No surprises: de tien meest memorabele verrassingsreleases

Van Radiohead tot Daft Punk tot Kanye West

Atze de Vrieze, Sjoerd Huismans en Flip Kloet ,

Nadat Radiohead dit weekend hun hele internet-aanwezigheid wegvaagde, staat sinds vanmorgen op hun Instagram een vrolijk vogeltje te kwetteren. Fans houden de adem in: elk moment moet LP9 verschijnen, want over twee weken begint de tour al. Het is weer zo'n release die met veel hype omgeven is. Dit waren de meest bijzondere van de afgelopen tien jaar.

Prince - Planet Earth  (2007)
Prince was een van de eerste artiesten die in 2007 een compleet album gratis weggaf, nog voor Radiohead dat deed. In samenwerking met de Britse krant The Mail On Sunday vielen namelijk 2,8 miljoen exemplaren van Planet Earth bij lezers op de deurmat. Wie houdt er nu niet van een gratis Prince-album? Nou, de platenzaken waren iets minder enthousiast over de actie, zij hadden het nakijken. Inmiddels zijn we daar wel aan gewend, maar in 2007 was dat nog baanbrekend. En dat terwijl Prince in zijn keuze voor een papieren krant niet voor niets de digitale wereld negeerde, moeizaam als zijn band met het internet was. De actie kreeg navolging van o.a. Jay Z, die het wel met een digitale partner aanpakte: telefoongigant Samsung verspreidde in 2013 zijn album Magna Carta Holy Grail. 

Radiohead - In Rainbows (2007)
Voor hun doen is Radiohead nu al ongewoon aan het plagen op Instagram. Een kwetterend vogeltje? Alle social media op wit? Dat deden ze tien jaar geleden nog heel anders. Radiohead stond met In Rainbows aan de wieg van de surprise release. Hail To the Thief (2003) was de laatste plaat die ze onder de langlopende deal met EMI maakten, en ook dat album kende al een opmerkelijke release. 10 weken voor het zover was lekte de plaat, tot woede van Radiohead en tot grote vreugde van EMI, dat zomaar twee maanden gratis promotie in de schoot geworpen kreeg. Maar bij de release van In Rainbows ging Radiohead helemaal DIY. Op 1 oktober 2007 plaatste Jonny Greenwood een pre-order link voor het album, en tien dagen later was het al zover. Via inrainbows.com konden mensen In Rainbows direct downloaden en zo veel (of weinig) betalen als ze willen. Volgens het management werkte het, en kwam het gemiddelde neer op een normale verkoopprijs. Maar klopt dat wel? In 2011 herhaalde de band het hele trucje nog eens met The King of Limbs, maar dan toch met een vaste prijs (maar ook met een krant van 12 pagina’s die werd weggegeven in de platenzaken). Vorig jaar bracht Yorke het nog een stap verder door zijn tweede soloplaat Tomorrow’s Modern Boxes via BitTorrent uit te brengen. Het is gissen wat de band voor ‘LP9’ nog in petto heeft.

Nine Inch Nails – Ghosts I - IV (2008)
Een jaar later stapten meer bands in de voetsporen van Radiohead: The Raconteurs brachten hun tweede plaat Consolers of the Lonely uit zonder promotie en een aankondiging een week van tevoren. Alsnog lekte het album te vroeg op iTunes. Meer opzien baarde Nine Inch Nails door de nieuwe plaat ongeveer zoals In Rainbows uit te brengen. Ook voor NIN is het de eerste release als onafhankelijke band, nadat ze label Interscope vaarwel zegden. De plaat zelf moest daarbij aansluiten: volgens Trent Reznor is Ghosts I – IV in slechts tien weken opgenomen en moesten de opnames “gedreven worden door impulsen”, experiment en improvisatie. Een duister ambient-album met 36 instrumentale tracks was het resultaat. Het is de vraag of Interscope er überhaupt heel blij mee zou zijn geweest, maar voor Reznor was het een mooie kans zijn kritiek op de muziekindustrie om te zetten in daden. Zonder enige promotie kwam de muziek online: de eerste 9 tracks kon je gratis downloaden, voor 5 dollar had je het volledige digitale album en voor 10 dollar kreeg je zelfs een versie op twee cd’s (dan had je ook nog deluxe-versies voor mensen die er echt wat voor over hadden). Via het YouTube-kanaal organiseerde NIN zelfs een ‘user-generaded’ filmfestival, waarbij fans zelf video’s konden maken gebaseerd op de muziek. De kritiek die langzamerhand wel ontstond: je kunt dit als band eigenlijk alleen maken als je al op het niveau van Radiohead of NIN zit. Als kleine band hieraan verdienen, lijkt nog steeds onmogelijk.

