maar die blijkt hartstikke vals te zijn vergeleken met de rest van de instrumenten. Dan moet je daar een oplossing voor bedenken. Ook het kleine orgel en de vleugel die bij de kerk horen, zijn anders gestemd.” Zo zoekt BOT iedere keer opnieuw naar hoe dingen die een uitdaging of een beperking lijken, deel kunnen uitmaken van de muziek. “En hoe je die dingen als een cadeautje kunt ervaren,” zegt regisseur Kim Arnold.

Ademen, ruiken, voelen
De vier mannen van BOT en de regisseur zitten aan een grote houten tafel in de sacristie van de Walburgiskerk. Kim: “De serie Het Geluid Van is echt locatietheater, geen theater op locatie. Je begint bij het gebouw, bij de ruimte: wat hebben we hier en wat is dit voor ons, hoe klinkt dat? Na een paar weken is er een voorstelling, waarmee de groep meerdere keren optreedt en daarna verdwijnt het ook weer.” “Wij focussen op het geluid van een erfgoedlocatie,” zegt Tomas Postema. “Fabriekshallen waar alles zo grondig weggesloopt en kaal is, daar is de sfeer weg. Daar kun je met geen mogelijkheid meer een verhaal uithalen. Je moet ademen, ruiken en voelen wat het is geweest. Het liefst moet een gebouw net leeg staan. Dan komen wij.” Job van Gorkum trekt een kast open om het te illustreren. Originele gewaden van de priester hangen nog netjes aan hangertjes op. De Walburgiskerk is sinds mei 2013 onttrokken aan de eredienst en officieel geen kerk meer. Het is slechts een gebouw, maar al het kerkelijke meubilair staat er nog.


De echo maakt je stil
De oudste kerk van Arnhem kent een roerige geschiedenis en heeft in het verleden onder meer gediend als paardenstal en munitiedepot. Tomas: “Het is al de vijfde keer dat ie ontheiligd is. Na de oorlog is ze compleet opnieuw opgebouwd en nu, nog geen vijftig jaar later, wordt de kerk alweer onttrokken aan de eredienst. Onze verwondering daarover komt terug in het verhaal in de voorstelling.” Doan: “We vertellen niet letterlijk de geschiedenis, maar laten ons inspireren door de functie en thematiek van zo’n pand.”

Geert: “Het Geluid Van Stilte gaat met name om de hele wereld die maar door raast, buiten dit gebouw. Vroeger stond deze kerk aan de rand van de stand, nu staat ze midden in de drukte. Als je hier bent, kun je even terug bij jezelf uitkomen. Dat heeft niet zozeer met religie te maken en dat is van alle tijden. Je kunt even de stilte opzoeken.” Tomas: “Bovendien is een kerk indrukwekkend. De echo maakt je stil.” “Dus we gaan tijdens de voorstelling een half uur stil zijn,” grapt Job.

Muziekmachines
De première komt snel dichterbij. BOT heeft nog een week om de voorstelling af te maken. Aan instrumentarium staan er in de kerk muziekmachines opgesteld. BOT heeft inmiddels een heel arsenaal aan machinerie opgebouwd, uit eerdere voorstellingen. De machines zijn opgebouwd uit afgedankte en gebruikte elementen. Zo hangt er bijvoorbeeld aan eentje een oude klomp die wordt gebruikt voor percussie. Geert: “Het is mechanisch en dat maakt het spannend om naar zoiets te kijken. Zit er een tikje in de mechanica, dan hebben wij dat ook. Je weet niet wat het ding gaat doen en of ie het blijft doen, dus je moet alert zijn en erop kunnen anticiperen met zang en andere instrumenten. Nooit op safe spelen. Dat houdt je scherp als muzikant. En zo laat je het gebouw zien op een manier zoals niemand ooit naar het gebouw heeft gekeken.”

Hoe Het Geluid Van Stilte klinkt, kun je zelf gaan beluisteren en meemaken op 12, 13, 14 of 15 december in de Walburgiskerk. De voorstelling speelt meerdere keren per dag. Meer informatie vind je op: www.hetgeluidvan.nl.