Het is weer zover: volgende week is Record Store Day, de feestdag voor de platenzaken. Zij staan in het zonnetje, maar het belangrijkste schakelpunt achter de schermen heet Bertus Distributie. Met 260 man personeel is het de grootste - en een van de weinig overgebleven - distributeurs van Europa. Op bezoek in Capelle aan den IJssel.

Er was een tijd dat je vanaf de rijksweg bij Rotterdam een helikopter kon zien staan. Het was het hoofdkantoor van Free Record Shop, de grootste platenzaakketen die Nederland ooit heeft gekend, met honderden winkels in elk winkelcentrum en op elk station. Wie beter keek, zag nog een naam op het pand staan: Bertus. Een degelijke, oer-Hollandse mannennaam die in elke platenzaak een begrip was en is.

Je zou als passant misschien denken dat die twee iets met elkaar te maken hadden, Bertus en Free Record Shop. Niets was minder waar. Dat wil zeggen: natuurlijk leverde Bertus aan de Free, maar er was geen connectie, zelfs geen deurtje tussen de twee panden. Free Record Shop was mainstream retail, de marktleider op het gebied van papa en mama winkels, zoals dat in vakjargon zo mooi heet. Winkels waar doodnormale mensen binnen stapten omdat ze nog een cadeautje nodig hadden, of omdat ze nog een kwartiertje stuk te slaan hadden op weg naar de trein. Bertus daarentegen begon als typisch fijnproeversbedrijf. De eerste eigenaren reisden in de jaren zeventig de hele wereld af op zoek naar platen die in Nederland niet geleverd werden. Van obscure releases tot titels waar de major labels op de een of andere manier nog geen brood in zagen, zoals Mike Oldfield’s Tubular Bells, de eerste U2 albums of het debuut van Pearl Jam.

Free Record Shop is er niet meer, net als Music Store, de V&D en Dixons. De mainstream winkel is vrijwel verdwenen uit het straatbeeld. Maar Bertus Distributie is groter en levendiger dan ooit. Het bedrijf heeft negentien verkoopkantoren in heel Europa, is mede-eigenaar van V2 Records en oprichter van het toonaangevende vinyllabel Music On Vinyl. ‘Dat bestaat binnenkort tien jaar’, zegt Jan van Ditmarsch trots, met zijn overduidelijke Rotterdamse tongval. ‘Of we aan zagen komen hoe groot vinyl weer zou worden? Absoluut niet. Er bubbelde wel iets rond vinyl, maar we deden het voor de muziek. Op een avond zijn we thuis door onze collectie gegaan en hebben we vijftien titels uitgekozen die niet meer te krijgen waren. Van Johnny Cash tot de Moody Blues tot Boston. Inmiddels zijn we 2500 releases verder.’

© Bertus

Hoe dat kan, dat alles en iedereen omviel en Bertus bleef staan? Daar zijn wel wat redenen voor aan te wijzen. Om te beginnen de positie die Bertus van oorsprong had: een luis in de pels, importeur, vuller van gaten. Bertus was een echt alternatief bedrijf dat niet dreef op de nieuwe Marco Borsato of André Hazes. Al kregen die gaandeweg wel een steeds belangrijker rol binnen het bedrijf. Want toen de cd-verkoop rond de eeuwwisseling terug begon te lopen, besloot Warner Music in 2003 als eerste van de vier majors niet langer rechtstreeks te leveren aan onafhankelijke winkels. Bertus ging die rol vervullen. De andere majors volgden later ook. Bertus werd zodoende nog sterker gekoppeld aan de onafhankelijke winkels, waar de muziekcultuur nadrukkelijker leefde en die in de loop der tijd toekomstbestendiger bleken dan de mainstream winkels. Concurrerende distributiebedrijven in het buitenland werden in veel gevallen juist wel meegesleept in de neergang, wat Bertus juist weer mogelijkheden bood.

Er was nog een kans die Bertus slim aangreep. Al jaren geleden investeerde het bedrijf in een automatiseringssysteem dat de standaard werd in veel platenzaken. ‘Op dit moment gebruiken zo’n 2500 winkels in Europa ons systeem. Ze kunnen direct zien wat we hier op voorraad hebben, van zo’n 1 miljoen titels kunnen ze de leverbaarheid zien, direct uit voorraad bestellen. Ook obscure Japanse releases staan erin, interessant voor verzamelaars, met de juiste informatie erbij. Dat kost geld ja, er zitten tien mensen op.’

Automatisering zien we ook terug in de loodsen van Bertus, waar een grote lopende band cd’s naar doosjes vervoert. Een aantal keren per dag worden lijsten uitgedraaid met daarop bestelde titels. Niet per winkel, maar alles bij elkaar. ‘Tien van die, dertig van die, veertig van die. Van al die cd’s worden de barcodes gescand door de machine, die vervolgens weet in welk doosje ze terecht moeten komen. De machine verwerkt 10.000 cd’s per uur.’ Klinkt als een goed plan, en logisch ook voor een distributeur. Alleen: er is een probleem. De machine kan geen vinyl aan. ‘Ja, dat is inderdaad zwaar klote’, beaamt Van Ditmarsch.

De grote Record Store Day verdeling

Een flink deel van het Bertus-territorium is momenteel totaal ingericht op Record Store Day. Als hofleverancier van de independent winkels heeft Bertus vanaf het begin een sleutelrol gespeeld bij de feestdag voor de platenzaken. Dat was in eerste instantie nog een behoorlijke logistieke uitdaging. Er waren veel last minute plannen, de rijen bij de perserijen liepen zo snel op dat labels hun ‘gewone’ releases alsmaar moesten uitstellen vanwege die verdomde exclusieve releases. En er ontstond een wildgroei aan titels voor alleen die dag. ‘Het gaat nu allemaal veel strakker’, zegt John Burgers, die zich bij Bertus met Record Store Day bezig houdt. ‘De deadlines zijn veel harder. Dat moet ook wel, want veel releases uit Europa moeten nog helemaal naar Amerika, en vice versa. Een flink deel van de releases is hier al binnen en staat klaar in dozen voor de winkels.

