Wat is het beste liedje aller tijden? Een onmogelijke vraag natuurlijk. Er zijn per slot van rekening miljoenen en miljoenen liedjes gemaakt, in allemaal genres die niet met elkaar te vergelijken zijn. Toch bestaat er in ‘ons’ hoofd een redelijk standvastig idee van wat het beste liedje ooit is. En laten we wel wezen, lijsten waarin je verteld wordt wat de beste liedjes aller tijden zijn, dragen daar zelf het allerhardst aan bij. Een canon bevestigt zichzelf jaar na jaar na jaar. Maar wanneer zijn we daarmee begonnen?
Eerst maar eens naar de laatste Top 2000 kijken. Ja, natuurlijk doen de nummers 1000 tot 2000 ertoe. Je hoort ze in de auto als je naar huis rijdt op je laatste werkdag van het jaar of in de keuken als je oliebollen bakt. Eigenlijk zijn die onderste duizend veel leuker, want verrassender. Maar het beeld dat we allemaal hebben van de Top 2000 is gebaseerd op de bovenkant van de lijst, door de bovenste 100. En dan het meest door de liedjes die daar jaar in jaar uit in staan. Laten we deze liedjes de elite van de Top 2000 noemen.
Om hoeveel liedjes hebben we het dan? Hou je vast: maar liefst 28 liedjes stonden in alle edities, nog eens 32 stonden minimaal de helft van de keren (soms zelfs bijna alle edities) in de top 100. 60 liedjes die de dienst uitmaken. Van ‘Child in Time’ en ‘Bohemian Rhapsody’ tot ‘Stil in mij’ en ‘Dancing Queen’. De elite laat zich aanvullen met een vijftiental nummers die de afgelopen vijf jaar onafgebroken in de top 100 stonden. In dat lijstje vinden we onder meer nieuwe klassiekers van Coldplay, Adele, Racoon en Snow Patrol. In totaal hebben we dan een poule van 75 liedjes - driekwart van de top 100 - die niet weg te denken is uit de lijst der lijsten.
De Top 2000 is het grootste radio-evenement van het jaar, maar spannend kun je het niet noemen. Toch probeert af en toe iemand beweging te krijgen in de Status Queen - meer vrouwen, meer Slayer, meer Pokemon Theme. Vergeefse moeite? Hoe vastgeroest is de lijst der lijsten nu eigenlijk echt?
59 liedjes stonden minstens de helft van de keren bij de bovenste 100 van de Top 2000 (waarvan drie met vrouwelijke laadzang en een niet-witte artiest)
1. The Beatles - Hey Jude (1965) (alle edities)
2. The Beatles - Let It Be (1970) (alle edities)
3. Simon & Garfunkel - Bridge Over Troubled Water (1970) (alle edities)
4. John Lennon - Imagine (1971) (alle edities)
5. Led Zeppelin - Stairway to Heaven (altijd top 10) (1971) (alle edities)
6. Deep Purple - Child in Time (altijd top 10) (1971) (alle edities)
7. The Doors - Riders on the Storm (1971) (alle edities)
8. The Rolling Stones - Angie (1973) (alle edities)
9. Golden Earring - Radar Love (1973) (alle edities)
10. The Rolling Stones - Sympathy for the Devil (1968) (alle edities)
11. Wim Sonneveld - Het dorp (1974) (alle edities)
12. Supertramp - School (1974) (alle edities)
13. Pink Floyd - Wish You Were Here (1975, ontbrak in 1999 in Top 2000)
14. Dire Straits - Private Investigations (1982) (alle edities)
15. Pink Floyd - Shine On You Crazy Diamond (1975, ontbrak in 1999 in Top 2000)
16. Queen - Bohemian Rhapsody (altijd 1 of 2) (1975) (alle edities)
17. The Eagles - Hotel California (altijd top 5) (1977) (alle edities)
18. Meat Loaf - Paradise by the Dashboard Light (zakt langzaam wat weg) (1978) (Top 100 Aller Tijden sinds 1980) (ook in Stubru’s Tijdloze) (ook in Radio 2’s 1000 Klassiekers)
19. Dire Straits - Sultans of Swing (1978) (alle edities)
20. Pink Floyd - Another Brick in the Wall (1979) (alle edities)
21. The Cure - A Forest (1980) (ontbrak in 1999 in de Top 2000)
22. Bruce Springsteen - The River (1981) (alle edities)
23. Alan Parsons Project - Old and Wise (1982) (alle edities)
