Popfabryk, Respublica FEST en Asteriks in Residence sloegen de handen afgelopen week ineen voor een bijzonder project onder de vlag van Tandem Fryslân: Transmission. Een internationale mobiele residentie van Khmelnytskyy (Oekraïne) naar Leeuwarden. Songwriters Diederick Brandsma (YVI) uit Sneek en Sasha Boole uit Chernivtsi schreven onderweg samen nieuwe muziek, maar gingen vooral met elkaar in gesprek over elkaars thuis. De verschillen en overeenkomsten tussen Nederland en Oekraïne. Van hun gesprekken en de reis wordt een documentaire gemaakt door filmmakers Jan Martien Dekker en Oleksandr Kokhan. Popfabryk-coördinator Bente Hout schreef een reisverslag, Denise Janssens maakte foto’s.
Dag 1
Het is vier uur ‘s nachts als twee wekkers in Leeuwarden en twee wekkers in Zwolle afgaan. Een paar uur later arriveren we op Schiphol, om daar in het vliegtuig naar Kiev te stappen. Ik deel een rijtje stoelen met Jan Martien en Denise, Diederick (YVI) zit achter ons. Naast hem ploft een Aziatische meneer neer, die direct zijn ogen sluit en in slaap valt, luid snurkend en met zijn hoofd rustend op de linkerschouder van Diederick. De knusse vlucht komt na ongeveer drie uur tot een einde in Kiev, Oekraïne, waar we worden opgepikt door coördinator Alona Dmukhovska. We krijgen een Oekraïense lunch voorgeschoteld in een klein restaurant en stappen daarna een trein in voor een lange rit van zeven uur naar Khmelnytskyy. Het stadje waar onze roadtrip zal beginnen.
Dag 2
We worden opgehaald bij ons hotel voor een stadstour. Een vriendelijk meisje neemt ons op sleeptouw. Ze kent Khmelnytskyy op haar duimpje, want ze is er geboren en getogen. Hoe vriendelijk ze ook is, tourguide zijn is niet helemaal aan haar besteed. “Hier zie je een theater”, zegt ze, terwijl ze wijst naar een groot gebouw. “Het is ongeveer vijftig jaar oud. Minstens. In ieder geval stond het er al toen ik geboren werd, en ik ben nu 24.” Juist.
Het is tijd voor een belangrijk onderdeel van onze reis: de ontmoeting tussen Diederick en Sasha Boole, de Oekraïense songwriter, en die verloopt beter dan gehoopt. De heren schudden elkaars hand en het lijkt vriendschap op het eerste gezicht. Het duurt niet lang voor ze niet meer uitgepraat raken. Over muziek, over politiek, over de indruk die Diederick tot dan toe van Oekraïne heeft.
Die avond drinken we een biertje op Respublica FEST, een kleinschalig, rock-georiënteerd festival aan de rand van de stad, waar beide songwriters morgen zullen optreden. Daar krijgen we direct een indruk van de realiteit in Oekraïne, als het nieuws van de plotselinge dood van rebellenleider Aleksandr Zachartsjenko ons bereikt. Niet veel later heft de Oekraïense helft van onze groep als vanzelfsprekend hierop het glas. Wij kijken toe.
Dag 3
Een spannend moment is aangebroken voor Diederick. Vandaag is zijn eerste optreden in Oekraïne. Nadat hij ‘s middags geoefend heeft op zijn hotelkamer, lopen we met de hele groep naar het terrein en maken Sasha en hij zich klaar voor een soundcheck. Diederick speelt een half uur en het Oekraïense publiek geniet zichtbaar van zijn set. Na afloop wordt dat bevestigd, als een aantal bezoekers hem aanschieten voor een handtekening of foto. “Dit maak je in Nederland toch nooit mee?” Hij glundert. Het podium is nu voor Sasha, die een thuiswedstrijd speelt. Het publiek zingt hard mee met zijn folky americana-liedjes en ook hij mag zijn handtekening een aantal keer zetten na afloop.
Dag 4
Tijdens het ontbijt ontmoeten we Roman en Deniz, de chauffeurs die ons de komende dagen van Khmelnytskyy naar Leeuwarden zullen vervoeren. Vandaag is de eerste reisdag, met als eindbestemming Lviv. Waar Khmelnytskyy en zijn (over het algemeen niet bijster vriendelijke) inwoners het Sovjet-verleden ademen, laat Lviv een andere kant van Oekraïne zien. De stad bruist van de jonge mensen en het stikt er van de culturele initiatieven en collectieven. Na aankomst krijgen we direct een stadstour aangeboden door een kennis van Sasha. Het meisje neemt ons mee naar een terrein met oude fabriekspanden waarin vandaag de dag kunstenaars actief zijn. Zij noemen dit terrein “the other castle”, met een knipoog naar het kasteel (The High Castle) van Daniel van Galicia, oprichter van Lviv. De buitenkant van de panden zijn versierd met kleurrijke kunstwerken en binnen zijn verschillende ateliers van kunstenaars die elkaar daar ontmoeten en inspireren.
Dag 5
Onze volgende bestemming is Wroclaw, en om daar te geraken zullen we eerst de grens met Polen moeten oversteken. Alona vertelt ons dat het niet geheel ongebruikelijk is om daar een uur of zeven, acht over te doen, en dus nemen we het zekere voor het onzekere en laten we Lviv om 5 uur al achter in de ochtendschemering. We hebben geluk en mogen Oekraïne na ‘slechts’ drie uur wachten bij de grenscontrole verlaten.