Hoewel volgens John Burgers een soort ‘seal of approval’ voor goede Record Store Day titels nog altijd geen slecht idee zou zijn, heeft Burgers nu minder problemen met de grote hoeveelheid titels die op die ene dag verschijnt. ‘De vinylmarkt is gericht op fans, liefhebbers, en die heb je in elk genre. Je hebt goede elektronica titels nodig, goede metal, etcetera. Voor de winkels is het wel moeilijk, zo niet onmogelijk om goede keuzes te maken. Een Bowie single gaat nog wel, maar een solo EP van Sivert Hoyem? Hoeveel fans van Madrugada hebben wij? Willen ze ook solowerk hebben van de zanger? Hoeveel kan ik er in een dag verkopen? Dat is heel moeilijk. Tegelijk is Record Store Day natuurlijk een fenomeen, dat voor veel winkels belangrijker is dan traditionele piekmomenten als vaderdag of zelfs kerst.'

Die EP van de Madrugada frontman brengt Burgers overigens zelf uit op Music On Vinyl. Het is een van de vijftien titels die Bertus dit jaar zelf bijdraagt, naast onder meer een EP van K’s Choice, de soundtrack van Turks Fruit, een verzamelaar van Brigitte Bardot en - het pronkstuk - een spectaculaire uitgave van de Breaking Bad soundtrack. Uiteraard op Heisenberg crystal meth-blauw vinyl. ‘We werden een tijdje terug benaderd om iets moois te ontwikkelen rond het tienjarig bestaan van Breaking Bad. Dat werd een uitgebreide boxset met vijf tien inches, voor elk seizoen eens. Deze release is daar een variant op, met stickers, ansichtkaarten en uitgebreide liner notes. Er is erg veel vraag naar.’

© Bertus

Platen zijn groot, ze zijn zwaar en ze zijn kwetsbaar. ‘Logistiek een drama’, lacht Van Ditmarsch, die zijn handen verder natuurlijk dicht knijpt bij de comeback van de LP. Een van de loodsen van Bertus is helemaal ingericht op vinyl, en je hoeft er maar doorheen te lopen om te zien waarom de distributie drie tot vier keer zoveel kost als die van een cd. ‘Alles moet dus met de hand verdeeld worden’, zegt Van Ditmarsch. Hij wijst op de dozen in de vinyl-hal. ‘Toen vinyl net weer op begon te komen, gingen platen gewoon mee in de reguliere dozen. Maar jij weet ook: als je in de platenzaak een plaat tegenkomt met geknakte hoekjes, laat je hem staan. Daar kregen we in het begin veel klachten over. We hadden steviger dozen nodig, met extra bescherming. Wat die automatisering betreft: natuurlijk kan het proces ingericht worden op vinyl, alles kan. Maar ik denk dat we die investering er niet uit halen.'

De vinylmarkt groeide de afgelopen jaren verder door dan Van Ditmarsch durfde dromen. Terwijl de cd-markt inzakte en inzakte steeg de vinylmarkt tot bijna 15 miljoen, ongeveer de helft van wat nu aan cd’s verkocht wordt. Het heeft voor een totale transformatie van de platenzaken gezorgd. Vinyl is geen klein bakje achterin de hoek meer, maar het uithangbord van de popspeciaalzaak. Toch lieten de jaarcijfers van branchevereniging NVPI dit jaar voor het eerst een dipje van 7% zien. Weliswaar veel minder dan de 20% die de cd-markt kromp, maar toch. Hebben we de piek bereikt? Jan van Ditmarsch aarzelt geen moment en antwoord: ‘Ja. In Amerika en ons omringende landen steeg de verkoop van vinyl nog, maar ik denk dat dit de piek is. Ik hoop uiteraard dat ik ongelijk heb.’

Dan nog even terug naar de cd, nog altijd de grootste omzetmaker, zowel voor Bertus als voor de hele fysieke muziekmarkt. Wat te doen met de vrije val van het zilveren schijfje? Moet de prijs niet bijgesteld worden? De prijs van een nieuwe cd ging al naar beneden van 20 euro in de piektijd tot ergens tussen de 13 en 15 euro nu. Maar winkeliers zien de doorlooptijd van relevante titels ernstig teruglopen. Rond 2000 kon een belangrijk album zeker een half jaar, soms wel meer dan een jaar verkocht worden voor de volle prijs. Nu is die periode nog maar heel kort, niet meer dan twee weken. Het is een korte piek waarin de mensen die een album echt willen hebben toeslaan, daarna is het gedaan. Moet de prijs verder omlaag? ‘Ik zou zeggen van wel’, zegt Van Ditmarsch. ‘Onder een tientje, denk ik. Aan wie dat is? Artiesten, managements, labels, een combinatie. Leg maar eens aan je artiest uit dat er dertig procent van de verkoopprijs af moet.’

Er is een uitzondering, en dat is het wonderlijke fenomeen K-pop. Koreaanse popmuziek veroverde afgelopen jaar de wereld, en de hype is real, constateren ze bij Bertus. ‘De top 5 van best verkochte cd’s vorig jaar bestond uit K-pop titels. En dat zijn geen goedkope producten. Vaak worden ze verkocht als mooie boxjes met stickers, posters, uitgebreide boekjes, alles. Fans tellen daar zo 25, 30 euro voor neer. Dat soort dingen houden het leuk. Er verschijnen nog genoeg mooie releases.’