Zo beteugelt DJ Koze zijn doodsangsten Zo beteugelt DJ Koze zijn doodsangsten

‘Het is een nachtmerrie om zulke ontspannen muziek te maken’, proest Stefan Kozalla (46) alias DJ Koze het uit. ‘Een nachtmerrie! Je moet een beetje lijden om mooie muziek te maken, anders wordt het liftmuziek. Muzak zelfs! Ik probeer mijn eigen angsten te beteugelen met mijn muziek, ik probeer een wereld om me heen te bouwen waarin ik me comfortabel voel, maar waar ik ook word uitgedaagd. Soms een beetje mysterieus en duister en spookachtig, maar uiteindelijk is er iemand die me knuffelt en zegt: je zal niet sterven, vannacht.’ 

Die doodsangsten probeert DJ Koze echt van zich af te schudden met zijn muziek, bezweert hij aan de telefoon vanuit Hamburg. Wanneer dat niet lukt, is er altijd nog de meditatie-app Headspace. ‘Wanneer ik een paniekaanval krijg, ben ik bang dat ik in de komende tien minuten sterf aan een hartaanval. Ik moet zelf degene zijn die uit die negatieve spiraal weet te komen, maar dat is lang nog niet zo gemakkelijk. Dan open ik Headspace, zet ik SOS aan en hoor ik een jongen die Andy heet. Andy heeft de allermooiste stem op aarde. Wanneer hij begint te praten, vliegt alle angst weer weg. Hij heeft een meditatie van drie minuten die helpt focussen op je ademhaling.’ Vol adoratie: ‘Met zijn warme organische stem…’ Stilte. ‘Hij leert je om afstand te nemen van je angst, alsof het iets externs is. Niet: “Ik ben zo bang!” Maar: “Oh, ik zie een berichtje op mijn scherm van Angst. Goh.” Andy is echt een lifesaver. Dit is nog altijd een groot onderwerp voor me, ik ben blij dat ik niet meer zo hulpeloos ben, maar technieken heb om zulke gevoelens onder controle te krijgen.'

Amygdala (2013) is een moderne klassieker, zijn DJ Kicks is een van de meest excentrieke uit de serie en klinkt zeker niet als een set van een techno-dj die gerust de hoofdpodia Dekmantel en DGTL afsluit – terwijl hij wel die zeldzame sterrenstatus heeft – maar eerder als een eigenwijze mixtape. Dan weer een weirde Boards of Canada-remix, dan een Madlib-edit die zijn hiphop-verleden verraadt, dan een freakfolkliedje van Broadcast en als zinderend middenpunt een easy listening-tune van Star Trek-ster William Shatner (!), voordat Koze eindelijk de dromerige house binnenlaat waar hij zijn label Pampa Records groot mee maakte.

Zijn deze week verschenen vijfde album knock knock is al net zo fenomenaal: hij verknipt de stem van Bon Iver op ‘Bonfire’, maakt de meest smaakvolle dansvloer-zomerhit van het jaar met het bitterzoete ‘Pick Up’, laat Kurt Wagner van Lambchop in autotune mompelen over het introverte ‘Muddy Funster’, legt Róisín Murphy vast voor het razend spannende ‘Illumination’. Er klinken kletterende vogeltjes, smurfenstemmen en engelenkoren in het wonderlijke universum dat DJ Koze met knock knock schiep. Neem ook openingsnummer ‘Club der Ewigkeiten’, dat met een duistere groove en unheimische strijkers begint. Maar al gauw trekken de duistere wolken weg, en laat Koze een sierlijk orkest aanrukken dat ook in een Disney-film had kunnen klinken. ‘Het einde is altijd ontzettend belangrijk voor me. Ik ben een groot fan van mysterie én happy ends: als iedereen uiteindelijk sterft in een diepe arthouse-film? Daar heb ik echt geen zin in, ik wil met een inspirerend of positief gevoel worden achtergelaten.'

