De Nederlandse jazz-scene bruist van vernieuwing De Nederlandse jazz-scene bruist van vernieuwing

Al meer dan een jaar lang verkopen de Super-Sonic Jam-sessies in Amsterdam – waarin jazz een centrale rol speelt – steevast uit. En dan hebben we het niet over een improvisatie-bijeenkomst in zo’n keurige setting, stoffig café of net poppodium. Zeker niet. In plaats daarvan een wisselende huisband van jonge muzikanten midden in het coole Skatecafé in het noorden van de stad met daaromheen een stuk of vierhonderd jongeren in extase. Vanuit daar gebeuren de wildste dingen: ‘We hebben weleens een Ghanese dancehall MC gehad die insprong, of de trombonist van Macklemore die ineens in de zaal was,’ vertelt organisator Siem Tenzer.

Jazz is natuurlijk van alle tijden, een stuk of honderd jaar geleden ontstaan in New Orleans binnen de Afro-Amerikaanse gemeenschap, en sindsdien doorgesijpeld naar talloze genres en uithoeken in de wereld. Toch lijkt de jazzgolf de afgelopen jaren een nieuwe piek te beleven, vooral onder jonger publiek. Ook jazzmarketeer Anouk Prashad van Paradiso kan er niet omheen: ‘Er is momenteel een enorme hype gaande rondom hedendaagse jazz, die volop invloeden uit r&b, soul en hiphop herbergt. In Amsterdam zijn de afgelopen jaren talloze jamsessies ontstaan. Onze eigen Super-Sonic Jams in het Skatecafe zijn altijd razendsnel uitverkocht, en invloedrijke kledingmerken zoals TNO brengen ‘jazz’-geïnspireerde collecties uit. Zelfs hiphopfestival SMIB Fest in de Bijlmer had dit jaar een jazzpodium.’ Ook op spannende ontdekkingsfestivals als ESNS, Le Guess Who, Transition en Rewire zien we de laatste jaren steeds interessantere jazz-gerelateerde acts opduiken. 

Die hype in Nederland komt niet uit het niets. In de VS zien we al decennia lang genre-overschrijdende vernieuwing vanuit jazz die mixt met R&B, soul en hiphop, bijvoorbeeld onder leiding van pioniers als Robert Glasper en Kamasi Washington. Ook Engeland beleeft momenteel een onweerstaanbare jazz-golf, met vooral veel jonge fans. Vanuit Nederland inspireerde dat ook Siem Tenzer, mede-organisator van Super-Sonic Jazz, om hier artiesten in die hoek te ondersteunen: ‘Via de grote jazz-wave in Londen ontstond de mogelijkheid om in Nederland iets soortgelijks op te zetten. Wij waren daar allemaal super door geïnspireerd en konden met Paradiso het Super-Sonic Jazz Festival verder uitbouwen. Super-Sonic Jazz bracht internationale artiesten uit onder andere Londen en de VS naar Amsterdam, wat lokaal weer een nieuwe generatie muzikanten inspireerde. Zij gaven hier hun eigen draai aan, en dat resultaat konden wij vervolgens weer presenteren. Zo is er lokaal een soort circulaire voedingsbodem voor iets unieks en eigens ontstaan.’

Want waar de Britse jazz-golf met succesvolle acts als Kokoroko, Yussef Dayes, Nubya Garcia en Ezra Collective veel bruis ervaart door versmelting met West-Afrikaanse en Caribische ritmes, heeft de Nederlandse scene natuurlijk weer zijn eigen invloeden om mee de muziek in te nemen: ‘We hebben hier zo'n rijke vermenging van invloeden. Dat is echt het fundament van wat wij allemaal proberen te pushen en te presenteren en waar ook muzikale verrassingen en oprechtheid in naar voren komen.’ 

‘Zo zijn er niet alleen belangrijke invloeden vanuit conservatoria, maar juist ook artiesten die via andere routes de scene bereiken. Zo is er in Amsterdam Zuidoost een levendige Ghanese gemeenschap, met artiesten als Bnnyhunna, Junya, Els en Nathan Badu. Veel van hen hebben zich muzikaal voornamelijk in de kerk ontwikkeld. Verder heb je natuurlijk veel invloeden uit Surinaamse muziek en Caribische tradities. Denk aan de Arubaanse drummer Siegfried Hart die echt uitweidt in allerlei stijlen en hoeken en daarin eigenlijk een geschiedenis van ritme presenteert, wat super inspirerend is.’ 

‘Er zijn ook Indonesische en Molukse gemeenschappen, waarin muziek echt een integraal onderdeel is, met artiesten als Gino-Cochise of Kick Woudstra (drummer bij Ronnie Flex, Candy Dulfer, Typhoon en SMANDEM.). Het zijn allemaal muzikale dialecten die waanzinnig mooi samenkomen en elkaar aanvullen. Juist omdat er een sfeer heerst waarin muzikanten écht naar elkaar luisteren en elkaar de ruimte geven om hun verhaal te vertellen, ontstaat die spontane en inspirerende vermenging - zeker tijdens een jamsessie.’