Beck – Song Reader (2012)
Niet dat het nu een enorme blijvende impact heeft gemaakt, maar het idee voor Beck’s Song Reader blijft goed. Hij bracht zijn nieuwe album alleen uit op bladmuziek, via de uitgeverij McSweeney’s. Het boek bevat 20 nummers en daarbij nog 100 pagina’s artwork. Beck begon al in 2004 aan het project. Iedereen kon YouTube- of Soundcloud-links van uitvoeringen van de songs insturen naar de officiële site van het project, en in 2013 stond Beck drie keer op het podium met een keur aan (beroemde) gasten om het Song Reader-materiaal live uit te voeren. Rolling Stone zette het album op nummer 50 in de lijst met 50 beste albums van 2012. In 2014 werd het album voor het eerst uitgebracht op muziek (Warby Parker Presents Beck Song Reader), met versies van onder meer Jack White, Norah Jones, Jeff Tweedy en Jarvis Cocker en één nummer door Beck zelf. Daar had eigenlijk niemand het meer over. Eigenlijk is het jammer dat beroemdheden zich ermee moesten bemoeien, want de oorspronkelijke Song Reader geldt nog steeds als de ultieme crowdsoursing van een albumrelease. 

Daft Punk - Random Access Memories (2013)
Het Franse duo Daft Punk had een groot voordeel voor de uitvoering van hun geheime masterplan: met die robothelmen van ze zijn ze sowieso al mysterieus, en het publiek was bepaald niet overvoerd. Sinds die legendarische piramide-tour in 2007 hadden we eigenlijk niets meer van ze vernomen, en daarmee leken de twee ook echt van de aardbodem verdwenen. De campagne rond Random Access Memories was misschien wel de meest perfecte van allemaal. Alles werkte: van het veranderen van een profielfoto op Facebook tot een poster op straat tijdens SXSW tot een fragment van Get Lucky op de grote schermen bij Coachella en korte filmpjes met de grote namen die aan het album meewerkten. Slim aan deze campagne was ook de variatie in materiaal: korte filmpjes, materiaal dat door fans gefilmd was, maar ook een doodsimpele offline poster op een plek waar veel mensen met mobiele telefoons rondlopen. Het bewijst eens te meer dat je alles kunt maken als je publiek maar hongerig genoeg is. 

Arcade Fire - Reflektor (2013)
Zoals gezegd: het zijn vooral acts met vijftien, twintig jaar carriere achter de rug die zo’n stunt kunnen uithalen. Relatieve nieuwkomer is Arcade Fire, dat voor hun vierde album Reflektor de hypemachine in werking kreeg. Logisch misschien, want al vanaf hun debuut werd de Canadese band in de indiewereld beschouwd als buitencategorie, maar toch ook wel opvallend omdat het geen band is die overal in de wereld stadions vol speelt. Als eerste liet de band her en der in steden krijttekeningen van het logo van hun album op de muren tekenen, zonder direct te onthullen wie er achter schuil ging. Dat werkte geweldig, want ze doken overal op. Manager Scott Rodger zegt over het doel van de campagne tegen Hollywood Reporter: “We bevinden ons in een informatie overload. Om op te vallen moet je creatiever zijn en dingen doen waar mensen over willen praten - zowel online als in de echte wereld. Hoe zorg je dat je een van die dingen wordt waar mensen over willen praten?” Nou, door op te vallen dus, door de juiste dosering, en ook door uiteindelijk te deliveren. Als de muziek niet deugt houdt het praten snel op. Misschien wel juist daarom wordt die muziek vaak zo lang mogelijk terug gehouden. De strategie van Arcade Fire doet sterk denken aan die van Daft Punk, amper een paar maanden ervoor. Net als bij de Fransen duurde het na talloze plaagstootjes lang voor de eerste noten muziek te horen waren, maar uiteindelijk mondde de spanningsboog uit in een euforische, carnavaleske verkleedpartij. 

Beyoncé - Beyoncé (2014)
Het gaat natuurlijk allemaal om Lemonade de afgelopen maanden. En dat is ongetwijfeld een release die stof deed opwaaien, maar Queen Bey flikte het kunstje al een paar jaar eerder. En stiekem was het nog wel een grotere verrassing dan haar laatste release. Het album Beyoncé doemde rond de kerst zomaar op. Totaal onverwacht, totaal onaangekondigd, voorzien van videoclips bij elk nummer. In de hiphop en R&B lijkt het eigenlijk eerder regel dan uitzondering te worden, in elk geval bij de grote namen. Ook Drake is ondertussen een meester in de geheimhouding en verrassingseffecten als het gaat om albums uitbrengen. Terwijl iedereen ongeduldig wachtte op het aangekondigde Views From the 6, bracht hij If You’re Reading This It’s Too Late uit als 'tussendoortje'. Een mixtape met 17 tracks, bijgestaan met de korte film Jungle