24. Billy Joel - Goodnight Saigon (1983) (alle edities)
25. Klein Orkest - Over de muur (1984) (alle edities)
26. Dire Straits - Brothers in Arms (1985) (alle edities)
27. U2 - Sunday Bloody Sunday (1985) (alle edities)
28. U2 - With or Without You (1987) (alle edities)
29. Eric Clapton - Tears In Heaven (1992) (alle edities)
30. Van Dik Hout - Stil in mij (1994) (alle edities)
31. Coldplay - Clocks (2003) (sinds 2004 in de top 100)
32. Guus Meeuwis - Brabant (2004) (sinds 2006 in de top 100)
33. Coldplay - Viva La Vida (2009) (sinds 2009 in de top 100)
34. Ramses Shaffy & Liesbeth List - Pastorale (1969) (Een keer niet in de top 100)
35. Bette Midler - The Rose (1980 (Een keer 105 in 2013)
36. Fleetwood Mac - Go Your Own Way (1977) (102 in 2007)
37. ABBA - Dancing Queen (1976)
38. The Rolling Stones - Paint It Black (1966 (Een keer buiten de top 100)
39. Electric Light Orchestra - Mr Blue Sky (1978) (Twee keer buiten de top 100)
40. Boudewijn de Groot - Avond (1997, sinds 2001 top 100)
41. Simon & Garfunkel - Sound of Silence (1966) (101 in 2005, 153 in 2007)
42. Toto - Africa (1982) (110 in 2007)
43. David Bowie - Heroes (1977) (Soms net buiten de top 100)
44. U2 - One (1991) (sinds 2003 in top 100)
45. Robbie Williams - Angels (1998) (Sinds 2003 in de top 100)
46. Nirvana - Smells Like Teen Spirit (1991) (Pas 2005 in de lijst, sinds 2006 in de top 100, in 2007 nog even op 124)
47. Metallica - Nothing Else Matters (1992) (Sinds 2002 in de top 100)
48. Metallica - One (1989) (Sinds 2004 in de top 100)
49. Acda en de Munnik - Het regent zonnestralen (1998) (Sinds 2004 top 100)
50. Billy Joel - Piano Man (1974)
51. Prince - Purple Rain (1984) (10x top 100)
52. Pink Floyd - Comfortably Numb (1979)
53. Dire Straits - Telegraph Road (1982)
54. Red Hot Chili Peppers - Under the Bridge (1992)
55. Phil Collins - In the Air Tonight (1981)
56. Queen - Somebody to Love (1976)
57. Queen - Love of My Life (1976)
58. The Beatles - Yesterday (1965)
59. Stef Bos - Papa (1991)
60. Guns N Roses - November Rain (1991) (ontbrak alleen in 1999)
15 liedjes stonden niet de helft van de tijd in de top 100, maar wel de laatste vijf jaar onafgebroken (waarvan 1 met vrouwelijke laadzang en 1 niet-witte artiesten)
1. Adele - Someone Like You (2011) (sinds 2011 in de top 100)
2. Otis Redding - (Sittin' On) The Dock of the Bay
3. Racoon - Oceaan (2012) (sinds 2013 in de top 100)
4. Guns N Roses - Sweet Child O' Mine (1988, pas sinds 2011 elk jaar in de top 100)
5. Pearl Jam - Alive (sinds 2007 in de lijst, sinds 2011 elk jaar in de top 100) (1992)
6. Queen - Innuendo
7. Pearl Jam - Black (1991)
8. AC/DC - Thunderstruck (1990)
9. Snow Patrol - Chasing Cars (2006)
10. The Verve - Bittersweet Symphony (1997)
11. Johnny Cash - Hurt (2003)
12. Pearl Jam - Just Breathe (2009)
13. Metallica - Enter Sandman (1991)
14. Coldplay - The Scientist (2002)
15. Supertramp - Fool’s Overture (1977)
Obsessie met de seventies
Maar waar komt dat idee dan vandaan? Wie heeft het idee in ons hoofd geplant dat dit de liedjes zijn waar we telkens weer op stemmen? Waarom die liedjes en niet andere? Is het een zelfbevestigende lijst? Ja, natuurlijk! Maar wie is er dan ooit mee begonnen? Wat blijkt: de traditie van de Top 2000 gaat nog veel verder terug dan 1999. Het startpunt van de lijst is namelijk niet neutraal, het is geen nulpunt. De lijst van Top 2000 heeft namelijk een voorloper in de Top 100 Aller Tijden, een vergelijkbare hitlijst die in 1969 van start ging op Radio Veronica en later (toen Veronica door de Publieke Omroep opgeslokt werd) uitgezonden werd op Radio 3. Ook dat was altijd een hele happening, waar de hele dag voor uitgetrokken werd.
