Kiezen tussen twee grote liefdes en niet weten hoe die keuze uitpakt is niet niks. Sem Jansen (28) uit Helmond wist het zeker: ‘‘Voor mijn eigen geluk moet ik in transitie gaan.’’ Als zanger, gitarist, songwriter en docent als beroep, was er een kans dat hij door de testosteronbehandeling niet zou kunnen zingen. Sinds februari 2018 is Sem begonnen aan een testosteronbehandeling. Nu, ruim tweeënhalf jaar later, heeft Sem met zijn ‘nieuwe’ stem de SBS6 talentenjacht ‘Hit the Road’ gewonnen. Daarom blikken wij samen met Sem terug op zijn vocale transitie met een weg vol vraagtekens.

Sem wist vanaf zijn twintigste dat hij transgender is. Hij is in transitie gegaan toen hij 25 was. Hij heeft vijf jaar lang gewacht met de beslissing om te beginnen aan de testosteronbehandeling. ‘‘Ik was bang om mijn carrière en zang te verliezen.’’ Sem is de leadzanger van de ‘Leif de Leeuw’ jam-band met stijlen als blues en Southern Rock.

‘’Na een tijd zei ik tegen mezelf: zingen kan je al je hele leven en je hebt er alles aan gedaan om gelukkig te worden en dat is niet gelukt. Er waren zelfs dagen dat ik niet eens meer wilde zingen.‘’ Sem zag geen andere uitweg en als het zingen niet zou lukken, moest hij daar mee leren leven.

De stem is natuurlijk het visitekaartje van een zanger of zangeres. Daarom deed Sem veel onderzoek naar de veranderingen van de stem bij transmannen. In de jongenspuberteit wordt het strottenhoofd twee keer zo groot en worden de stembanden langer. Dit veroorzaakt de lage stem. Door de testosteronbehandeling wordt de ontwikkeling van de jongenspuberteit zo veel mogelijk nagebootst.

Dat zijn stem zou veranderen was duidelijk, maar hoe deze zou gaan veranderen en of hij nog zou kunnen zingen, was een groot vraagteken. Zo’n acht jaar geleden was er weinig te lezen over transmannen die ook professioneel zingen. Er waren weinig rolmodellen. ‘’In Canada was toentertijd de zanger Lucas Silveira de eerste transman met een platencontract, maar hij zingt op een andere manier. Hierdoor had ik nog steeds geen idee hoe mijn stem zou veranderen.’’

Het laatste album dat Sem met de band maakte voor zijn transitie.

© Foto: Hennie Heeren Fotografie

Sem Jansen

Tijdens de aanloop naar de eerste hormoonbehandeling heeft Sem samen met de band een heel plan uitgedacht om te voorkomen dat de band voor een lange tijd zonder muziek zat. Eigenlijk had Sem al groen licht van de genderpoli van de VU om te starten met de behandeling. ‘’Ik heb dit acht maanden uitgesteld en dat was slopen. Ik wilde zo snel mogelijk beginnen."

Een week voor de eerste hormoonbehandeling heeft Sem de laatste songs opgenomen voor zijn solo-album waarbij ‘de oude stem’ nog te horen is. In dit album is het verhaal over de zes jaar voor de hormoonbehandeling te horen. Met dit solo-album wil Sem samen met de band de nieuwe en de oude stem met elkaar mixen. Deze songs komen in een documentaire en een theatertour over de muzikale transitie van Sem.

Na de studiosessie was het speciale moment daar. ‘’We hebben de laatste opname nog eens geluisterd en waren tevreden. Samen met mijn ouders, zus, band en producers ben ik gestart aan de eerste behandeling.’’ Voor Sem een speciaal moment. “Ik dacht: eindelijk! Ik voelde me excited en emotioneel tegelijk.’’