De Super-Sonic Jams zijn in een jaar uitgegroeid tot een belangrijke spot voor de ontwikkeling van jonge jazz artiesten in Nederland, zeker ook met het platenlabel en festival dat aan de organisatie verbonden zit: ‘Je krijgt echt terug dat mensen gemotiveerd raken om in de editie erna weer terug te komen, iets nieuws van zichzelf te laten zien en ook naast die jamsessie zelf weer ontwikkeling door te maken.’ Samenwerkingsinitiatieven als Super-Sonic Jazz geven op hun beurt weer een boost aan de scene. Zo is zelfs de overkoepelende organisatie OSHI opgericht op initiatief van o.a. Patronaat, INI Movement, BIRD, House of Knowledge, Paradiso, Super-Sonic Jazz en PAARD. OSHI is een talentontwikkelingsplatform dat muzikanten in de jazz/soul/R&B/hiphop scene ondersteunt, zoals bnnyhunna, JELISA, Illnoledge en ROSEYE. Siem: ‘Het maakt bijvoorbeeld de Jam hier mogelijk, maar biedt ook mogelijkheden in andere Nederlandse steden. We hebben onderlinge uitwisselingen; als er een talent is, dan kan die langs alle partijen in het ecosysteem groeien. Dus samenwerking is heel belangrijk’.  

Die samenwerking mentaliteit is best een verschil met hoe het er vroeger voor stond, vertelt saxofonist en bandleider Benjamin Herman die in de jaren 90 met New Cool Collective zelf aan het begin van een nieuwe jazz-wave stond en momenteel de radioshow ‘Round Midnight’ presenteert op NPO Soul&Jazz: ‘ik vind het op het ogenblik heel leuk dat de jazzmuzikanten allemaal heel aardig zijn tegen elkaar en heel enthousiast en ondernemend zijn. Dat was in de jaren tachtig en negentig, toen ik op het conservatorium zat, echt het tegenovergestelde. Iedereen was ruzie aan het maken en de schrijvende pers was nog heel belangrijk. Die had heel veel invloed en het ging altijd over wat echte jazz was en wat niet.’

In die tijd was de inmiddels eeuwenoude klassieke jazztraditie ook nog een stuk belangrijker. Maar juist het feit dat dat nu wat meer wordt losgelaten, zorgt voor een spannende en vernieuwende en scene. Ook Super-Sonic Jazz stimuleert dat: ‘Jazz heeft een hele lange geschiedenis en die is te gek, maar wij proberen eigenlijk te accentueren wat er allemaal mogelijk is. Dus hoe gaat morgen klinken? En ik denk dat veel jongeren die vrijheid daar vinden van, “yo, we kunnen maken wat we voelen en we kunnen ook jazz gaan vermengen met hiphop, Chicago house, Ghanese highlife muziek, of drum’n’bass. Het is allemaal mogelijk. Ik vind die traditie ook super vet. Maar de traditie is ook om het weer daarmee vooruit te bewegen. En daarmee de verhalen van vandaag en morgen te vertellen.’ Benjamin Herman ziet die ontwikkeling ook: ‘Jonge muzikanten hebben vaak ook het idee van: Het is zo'n lange geschiedenis. Als je je eerst aan iedereen moet bewijzen dat je dat kan en dan pas iets anders gaat doen. Ja dag! Terecht ook.’ 

Bnnyhunna, eigentijdse vernieuwer van Nederlandse bodem, schopte het met die energie zelfs tot een Edison. Op zijn album ECHOES OF PRAYER versmelt hij eigenhandig jazz, soul, R&B, highlife, afrobeat, gospel en hiphop, zonder dat hij een klassieke conservatorium opleiding heeft gehad: ‘Ik ben helemaal niet een jazz-geschoolde muzikant of zo. De regels die daarin worden toegepast, ken ik allemaal niet. Maar ik denk dat jazz in de puurste vorm voor vernieuwing staat. Als je kijkt naar muzikanten als Coltrane, Miles Davis, maar ook producers als Quincy Jones… die blijven gewoon vernieuwen. Het heeft geen vorm, het heeft een spirit, die zich aanpast aan de context en de tijdgeest.’

Ook Siem ziet het zo. Misschien is die Nederlandse hedendaagse scene rondom jazz waar hij zo van houdt eigenlijk ook geen échte jazz: ‘Maar het is wel eenzelfde benadering waarin de klassieke jazz veelal mee vooruitbewogen is tot wat het nu is. Het is eerder een soort mindset waarmee ze spelen dan een specifieke stijl. En die mindset gaat ook vanuit de jazzgeschiedenis al over vrijheid, expressie, sociale gelijkheid en emancipatie. En ik denk dat al deze redenen ook verklaren waarom jongeren het zo tof vinden en zien dat dat mogelijk is en ook nog eens gecombineerd kan worden met gekke extase in een skatecafé. Dan zijn ze snel down om gewoon die wave met z’n allen te surfen.’

Luister hier de radio special van Eva Cleven terug met interviews met Siem Tenzer, Benjamin Herman en Bnnyhunna over de hedendaagse jazz hype. De special start het laatste uur van de uitzending.