De gelijkenis tussen de Top 100 Aller Tijden en de elite van de Top 2000 is groot. De liedjes die in elke editie van de Top 2000 bij de bovenste 100 eindigden stonden eigenlijk allemaal regelmatig of zelfs altijd in de Top 2000. Slechts twee van de 28 stonden nooit in die andere lijst: ‘Het dorp’ van Wim Sonneveld (te theater?) en Eric Clapton’s ‘Tears in Heaven’ (relatief nieuw). Kortom: hier ligt een belangrijke basis voor wat ‘we’ in ons hoofd hebben als we denken aan de beste liedjes ooit.
Toen de Top 2000 in 1999 van start ging, voelde het direct als een nostalgische lijst. Dat hoorde ook wel bij de zender, want Radio 2 was veel minder gericht op nieuwe muziek dan jongere broertje Radio 3, dat de Top 100 Aller Tijden jarenlang uitzond. Het is haast letterlijk alsof een traditie van jongerencultuur officieel overgedragen wordt aan een nieuwe zender. En dat is gezien de ontwikkeling van de Top 100 Aller Tijden ook niet zo gek. Het is in de loop der jaren een in steen gehouwen canon geworden. Wat opvalt als je goed gaat kijken: bijna alle klassiekers zijn vrijwel direct na hun release (vaak twee of drie jaar) toegevoegd aan de eregalerij van ‘Beste liedjes ooit’.
Kijk maar: The Beatles en The Rolling Stones domineerden de eerste jaren, samen met het inmiddels wat vergeten Procul Harum. Daarna kwamen de helden van de jaren zeventig: Deep Purple, Led Zeppelin, Queen. Tot halverwege de jaren tachtig werden nieuwe helden toegevoegd aan de lijst. Dire Straits bijvoorbeeld, The Cure, Toto. Maar stukje bij beetje wordt de lijst steeds stroperiger, en steeds ouder, want veel van die klassiekers gaan nooit meer weg. De beste liedjes ooit worden niet meer in het heden gemaakt, maar in het verleden. Bij de eerste editie in 1969 is de top 10 gemiddeld drie jaar oud, in 1984 is dat al negen jaar, in 1992 maar liefst vijftien jaar.
Vaste Top 2000-gasten The Eagles
Onwrikbaar
- Nooit minder dan vijf jaren '70-liedjes in de top 10
- In negentien edities een winnaar die niet uit de seventies kwam
- Gemiddelde leeftijd top 5 is hoger dan de top 10 en de top 100
- Nooit meer dan vijftien vrouwen in de top 100
De hoogst genoteerde liedjes worden steeds ouder
In de bovenstaande grafiek zie je de gemiddelde leeftijd van de hoogst genoteerde liedjes in de Top 2000 en haar voorloper de Top 100 Aller Tijden. Het gaat hier om het gemiddelde jaar van uitgave, afgetrokken van het stemjaar. Klik voor een grotere versie van de grafiek.
Nieuwe klassiekers
De eerste editie van de Top 2000 was nog een heel stuk ‘ouder’ dan de Top 100 Aller Tijden in hetzelfde jaar. Bijna drie decennia. Daar schrokken ze bij Radio 2 kennelijk ook van, en dus werden in de loop der jaren wat recentere liedjes toegevoegd. Want zijn er dan echt geen klassiekers gemaakt in de jaren negentig? Natuurlijk wel. Het zijn zo’n beetje de laatste rockbands die er nog in slaagden op de radio te komen: Guns 'N Roses, Nirvana, Pearl Jam, Red Hot Chili Peppers. Na die tijd werden de moderne hitlijsten meer en meer gedomineerd door andere soorten muziek. R&b, hiphop, pop, dance, allemaal genres die in de ogen van Top 2000-stemmers geen echte klassiekers opleveren.
