Vanavond vanaf 22u staat de hele 3voor12 Radio studio vol met het Zwanenkoor, Roxeanne Hazes en Thijs Boontjes. Wat ze komen doen? Smartlappen zingen natuurlijk. Vorige week legde Lucky Fonz III al uit wat de Jordanese smartlap zo bijzonder maakt, maar geen nood als je het nog steeds niet helemaal begrijpt: we hebben een stoomcursus in elkaar gezet.
Elk genre heeft zijn eigen woorden en uitdrukkingen die je als buitenstaander niet direct herkent, maar die veel zeggen over het genre. Denk aan de white horse-verwijzingen (heroïne) in de jaren zeventig, de verwijzingen naar the village in 60’s folk (naar de New Yorkse wijk Greenwich Village), en ga zo maar door. Zo zit de gemiddelde Jordanese smartlap ook vol woorden die je niet meteen herkent, maar die wel een heel goed beeld geven over de plek en tijd dat de muziek hoogtij vierde in de hoofdstad. Want het was toentertijd wel iets ander dan de juppenwijk die het nu is.
Stijfselkissie
'Me wiegie was een stijfselkissie, / Me deken was een baaienrok / Me wiegie was versierd met strikkies / De warme kruik zat in een ouwe sok', zong Zwarte Riek. Het was geen vetpot in de Jordaan in het begin van de twintigste eeuw, zo blikt Zwarte Riek in haar hit terug aan haar vroege jeugd, waarin haar ouders geen geld hadden voor een wiegje, maar nog een doosje van het stijfsel – waar vroeger bijvoorbeeld beddengoed mee behandeld werd – hadden staan. Niet optimaal, en toch wordt er semi-romantisch over gezongen en aan teruggedacht. Typisch voor de Amsterdamse volksmuziek.
Parel van de Jordaan
Hij komt in meerdere vormen terug in een groot deel van de smartlappen. Johnny Jordaan noemt hem de Parel van de Jordaan, anderen noemen hem simpelweg De Wester: de Westertoren, de toren van de Westerkerk in hartje Jordaan.
Alkoof
Manke Nelis en Louis Noiret zongen in ‘Ik woon op de hoek van een straatje’, vol liefde over hun buurtje. 'Echt, Al lopen de muizen op tafel / daar trek ik me weinig van aan / 'k Zou voor geen paleis willen ruilen / m'n hok in die ouwe Jordaan.' Zo diep zat die liefde van de gemiddelde Jordanees. Iets verderop doet Nelis er nog een schepje boven op: 'Al trek ik ook krom in mijn natte alkoof / toch zit ik er beslist ideaal.' Een wat? Een alkoof? Even googlen leert dat het een raamloze kamer is, en dat het van een Arabisch woord afstamt dat via Spanje uiteindelijk weer in Nederland is beland. Er zijn nu dan misschien wel veel expats en toeristen in de Jordaan, zo'n 70 jaar terug was de wijk al een smeltkroes van verschillende afkomsten.
Liefde voor het glas
Veertig jaar terug zongen de rockers over white horse, in Atlanta zingen ze cryptisch over de liefde voor purple drank, maar vijftig jaar terug ging het er in Amsterdam een stuk minder geheimzinnig aan toe. Als Manke Nelis of Bolle Jan (aka de vader van Rene Froger) zingt dat-ie er van beschuldigd wordt ‘alleen maar de liefde voor het glas’ te kennen, dan gaat het natuurlijk om een glas alcohol. En het maakt niet zo veel uit welke.
Hatsee
Zoals rappers je tegenwoordig overladen met skrrrrrt’s, krijg je bij een een concert van Jordanese volkszangers vaak 'Hatsee!' om de oren. Wat het betekent? Uhm, ja. Zie het maar als positieve stemmingsmakerij.
Dievenwagen
Dit is valsspelen. Natuurlijk is de dievenwagen waar Willy Alberti over zingt gewoon een politiewagen. Maar in het nummer herken je iets wat je in volksmuziek van elke generatie terugziet, en zo ook veel zegt over de smartlap. De sympathie voor de kleine grabbelaar, de dief die uit armoe in de kleine criminaliteit is beland. 'Dan is het een jongen / lang werkeloos / Die het deed / daar hij niets kon verdienen / Vaak zie je de moeders aan het station / Die stil in een hoekje staan grienen / Lach nooit als je die wagen ziet staan / Je kunt hen gerust wel betreuren / Denk dan alleen / wat hij heeft gedaan / Kan morgen mij ook gebeuren.'
Sabberiosia
Of is het nou Sapperdiosia? Het maakt maar weer duidelijk dat het niet echt een gescheven taal is, dat Jordanees. Wat het betekent, die uitroep waar Tante Na een heel nummer omheen bouwde? Niet echt iets, maar het bekt wel lekker als je verbaast bent. Zie het als de wat keurige versie van sakkerloot.
Café Nol
Punk heeft de CBGB, disco de Club 54, techno de Berghain. En de Jordanese smartlap, die heeft Café Nol.
Ratsmodee
'Zie je de jongens en de meiden dansend gaan (Hatsjee) / Bij ons in de Jordaan / Waar de bloemen voor de ramen staan / En de Amsterdamse humor nooit verloren gaat / Zolang de lepel in de brijpot staat / We voelen ons verbonden met elkander / Want zit je in de zorgen of in de ratsmodee / Dan helpt de een zoveel ie kan de ander / Zo zijn de Jordanezen, ze leven met je mee.' Zelfs als je in de ratsmodee zit, of naar de klote bent zoals we het nu zeggen, zelfs dan is de Jordaan nog de fijnste plek die er maar is.
