Het kan je haast niet ontgaan zijn: afgelopen maand werd tijdens het Holland Festival het grootse spektakelstuk Aus Licht van Karlheinz Stockhausen opgevoerd. Maar er is meer: ook elektronica artiest Actress ging aan de slag met een werk van de Duitse pionier. Met hulp van kunstmatige intelligentie en echte parlementariërs.

Brexit drama

Het kan geen toeval zijn, en dat is het dan ook niet: midden in de climax van het Brexit drama repeteert het Nederlands Kamerkoor met de Britse elektronicaproducer Darren Cunningham (Actress) een stuk waarin politici de hoofdrol spelen: Welt-Parlament. Cunningham werd door het Holland Festival gevraagd een ‘response’ te schrijven op de opera van de Duitse meestercomponist Karlheinz Stockhausen, die het hele festival centraal laat staan. Hij hoefde niet lang na te denken. ‘Ik herinner me dat we een eerste bespreking hadden en mijn gedachten direct het raam uit begonnen te zweven. Ik had meteen allerlei ideeën, maar ik wist ook direct dat ik allerlei nieuwe componenten toe zou voegen.’

Darren Cunningham staat bekend als een van de meest avontuurlijke en weerbarstige elektronica-producers van deze tijd. Een eenling is hij, ‘geen makkelijk persoon om mee te werken’, geeft hij toe. ‘Meestal steek ik in mijn studio een joint op en begin ik gewoon te werken’. Hij maakte de afgelopen jaren een aantal bijzondere albums, die uit de house- en technocultuur voortkomen, maar niet per se bedoeld zijn om op te dansen. Cunningham - die opgroeide in Wolverhampton - kwam tijdens zijn muzikale opleiding al in aanraking met Stockhausen, de Duitser die met zijn experimenten met machines en synthesizers gezien wordt als een van de grondleggers van de elektronische muziek. Hij was een directe invloed op de krautrockscene rond Kraftwerk in de jaren zeventig. Ook op Cunningham maakte zijn werk diepe indruk. ‘Voor mij was het een openbaring. Hij liet me de oneindige mogelijkheden van muziek zien.’

In the cloud

Welt-Parlement is onderdeel van een reeks opera’s genaamd Aus Licht. Stockhausen werkte van 1977 tot 2003 aan een enorme reeks stukken, een voor elke dag van de week. Welt-Parlement hoort bij de woensdag, een stuk dat hij halverwege de jaren negentig schreef. Het is een flamboyant experimenteel stuk, en bij een eerdere uitvoering in Birmingham hingen de muzikanten op stoeltjes hoog boven hun publiek.

Een ander stuk binnen de cyclus bestaat uit een strijkkwartet dat uitgevoerd wordt vanuit vier vliegende helikopters, een extreme vormkeuze die tijdens het Holland Festival ook in Amsterdam uitgevoerd is. Het werd een waar spektakel. Maar voor Cunningham ligt de uitdaging meer in de muzikale hoek. De geluidskunstenaar maakte elektronische producties, die deels door kunstmatige intelligentie tot stand kwamen. ‘Een deel van de compositie is door kunstmatige kunstmatige intelligentie gecomponeerd’, vertelt Cunningham. ‘Maar tijdens de uitvoering wordt het uitgevoerd door een pianist, Vanessa Benelli Mosell.’

Dat schakelen tussen menselijkheid en digitale kunst is de kern van Cunningham’s uitvoering van Welt-Parlament, zoals de digitale tijd ook een enorme impact had op het digitale stemgedrag van de Brexiteers. Cunningham laat de politici in het stuk ook niet plaats nemen in een grote glazen koepel bovenop een wolkenkrabber - alsof dat niet futuristisch genoeg was - maar in ‘the cloud’. En om dan maar weer terug te schakelen: pianist Benelli ziet hij dan weer als de stenograaf van hun gesprekken. ‘Zij vertaalt de gesprekken tussen de politici naar muziek.’

Actress op Voltt Loves Summer 2011 (foto Atze de Vrieze)

Druk en voorzichtig

Dit is precies waar Stockhausen zijn uitvoerders toe uitnodigt: creatief verder werken. Zijn stuk is voorzien van praktische instructies. Wil je bijvoorbeeld het stuk in een andere taal dan het Duits uitvoeren, ga dan op zoek naar het fonetisch alfabet om het gevoel van het stuk te behouden. ‘Ik heb het hele stuk keer op keer opnieuw zitten lezen, en vaak moest ik lachen. Serieus, meen je dit?!’, zegt Cunningham. Hij koos ervoor echte politici op te nemen, zowel in Engeland als in Nederland. Een paar echte parlementariërs maakten te midden van de Brexit gekte tijd voor een gesprek over de liefde. Hij voelde de immense druk waaronder politici werken en leven, merkt Cunningham op. ‘Ik ben heel dankbaar dat ze mee wilden doen. Politici zijn druk en voorzichtig, iedereen die we vroegen aarzelde. Vooral omdat het moment precair was: de Brexit hitte liep op tot het kookpunt. Ik heb heel veel research gedaan om tot iets interessants te komen. Zo las ik Plato’s Symposium, waarin politici ook over het begrip ‘liefde’ praten.’

En toch is Welt-Parlement geen expliciet politiek statement. Daar doet de producer in het algemeen liever niet aan. ‘Het is een stuk over de liefde. Het bevat bovendien elementen van science fiction en fantasy, het is speels. En ach, het is best een duidelijk statement dat we dit stuk zowel in Amsterdam als in Londen opvoeren, toch? De Nederlanders zijn toch onze beste vrienden. Had ik direct het gevoel gehad dat dit het juiste stuk op het juiste moment is, als er geen Brexit was geweest? Vast niet.’