‘Ik was een jongen zonder alternatief plan’, zegt Nils Frahm. ‘Ik had werkelijk alles geprobeerd om uit de schijnwerpers te blijven. Echt waar, ik zat er helemaal niet op te wachten. Anoniem in een band spelen, producer zijn, sound engineer, ik heb het allemaal gedaan. Ik had het gevoel dat ik die jongen achter het glas was, die iemand anders moest helpen zijn ideeën te verwezenlijken. En af en toe speelde ik dan een concertje. De paar honderd euro die ik mee naar huis nam was precies wat ik nodig had om rond te komen. Ik reisde met één keyboard, een Yamaha CP70. Klonk niet echt goed, maar hij paste precies achterin mijn auto.’
Toen Nils Frahm begon met zijn solo-optredens was er niet echt een markt voor wat hij deed. Ja, er waren andere opkomende componisten. IJslanders Olafur Arnalds en Johann Johannsson bijvoorbeeld, de Duitser Hauschka, en zo nog een paar artiesten, die we neo-klassiek gingen noemen. Een beetje een gekke term, want het lijkt veel op ‘neoclassicisme’, een stroming van begin twintigste eeuw. En dat is iets heel anders. Componisten van die stroming gingen terug naar de barokke muziek uit de tijd van Mozart, en de neo-klassieken in de hoek van Nils Frahm doen zo’n beetje het tegenovergestelde: ze spelen kalme, uitgeklede muziek, vaak in kleine setting. Bijna allemaal brengen ze een zekere emotionele component met zich mee. Het is muziek die helpt te ontspannen, die je brein even beschermt tegen alle prikkels.
Tien jaar geleden begon Nils Frahm met een keyboard in de achterbak, blij met een paar honderd euro voor een optreden. Hij eindigde met een podium vol met instrumenten en een crew van heb ik jou daar. Met de concertfilm Tripping With Nils Frahm volbrengt de populaire Duitser een fase in zijn carrière. ‘Je kunt niet maar dingen blijven toevoegen, toch?’
Laagje voor laagje, instrument na instrument, bouwde Nils Frahm zijn carrière op. Met dank aan zijn manager Felix Grimm, die precies zag waar de potentie lag. Hoe je met de muziek van Nils Frahm doelgroepen bij elkaar kon brengen die elkaar normaal nooit treffen. Van jonge metalfans tot oude klassiek-liefhebbers, als openingsact op een popfestival, als headliner in een jazz-line-up. Het groeide en groeide. ‘En we gingen steeds meer vragen. Hopelijk niet pretentieus, maar ambitieus. We komen volgend jaar terug, maar dan hebben we een betere piano nodig. Zo groeide het instrumentarium. Instrumenten hoeven trouwens niet altijd duur te zijn. Mijn favoriete instrument in deze set-up is een harmonium dat ik op een vlooienmarkt gekocht heb. Het klinkt prachtig. Zo werd mijn muziek een opstapeling van ideeën en instrumenten.’ Dat is wat je ziet in Tripping With Nils Frahm, de concertfilm die werd opgenomen in het Berlijnse Funkhaus, de plek waar hij zijn studio heeft. We zien hem werken in hyper-contrentratie, tussen de instrumenten door lopen als een soort professor in zijn lab.
De enorme vlucht die de zogenoemde neo-klassieke muziek nam heeft ook alles te maken met de doorbraak van streaming muziek. Er zijn playlists vol met eindeloos meanderende pianomuziek of kalme pianostukken, die het goed doen op de achtergrond. Tijdens het werken bijvoorbeeld. Dat betekent niet dat de maker als doel heeft vrijblijvende muziek te maken. In tegendeel zelfs. Nils Frahm bijvoorbeeld noemt zich een spiritueel persoon, die ondubbelzinnig mikt op emoties. ‘Spiritueel, niet religieus. Dat vind ik een belangrijk onderscheid. Spiritualiteit is vragen stellen, religie is beweren dat je antwoorden hebt. Ik weet dat er een balans nodig is tussen het bewuste en het onbewuste aspect van genieten van muziek, en misschien moet ik stoppen met dat haast monochromatische zoeken van die emoties, maar dat is wel wat ik doe.’
Wat Frahm zo boeiend vindt aan muziek, zegt hij, is dat wetenschap en spiritualiteit erin samen kunnen gaan. Dat wil zeggen: bepaalde noten of akkoorden brengen iets teweeg in het lichaam. ‘In ‘Says’, mijn meest gestreamde nummer, speel ik zes minuten lang een c-mineur akkoord. Als het een b-mineur was zou het niet werken. Het moet precies dat akkoord zijn, in exact dat tempo en met die bepaalde delay. Kun je daar op componeren? Niet echt. In zoverre: ik heb maar één instrument om het te meten, en dat is mijn eigen lichaam. Echt wetenschap is het niet hoor, meer sjamanistisch.’
Als het wat met zijn eigen lichaam doet, wil dat nog niet zeggen dat het bij iedereen gebeurt. Zo werkt het niet. Maar kennelijk zijn de concerten die Frahm geeft voor veel van zijn fans ook fysieke ervaring. Hij ziet het, hij hoort het van mensen, en vooral van mensen uit zijn team. ‘Je had het moeten zien, zeggen ze dan. Mensen op het balkon stonden als een gek te dansen. Of: er waren een paar mensen op de grond gaan liggen. Letterlijk honderden mensen zijn tijdens deze laatste tour flauwgevallen. Dat gebeurde vrijwel elke avond. Mijn muziek is inderdaad een soort trip, alsof je brein ervan uit gaat.’
Maar nu is het klaar. Klaar met de tour, klaar met de trip. Je kunt niet eeuwig blijven stapelen. Nils Frahm is bezig met een terugtrekkende beweging. Hij stopte met sociale media, wilde af van de twintig afspraken die hij elke dag in zijn agenda had staan. En – niet te vergeten – van die enorme berg spullen die hij elke avond het podium op sleepte. ‘Ik had die beslissing al genomen voor de coronacrisis kwam. Toen ik merkte dat de crisis van alles ging veranderen dacht ik zelfs nog even: "Oh, nu denken mensen dat ik alles strip vanwege covid." Ik kreeg zelfs even weer geloof in een complexe set-up, haha. Maar nee, het is tijd voor mij om het roer om te gooien.’
Na afronding van de concertfilm is hij begonnen aan nieuwe muziek. Alleen, of met zijn vrouw, en met een hoofdrol voor zijn nieuwste gadget: een glasorgel. ‘Een machine waarmee je glazen objecten kunt laten roteren, die je dan weer kunt laten resoneren. Mijn vrouw en ik hebben weken en weken ambient-improvisaties gemaakt. Muziek zonder begin of eind, zonder climaxen, geen Shakespeare-drama in vijf akten. Ik ben het nu allemaal terug aan het luisteren, en het is zoveel hetzelfde dat ik er compleet in verdwaal. Maar juist dat intrigeert met ook wel weer. Het is muziek die past bij de complete leegde die ons overvallen heeft. Ik weet nog niet waar het allemaal toe gaat leiden, maar wat ik wel weet is dat ik me in een gelukkig positie bevind. Mijn taak is te doen wat niemand anders doet.’
De concertfilm Tripping With Nils Frahm is hier te zien.