De Top 2000 is een paradijs voor rockisten, mensen die intrinsiek geloven dat eeuwigheidswaarde, echte kwaliteit, eigenlijk alleen maar aan rockmuziek toe te kennen is. Pop, dat is misschien goed als guilty pleasure, dance is vluchtig en inhoudsloos, en hiphop, daar beginnen we al helemaal niet aan. Soul, dat gaat er met een beetje fantasie nog wel in, maar niet te veel. Die term - rockisme - stamt al uit begin jaren tachtig, niet toevallig ook een tijd waarin popmuziek (met synthesizers, huuuuu!) oprukte. Het zijn de jaren zeventig die daarmee het zwaartepunt zijn gaan vormen in de canon van de popmuziek. Zelfs de jaren zestig, die invloedrijke jaren, werden er door weggedrukt. Exemplarisch is het steeds verder wegzakken van The Beatles in de lijst: op nummer 6 in de eerste editie, in 2017 pas terug te vinden op nummer 61.
Nog even over die nieuwe klassiekers, want die zijn er dus wel. Onder de vijftien recente klassiekers in de Top 2000 zitten een paar ‘nieuwe liedjes’. Is daar een lijn in te ontdekken? Niet echt eigenlijk. ‘Hurt’ van Johnny Cash bijvoorbeeld voelt toch een beetje willekeurig. Pearl Jams ‘Just Breathe’ (uit 2009) al net zozeer. Die glipte simpelweg mee in de slipstream van de echte klassiekers, ‘Alive’ en ‘Black’. Maar waarom ‘Oceaan’ van Racoon nu de status van klassieker krijgt, terwijl het hele oeuvre van de band in het Engels is? De enige twee artiesten die stelselmatig instant classics afleveren zijn Coldplay en Adele, twee artiesten die een ware take-over deden in de top van de lijst. Coldplay en Adele, dat is wat de eerste twee decennia van het nieuwe millennium hebben opgeleverd.
Hoogst genoteerde nummer van The Beatles
Klik voor grotere versie van de grafiek
Man/vrouw-verhouding in de top 100
Klik voor grotere versie van de grafiek
Gemiddelde jaar van uitgave van de liedjes in de top 10 en top 5
Klik voor grotere versie van de grafiek
Golden age
Het heeft dramatische gevolgen voor de leeftijd van de lijst, die zich in een oogopslag laat vangen in een grafiek. De gemiddelde leeftijd (het gemiddelde jaar van uitgave, afgetrokken van het stemjaar) van de top 10 van de Top 2000 was in 1999 bij de eerste editie 29 jaar. In de loop der jaren slopen wat nieuwere liedjes de top 10 binnen en liep de gemiddelde leeftijd terug naar achttien jaar in 2003. Maar vanaf 2013 maakte de top weer een sprong omhoog, naar boven de dertig jaar. Nog dramatischer is de top 5, die de laatste jaren op slot zit. De top 5 bevat alleen maar jaren zeventig-songs, die voor de vorm nog een beetje stuivertje-wisselen. De nieuw aangekondigde top 5 van de Top 2000 is veruit de oudste ooit, met een gemiddelde leeftijd van 45 jaar. Dat zijn twee generaties. Vergelijk dat nog een keer met de gemiddelde leeftijd van de Top 100 Aller Tijden, en je ziet dat we simpelweg na 1985 opgehouden zijn liedjes tot klassieker te benoemen.
Maar is dat nou zo erg, zullen de stemmers zich afvragen? Is de Top 2000 niet gewoon net zo’n traditie als kerst zelf? We willen toch ook gewoon jaar in jaar uit ‘Driving Home For Christmas’ en ‘Last Christmas’ horen? Dat gezeur over meer vrouwen, wat maakt het uit wie een liedje gemaakt heeft?! En bovendien: de jaren zeventig zijn toch ook gewoon de golden age van de popmuziek? Of niet? Je kunt ervan vinden wat je wilt, maar een ding is zeker: om deze lijst ooit nog fundamenteel op zijn kop te zetten, moet je van hele goede huize komen.