Laat ik beginnen met een bekentenis: een van mijn allermooiste muzikale herinneringen is aan een nacht naakt dansen in een studentenkamer, terwijl we eindeloos Amygdala en je DJ Kicks-mix draaiden tot het ochtendgloren. Dat is hoe ik me de ‘Club der Ewigkeiten’ ook voorstel.
‘Hahaha, fantastisch! Voor mij is die club kleurrijk, glamorous, gay, met goed geluid en openminded mensen. Misschien zijn ze aan de drugs, ze hebben in ieder geval niet de hele tijd de druk en straf van hoge energie nodig. Niet iedere tien minuten een orgasme of grote break. Ik merk dat ik verveeld ben geraakt van de kickdrum. Hoe ouder je wordt, hoe meer je in de clubmuziek duikt, hoe meer de echte sensatie van de kick verdwijnt. Hoe is de groove, hoe zijn de melodieën? Dát is techno voor mij. En eens kijken, hoe de club eruit zou zien? Veel rood licht en kleurrijke ballonnen. Wat ook altijd werkt en de goedkoopste truc is: een verkleedfeestje werkt altijd, of je gezicht schminken zoals op een kinderfeestje. Als je wat snorharen van een kat op iemands gezicht verft, hoeft diegene meteen niet meer cool of hip te zijn. De vibes zijn meteen beter! Dat kan in een seconde, maar je zou ook meer kunnen uitpakken en je als Leigh Bowery met te grote lippen en een ei op je hoofd. Ken je hem? Hij was een genie, de blauwdruk en inspiratie voor Marilyn Manson en Boy George. Hij zag er surrealistisch uit, als een alien of een prachtig monster. Ik vind het heel inspirerend wat hij deed.’

Wat is de laatste keer dat jij je gezicht hebt geschminkt?
‘Al te lang geleden! Maar soms ga ik naar Ibiza, dat is hetzelfde. De mensen daar beseffen het alleen niet.’ Hij begint er minachtend bij te giechelen.

Je bent een van de weinige dj’s die als headliner op de festivals en in gigantische clubs in Ibiza draait, maar tegelijkertijd een album weet te maken dat zo troostrijk, intelligent en ontspannen klinkt. 
‘Ik probeer weg te blijven van koude, machinale muziek. Natuurlijk, ik maak muziek met machines, maar zo moet het niet klinken. En ik ben op zoek naar de mooiste kleuren, en prachtige geluiden uit de natuur. Heb je wel eens goed naar het zingen van vogels geluisterd? Geweldig!’

Waar zoek je de natuur het liefst op?
‘De helft van het jaar woon ik in Spanje in een piepklein dorpje, het is daar magnifiek, maar de meest krankzinnige natuur heb ik ervaren in het zuiden van India. Drie jaar geleden was ik er voor het laatst, in Kerala. Het is ongelooflijk wat je daar hoort in de jungle, een non-stop stroom van actie en leven en geluid en kleuren en geuren. Het is de hemel én de hel: als je je goed voelt, is het een ongelooflijk paradijs. Als je je slecht voelt, kun je ervan janken. Je moet wel met de gekte kunnen omgaan.’ Weer zo’n giechel.

Om de rust op te zoeken, zullen sommige mensen in India naar een ashram gaan. Maar jij noemde jezelf ooit swahimi, de onverlichte, toch?
‘En zo voel ik me nog steeds! Met zo’n statement kun je alleen maar winnen.’

Wat me opvalt in je werk: van Bon Iver tot José Gonzalez, van Milosh tot Caribou en Kurt Wagner, je laat je vocalisten nog eerder fluisteren dan zingen. Waar ben je in geïnteresseerd qua stemmen?
‘Virtuositeit interesseert mij niet, en de techniek van supersterren als Beyoncé en Whitney kan me niet boeien. Al mijn muziek komt vanuit onkunde, eigenlijk net als punk: “Ik kan geen instrument spelen, jij ook niet, laten we een band beginnen!” Hiphop is hetzelfde: je weet wat je mooi vindt en koopt een MPC, om een magische loop in elkaar te zetten. Ik hou ervan als zangers liefdevol, teder en breekbaar zingen, en mijn ziel op de een of andere manier aanraakt. Dat voel ik niet bij housetracks met fatsoenlijke vocalen.’