Die avond spelen Diederick en Sasha beiden een akoestische set in het Hart Hostel in Wroclaw. In ruil daarvoor mag de hele groep gratis overnachten in een dorm. De hostel-eigenaresse heeft de binnenplaats verlicht met ambilights en een stuk of 15 klapstoelen neergezet. Hostelgasten en mensen uit de buurt druppelen binnen en nemen plaats op het sfeervolle pleintje. Voor een muisstil publiek spelen de twee songwriters hun liedjes in een ingetogen variant.
Dag 6
We eten pannenkoeken met siroop en fruit als ontbijt en stappen daarna het busje in. Onze stop in Wroclaw was kort maar krachtig, en het is alweer tijd om naar Leipzig te vertrekken, waar we gelukkig iets meer tijd kunnen doorbrengen. De rit duurt lang en eenmaal aangekomen is iedereen moe. We verblijven in het Honorary Hotel. Een jong stel uit Leipzig kocht het pand een aantal jaren geleden, toen het nog flink wat onderhoud kon gebruiken en de ratten door alle gaten en kieren krioelden. Ze knapten het volledig op, maakten er een hostel van en organiseren vandaag de dag ook regelmatig kleine evenementen, met of voor de buurtbewoners, waarvan de meesten nieuwkomers zijn.
Dag 7
We brengen de middag in het centrum van Leipzig door, en bezoeken de studio van Off The Road, een collectief van muzikanten, producers en filmmakers, dat onder andere verantwoordelijk is voor het populaire YouTube-kanaal met Off The Road Sessions. Daar spreken we Adam, gitarist in een punkband en werkzaam in de studio, die ons rondleidt en vertelt over de studio en zijn leven als professioneel muzikant. ‘s Avonds spelen Diederick en Sasha in de binnentuin van het hostel, voor gasten en bewoners.
Dag 8
Opnieuw staan we voor dag en dauw op, met de langste reis van de week voor de boeg. We mikken op acht uur, maar doen er uiteindelijk tien uur over om van Leipzig naar Leeuwarden te rijden. Nadat we hebben ingecheckt en gegeten in de B&B waar we overnachten, vertrekken we naar taalpaviljoen MeM, waar een optreden gepland staat voor de songwriters.
Bij aankomst stuiten we op een groot bord, waarop “Russian Week” geschreven staat, evenals op de folders die binnen op de tafeltjes liggen. Dat het optreden blijkbaar onderdeel is van een week met Russisch thema en een bijna volledig Russische line-up is voor de hele groep een verrassing, en schiet bij de Oekraïense helft in het verkeerde keelgat. Na een kort spoedoverleg met de organisatie besluiten Diederick en Sasha hun optredens af te lassen.
De sfeer is gespannen. We vertrekken naar de kroeg, waar we een biertje drinken en het voorval bespreken. Met name Sasha zit vol onbegrip. “Hoe kunnen ze dit nou doen?” vraagt hij, doelend op de organisatie. We praten over de oorlog tussen Rusland en Oekraïne, en hoe die in voornamelijk het oosten van Oekraïne nog volop gaande is. Over hoe die oorlog hier nauwelijks aandacht meer krijgt in het nieuws, en daarom veel mensen hier onterecht in de veronderstelling zullen zijn dat hij ‘voorbij’ is.
Dag 9 en 10
Het is alweer tijd voor de afronding van Transmission. Op vrijdagavond hebben de songwriters hun laatste optreden van deze week in de Biergarten, na de lezing van Dan Brown. Ondanks de leuke setting in een verlichte binnenplaats van de Stadsoase, toch een kleine domper na de voorgaande optredens, waar je een speld kon horen vallen. Het publiek staat hier met de rug naar de songwriters toe, luidruchtig te kletsen. “Welkom in Nederland”, grappen we, als Sasha ons voorzichtig vraagt of dit hier gebruikelijk is.
Op zaterdag duiken Diederick en Sasha de studio in, om een liedje dat ze deze week samen schreven op te nemen. De kers op de taart en vereeuwiging van een creatief en intensief project. We besluiten de week met een typisch Hollandse maaltijd in het Pannenkoekschip, waar we het glas heffen op een bijzondere samenwerking.
Het voelt alsof we al maanden met elkaar onderweg zijn, en onwerkelijk dat onze wegen morgen weer scheiden, na zo’n bijzondere week. Een week die ons veel geleerd heeft over hoe het is op te groeien in een land waar oorlog iets actueels is, en niet enkel een begrip dat je linkt aan je grootouders. De verschillen, overeenkomsten en misverstanden tussen Nederlanders en Oekraïners. Dankbaarheid, om te mogen leven in vrijheid, en te ervaren dat dat niet altijd en overal vanzelfsprekend is.
INFORMATIE
Het liedje dat Diederick en Sasha samen schreven tijdens de reis van Oekraïne naar Leeuwarden hebben ze opgenomen met producer Johan Kooi. Het zal de soundtrack worden van de documentaire die Jan Martien Dekker maakt, met hulp van Oleksandr Kokhan. Deze gaat dit najaar in première en wordt begin 2019 uitgezonden op NPO2 als Fryslân DOK.