Blur - The Magic Whip (2015)
Zelden was een platenmaatschappij zo paranoïde voor vroegtijdig lekken van een project als bij Blur’s The Magic Whip. Niemand mocht weten dat de Britpophelden van de jaren negentig bezig waren met een nieuw album, en alle geruchten die ontstonden nadat Blur weer begon met optreden werden routineus ontkracht. Wel lekte uit dat de band in 2013 in Hong Kong vijf dagen had gewerkt aan nieuwe muziek, maar daarna werd het weer doodstil. Medewerkers van Warner spraken onderling alleen over het album in codewoorden. Uiteindelijk werd eerst geplaagd met de albumhoes in The Sun, en Chinese tekens die aankondigden dat “een grote band zijn eerste studio-album in meer dan tien jaar” zou uitbrengen. Later die dag volgde de aankondiging in een zorgvuldig geregisseerd live-interview met radio-dj Zane Lowe in een Chinees restaurant. Hoewel dit alles niet zo baanbrekend klinkt als bijvoorbeeld de innovaties van andere jaren negentig-helden Radiohead en Nine Inch Nails, is het wel interessant dat een label als Warner de situatie in 2015 weer volledig onder controle bleek te hebben. Waar tijdens de opkomst van torrentsites en p2p-netwerken altijd wel iemand in een platenfabriek een kopietje mee naar huis wist te smokkelen om naar een nieuwsgroep te smokkelen, is dat nu over. Dat zelfs een band als Blur in geheim aan een album kan werken, zegt veel over de grip die de muziekindustrie heeft gekregen op het internet.

David Bowie – Blackstar (2016)
Wanneer gaat marketing over in kunst? Laat dat maar aan David Bowie over. Die had een troef in handen die niemand zag aankomen. Ja, er was ineens een nieuw album op zijn verjaardag. Dat was niet eens zo heel verrassend, want dat flikte ie in 2013 al eens met The Next Day, en toen had echt niemand het verwacht. Maar dat Blackstar meteen zijn afscheidsbrief zou zijn, dat had bijna niemand door. ‘Look at me, I’m in heaven,’ klonk het in Lazarus, dat overal te horen was op de dag van zijn dood en ineens een compleet nieuwe lading had. Verdomd he, stond Bowie niet een paar weken eerder nog op het podium bij die theatervoorstelling van Ivo van Hove? En ging ie daar niet heel snel weg zonder handtekeningen uit te delen? Een album geheim houden, dat hebben inmiddels meer artiesten geflikt, maar een naderende dood verdoezelen, dat is next level.

Kanye West - The Life of Pablo (2016)
Ook een mooie manier: je ben grootaandeelhouder van een streamingsdienst. Dan ga je een nieuw album natuurlijk niet aan de concurrent geven. Nee, als je Kanye West heet, publiceer je het gewoon zonder moeite op Tidal. Exclusiviteit is het toverwoord. Want niet iedereen heeft een Tidal-account, dus het leverde een hoop nieuwe (proef)abonnees op. Kan het nog exclusiever? De première werd gelivestreamd vanaf de modeshow van West. Vijf jaar geleden deed Kanye iets vergelijkbaars: ook zijn samenwerking met Jay Z als Watch The Throne deed stof opwaaien. Vanuit het niets was er een gezamenlijk album, dat eerst via Itunes en Best Buy werd verkocht. Veel verkopers waren kritisch, want ze vonden dat de twee partijen werden voorgetrokken. En dan is er natuurlijk nog een nieuwe ontwikkeling die Kanye onder de aandacht brengt. Het updaten van een album. Waar vroeger een album naar de drukker moest, kan het tegenwoordig non-stop bijgewerkt worden. Dus wat is het speciale moment van de release dan uiteindelijk nog waard?

En die ene waarvan iedereen zei: MWA. U2 - Songs Of Innocence (2014)
Ja, het kan dus ook mis gaan. Weet je nog toen zomaar ineens een nieuw album van U2 op je telefoon stond? Dat moet voor de band zelf als een briljant gevoeld hebben. De grootste distributiedeal ooit! Maar de reacties waren alles behalve lovend. Hoe kwam dat nou? Nou, om te beginnen omdat niemand zomaar 60 MB op zijn telefoon geschoven wil krijgen. Dat voelt niet als een flyer in je brievenbus, maar als een complete Gouden Gids. Leuk als je U2-fan bent, maar de Ieren hebben naast grote fans ook echte ‘haters’, mensen die de band niet kunnen luchten of zien en die Bono met zijn mooie praatjes links en corporate deals rechts een enorme lul vinden. Normaal zouden ze niet malen om een nieuwe U2, maar nu hoorde je ze hardop.