Een spannend en levensbepalend moment waarvan de uitkomst niet zeker was. Sem was nog net 25 jaar toen hij aan de testosteronbehandeling begon om dezelfde ontwikkeling door te gaan als een jongen in de puberteit. Het bindweefsel en kraakbeen in het strottenhoofd is volgroeid als de mens 26 jaar is. Dit was een risico voor de zanger uit Helmond. ‘’Mijn strottenhoofd kan niet meer twee keer zo groot groeien. Bij mij zijn waarschijnlijk mijn stembanden iets langer en dikker geworden en is het strottenhoofd een klein beetje gegroeid.’’

© Foto: Jvanderkolk

Sem voor zijn transitie

Sem moest bij wijze van spreken opnieuw leren fietsen. ‘’Samen met mijn zangdocent heb ik, voordat mijn transitie begon, gewerkt aan wat potentieel kon gebeuren. Een gedeelte van de mannen- en vrouwenstem heeft technisch overlap. Die techniek ben ik voor mijn transitie gaan oefenen.’’ Door deze techniek kon hij gewoon doorzingen, terwijl hij ervan uit is gegaan dat hij nooit meer zou kunnen zingen. ‘’Het resultaat is beyond mijn verwachtingen.’’ De stem is een octaaf lager geworden en het laatste jaar ook dieper. Vanaf nu zal het niet meer in grote mate veranderen. ‘’Dit is het eindstadium van de stemtransitie. Een manier hoe ik het ga finetunen moet nog beginnen.’’

Tegenwoordig zijn er meer rolmodellen zoals Sam Bettens, die ook vlogt over zijn transitie. Daarnaast kunnen transgenders elkaar nu beter vinden door de komst van sociale media. ‘’Transgenders gebruiken hashtags waardoor er meer representativiteit is.’’ Een verbetering, vindt Sem. Acht jaar geleden was de community minder zichtbaar. Zelf deelt Sem zijn transitie ook op Instagram waarbij video’s te zien zijn waarbij je de stemtransitie hoort veranderen.

In de afgelopen tijd is er veel veranderd voor Sem. Hij kan nog steeds zingen en heeft met die stem de finale van SBS6 ‘Hit the Road’ talentenjacht gewonnen. Hij is gelukkiger dan ooit en de band is ook positief veranderd. ‘’Doordat ik een tijd niet kon zingen, hadden we beperkingen. Hierdoor zijn we tot nieuwe mogelijkheden gekomen.’’

Sommige oude nummers konden niet meer van toonhoogte worden veranderd. Deze kan de band dan ook niet meer spelen. Tegenwoordig vormen een deel van het oude repertoire en de nieuwe songs de setlist.‘’Je ziet en hoort in de nieuwe songs dat ik compleet anders in het leven sta. Voorheen gingen de teksten over dingen die lastig waren. Nu gaat het ook over alles wat mooi is.’’ Met die instelling staat er een nieuw album op de planning. Wanneer dit album uitkomt, is nog niet bekend.

De nieuwe albums met het nieuwe stemgeluid zorgt wel voor verwarring bij het publiek, vertelt Sem lachend. ‘’Ik krijg vaak de vraag, van mensen die niet van mijn verhaal af weten, of ik ook op de oude albums sta. Ik snap dat wel. Als je het thuis luistert, snap je er niks van.’’

Als Sem zo terug kijkt op zijn transitie, valt alles mee. Dit komt ook door zijn mindset. ‘’Ik ben er vanuit gegaan dat ik niet meer kon zingen.’’ Dat Sem überhaupt kan zingen, is dan ook een hele positieve uitkomst waar hij zich meer dan bewust van is. ‘’Het is nu wel een heel mooi verhaal, maar ik had ook in transitie kunnen gaan, niet meer kunnen zingen en alsnog depressief geweest.’’

Aan andere transgenders die in transitie willen gaan en zingen, wil Sem dan ook maar één ding meegeven: ‘’Als je hier serieus over nadenkt, zoek een transspecifieke zangcoach. Blijf doorzingen en geniet van het proces. Ik ben er tijdens mijn transitie achter gekomen dat zingen niet enkel draait om een prachtige stem en perfecte techniek. Zolang de boodschap maar overgebracht wordt.’’