Heb jij instructies voor de zangers met wie je werkt? Wat vroeg je Roísín Murphy?
Hij begint te schateren. ’Het enige wat ik zeg is: “Ik stuur je een prachtige instrumental, just don’t fuck it up, Róisín!” Dat is alles.’

Geef je helemaal geen briefing?
‘Nee, meestal niet. Bij Speech, de rapper van Arrested Development, legde ik mijn visie op het nummer dat ik hem stuurde wel uit: “Het moet klinken als een kinderfeestje, als Sesamstraat.” Ik hou ontzettend van zijn praatzang, zoals The Pharcyde ook heeft. Na twee schetsen vroeg ik Speech om nog net iets meer te zingen. Ik vraag ook altijd om de eerste a capella uit de studio, wanneer ze nog niet zo gefocust zijn. Vaak zit er echt magie in die eerste take.'

Iets heel anders: ‘Pick Up’ bevat een sample van ‘Neither One of Us’ van Gladys Knight. Midland scoorde twee jaar geleden een gigantische zomerhit met ‘Final Credits’, met een sample van hetzelfde nummer. 
‘Ha! Gelukkig is er bewijs dat ik ‘Pick Up’ al draaide in juni 2016, toen zijn nummer nog niet uit was. Zoek het maar na op YouTube. Mensen vroegen in de comments: “Wat is dit, wat is dit?” Iemand merkte op dat Midland dezelfde sample had gebruikt. Toen ik zijn song vervolgens luisterde, besefte ik: “Shit, hij had hetzelfde idee!” Uiteindelijk maakt het niet zoveel uit, omdat hij focust op de beat en de muziek. Bij mij zijn de vocalen leading, ik wilde dat die echt tot je spreken.’

Waar ‘Final Credits’ heel vrolijk is, is ‘Pick Up’ eerder bitterzoet.
‘Ja, ik hou van die mix van melancholie en euforie. Natuurlijk heeft ‘Pick Up’ vooral het Daft Punk-Stardust-Thomas Bangalter-gevoel. De Roulé-maxisingles luisteren was voor mij een aardbeving. Ze wisten altijd een magische loop te vinden die wel 12 minuten voortduurden, met slechts 4 of 5 elementen en minuscule veranderingen. Het is niet gemakkelijk om zo muziek te maken, het zo leeg te houden zonder saai te worden. De French house was echt een blauwdruk voor me.’

Via de robot-funk van Daft Punk komt het gesprek ook op buitenaards leven: hij sluit knock knock af met tracktitels ‘Seeing Aliens’ en ‘Drone me up, flashy’. ‘Ik ben er heilig van overtuigd dat aliens bestaan. Zonder enige twijfel. Er zou geen touw aan het universum vast te knopen zijn, als wij de enigen zouden zijn. Maar er is geen reden om bang te zijn, hoor!’ Zijn lievelingsfilm met aliens? ‘Ex Machina, een enge film, maar dan wel op een warme, trage, seksuele en anti-spectaculaire manier, net als Donnie Darko en de boeken van Murakami. Ik hou ervan als iets spooky is, maar niet luidruchtig. Dat het vanuit de realiteit begint, en de fictie je langzaam maar zeker van achteren bekruipt. Dat het irritant is. Irritatie is het allermooiste gevoel, ook in muziek en boeken. De maatschappij is zo verslaafd aan het tegenovergestelde: dat inhoud maar zo helder mogelijk wordt gecommuniceerd, zoals een Hans Zimmer-soundtrack met strijkers bij de climax, om je maar te laten merken dat je opgewonden mag worden. Het is een ziekte! Als je daarentegen geïrriteerd en verward wordt achtergelaten, dan móét je er nog wat mee. Irritatie behandelt je als een volwassen persoon met zijn eigen gedachtes. Je krijgt niet zomaar een oplossing gepresenteerd, waardoor het nog langer doorwerkt in je brein. Je kunt krabben tot het bloedt, maar die irritatie eindigt niet zomaar. Dat is de echte kunst.'